Mùa đông năm 1965, theo lời các cụ kể lại, trời không lạnh lắm. Một gia đình nông dân nghèo huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương (nay thuộc Thành phố Hải Phòng) sinh hạ được một bé gái, đặt tên là Phạm Thu Xanh.

Như phần đông các gia đình ở quê đông con, Xanh có tuổi thơ vất vả, “Chăn trâu cắt cỏ trên đồng, Rạ rơm thì ít gió đông thì nhiều” (Thơ Đồng Đức Bốn).

Một hôm có xe cứu thương về làng. Cô bé nhìn thấy các thầy thuốc mặc áo trắng sáng ngời trong nắng, thế là thích mê. Số phận cô đã an bài. Xanh cố học giỏi, lên 17 tuổi thi đỗ vào Đại học Y Hà Nội. 

Nhờ năng lực của bản thân chị leo từng bước, từ bác sĩ phường lên Phó Giám đốc Sở Y tế Hải Phòng, sau khi vượt qua một cuộc sát hạch nghiêm khắc của những “nguyên lão” trong ngành.

z7273471582565_e6fadc4b6f57ad62f1fa3ceb6a2b9fe1-082755.jpg

“Nữ tướng” chống dịch COVID

Ngày 30/3/2014, chị Phạm Thu Xanh, phụ nữ đầu tiên được bổ nhiệm Giám đốc Sở Y Tế Hải Phòng, hoàn thành một chặng đường không rải hoa, nhờ sự ủng hộ nhiệt liệt của các giám đốc bệnh viện thành phố.

 Lãnh đạo Hải Phòng đã gọi chị là “Nữ tướng” – một danh xưng rất chính xác. Chất “tướng” đặc biệt nổi trội trong thời gian chống đại dịch COVID. Lúc đó, Phạm Thu Xanh đã thể hiện rõ các phẩm chất cá nhân: Ý chí mạnh mẽ, tư duy sắc bén, dự báo chính xác, hành động quyết đoán, dám chịu trách nhiệm. Với chị, nhà lãnh đạo mà cần rất nhiều sự thông cảm thì chẳng khác nào một miếng bọt biển thấm cả những gì vô dụng. 

 Bác sỹ Nguyễn Đức Quân, nguyên Chánh văn phòng Sở Y tế Hải Phòng, một người có giọng nói rất ân cần, kể về sếp cũ của mình: “Chiều 30 tết năm 2020, chị Xanh triệu tập tất cả giám đốc bệnh viện thành phố về họp chống dịch COVID và sáng mồng 2 đi kiểm tra các điểm chốt, sân bay, bến cảng. Nhìn chị lao vào vùng dịch tôi nghĩ đến một con dao quân đội: có lưỡi sắc bén và đa chức năng!”

Dạo đó, Hải Phòng có nhiều quyết sách chống COVID chẳng giống ai, nhưng mà hiệu quả. Thành phố như một ốc đảo an toàn trong một thời gian khá dài. 

Đúng lúc ấy thì chị có quyết định về hưu. Bí thư Thành ủy Hải Phòng đang ngồi dự Đại hội Đảng bỏ ra ngoài để gọi điện đề nghị chị Xanh “tái xuất” chống dịch. 6 giờ tối ngày hôm đó, UBND Thành phố Hải Phòng chủ trì cuộc họp giao cho cựu Giám đốc Sở Y tế làm Tổ trưởng tổ Phản ứng nhanh, có quyền “tiền trảm hậu tấu”, thay mặt Chủ tịch chỉ đạo các hoạt động phòng chống dịch khi chính quyền chưa kịp ra văn bản.

Phạm Thu Xanh là biểu tượng của nhân viên y tế Hải Phòng

Tháng 8 năm 2020, môt tàu nước ngoài chở theo 1800 ô tô xin vào Hải Phòng, oái ăm thay cùng với thuyền trưởng vừa chết vì COVID. Có cho nhập cảng hay không? Hải Quan bảo: ”Có! Tàu này mỗi năm đóng 1400 tỷ đồng thuế xuất nhập khẩu”. Thế nhưng nhiều nơi nói: ”Không! Hải Phòng đang sạch COVID!”. Lúc 2 giờ đêm, Bí thư Thành ủy Hải Phòng đọc bài báo về con tàu vội điện cho Phạm thu Xanh và nghe thấy từ đầu dây bên kia giọng nói vui vẻ: “Em đã xử lý được rồi, Chính phủ cũng đồng ý rồi!”. Đến 7 giờ sáng, sau khi nghe chị báo cáo trực tiếp, người đứng đầu thành phố nói: ”Anh không nghĩ là em lên đến tận Thủ tướng nhanh thế!”

Con tàu đã vào rồi ra và con COVID vẫn không “nhập” được Hải Phòng.

 Lãnh đạo thành phố muốn tưởng thưởng cho chị Phạm Thu Xanh về các thành tích chống dịch: Lương bổng, xe, phòng làm việc. Chị từ chối hết: ”Em làm cống hiến chứ không lấy tiền!”

Là “tướng”, song chị tin rằng sự nghiệp sẽ chỉ bền vững khi có đồng thuận thay vì ép buộc. Cũng vẫn lời của ông Nguyễn đức Quân, nguyên Chánh văn phòng Sở Y tế Hải Phòng: ”Chị ấy đi xuống cơ sở rất nhiều, tháo gỡ vướng mắc, tìm nguồn đầu tư cho họ. Ở Bạch Long Vĩ, hòn đảo tít mù giữa vịnh Bắc Bộ, chị khởi xướng mô hình “Quân dân y kết hợp”, thành lập Ngân hàng máu sống, mở đầu cho việc đưa ngư dân về đất liền cấp cứu bằng trực thăng của quân đội, tổ chức hội chẩn từ xa cho người bệnh nằm trên đảo với các bệnh viện lớn ở Hà Nội, Hải Phòng. Chị Xanh là người rất giỏi công nghệ thông tin.

Một người quen với tất cả nhân vật quan trọng nhất trong thành phố nhưng vẫn là người bình dân, nụ cười mặn mà, tiếng chào cởi mở và cái bắt tay ấm áp. Chị là biểu tượng cho sự đoàn kết của 20.000 cán bộ, nhân viên y tế Hải Phòng.

Lần đầu tôi gặp chị Xanh thấy đấy là một người sang, kín đáo. Chị có gương mặt cuốn hút dịu dàng, làn da mịn màng, kết quả của một chế độ dinh dưỡng và luyện tập khoa học. Ở chị có cái rạng rỡ lành mạnh của cô gái quê và cái tinh tế của người đàn bà thị thành.

Xanh không phải mẫu người đàn bà đẹp đến nỗi chẳng ai để ý xem họ nói gì. Ngược lại chị có khẩu khiếu đặc biệt, mỗi lần cất lời là có kẻ nghe. Đồng nghiệp của chị, Bác sĩ Việt Phương nhận xét: ”Giọng nói của Xanh quyến rũ như màu sắc của bầu trời mùa hạ“.

Ở chị có cái rạng rỡ lành mạnh của cô gái quê và cái tinh tế của người đàn bà thị thành.

Thế gian chẳng hiếm diễn giả dài dòng, khiến đầu người nghe ù ù cạc cạc. Hoặc là giọng điệu khoa trương, nội dung hầu như trống rỗng. Trí nhớ của Phạm Thu Xanh như xi măng lỏng, thông tin đã rơi vào nó là bị đông cứng, nên khi động đến việc gì chị “nói có sách, mách có chứng”. Nhiều người Hải Phòng thích ngồi xem chị trên màn ảnh nhỏ đơn thương độc mã trả lời chất vấn trong các cuộc họp HĐND Thành phố. Hiệu quả đến mức lãnh đạo Hội đồng muốn đại biểu hỏi rõ nhiều để chị “tạo không khí cho hội trường!” Còn một quan chức an ninh thì nói: “Em quá thông minh, ứng đối nhanh lắm!”.

Dưới thời của giám đốc Phạm Thu Xanh, y tế Hải Phòng luôn đứng trong top đầu các chỉ số đánh giá của thành phố.

Ở nơi nụ cười trở về

Ngày 11/11/2020 bà Phạm Thu Xanh về hưu. Một cuộc sống đơn điệu và nhàn nhã như nhiều phụ nữ bình thường (Buổi sáng trang điểm, buổi trưa nấu ăn, chiều buôn chuyện với hàng xóm, tối đón chồng đi làm về), đang chờ đợi bà.

Nhưng không! Trong khi đa số phụ nữ đi theo vận mệnh gia đình thì bà đi theo vận mệnh sự nghiệp: Trở về đời thường mang theo hành lý xách tay là bản kế hoạch phát triển một hệ thống bệnh viện tư mang tầm quốc tế!

 Quy tắc Vàng của bà là không bao giờ cho phép bản thân bị lạc hậu. 

Hàng chục năm trong ngành y, “Đi từ mặt đất đi lên”, bà nhìn thấu ruột gan nó như cái máy chụp cắt lớp CT. Đặc biệt vào năm 2010-2014, y tế Hải Phòng thấm mệt, trôi dạt trong vòng xoáy của kinh tế thị trường. Nền tảng đạo đức của nó đang bị nhờn thuốc. Mọi lời hô hào nâng cao y đức xem chừng vô ích như truyền thêm máu cho bệnh nhân đã tử vong vì xuất huyết nội.

Với không ít người, bệnh viện thậm chí là nỗi thất vọng. Ở đó có những phòng khám vô cảm, không thấy bóng dáng của tình thương hay nỗi buồn, mặc dù đã được bài trí để tạo ra sự thân thiện. Một cố gắng rất vô nghĩa, vì sự thân thiện chỉ phụ thuộc chính con người. Hãy nhìn chủ nhân của chúng. Trong khi bệnh nhân, một gã lao phổi đang lên cơn sốt vật vã, ông bác sĩ vẫn bình thản như người về hưu ngồi bên một ấm trà tàu. Nụ cười lạnh như sành sứ. Hộ lý có người nhàu nhĩ, luộm thuộm, nói năng nhắm nhảu giống một cô bán hàng thịt. Buồn nhất là không biết nghĩa của từ thương hại.

Bà Xanh quyết tâm thay đổi. Chẳng ai ưa một quá khứ nặng mùi.

Năm 2014, một tòa nhà cao 19 tầng bề thế, sang trọng, vươn lên, soi bóng xuống hồ Tam Bạc - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Hải Phòng. Công bằng mà nói nó chưa thật đẹp, dù vẫn nhất thành phố “Hoa Phượng đỏ”. Kiến trúc là sản phẩm của các đường cong và những mảng không gian rộng lớn. Cái đẹp đòi hỏi ở kiến trúc sự tự do, hơn thế nữa – sự bất ngờ! Tòa bệnh viện mới không có!

Trên cao tòa nhà, một tấm bảng lớn chạy Slogan ”Dịch vụ hoàn hảo”.

Quy tắc Vàng của bà Xanh là không bao giờ cho phép bản thân bị lạc hậu.

6 năm sau, ngay cạnh nó một tòa nhà cao 22 tầng, Bệnh viện Quốc Tế Sản Nhi, mọc lên. Cá hai đều thuộc Hệ thống Bệnh viện của Tổng Công ty Hàng Kênh. Bà Phạm Thu Xanh trở thành Chủ tịch Hội đồng Điều hành.

 Bà Xanh biết rằng nếu bệnh viện được dẫn dắt và quản lý bởi nguyên tắc, chứ không phải các quy trình, thì sẽ hoạt động hiệu quả. Một trong những nguyên tắc đó là Lễ. Lễ ở phương Đông đóng vai trò như luật ở phương Tây.

Bà nói: ”Cử chỉ lễ độ thuộc về nghi thức dọn đường cho sự thấu hiểu, hòa hợp và ái mộ giữa bệnh nhân và bệnh viện”. “Thương hiệu” xấu xí: ”Lạnh lùng như cái nhìn của bác sỹ phòng khám!” không thể tồn tại trong hệ thống bệnh viện của bà. Thay vào đó là ánh mắt âu yếm như mẹ nhìn con của bác sĩ với sản phụ. Ngay những người quan trọng nhất bệnh viện, cũng chẳng bao giờ được phép mang vẻ mặt bí ẩn khó gần như bức tượng nhân sự.

Hộ lý, y tá được dạy không chỉ nâng niu, gượng nhẹ với các người bệnh khó tính, mà còn êm ái, ân cần với cả người nhà của họ, nhiều khi mệt mỏi buồn chán bởi phải mua vui, chăm sóc cho những người thân, họ hàng ốm yếu, uống thuốc thay cơm. 

Trong khi đề cao y đức, Bệnh viện bỏ cả đống tiền lắp đặt thiết bị y tế hiện đại như máy siêu âm đời mới nhất cho Trung tâm Chuẩn đoán trước sinh, gần trăm tỷ đồng vào Ngân hàng Mô (Tế bào gốc), thành lập Trung tâm Hỗ trợ Sinh sản, Trung tâm Phẫu thuật Tạo hình Thẩm mỹ…, thành hệ sinh thái trọn gói.

Có bình trà tốt nên rất cần những tay rót trà giỏi - Các chuyên gia đầu ngành y. Một trong những người được Phạm Thu Xanh mời về là Bác sĩ sản Việt Phương.

Mạng xã hội hay đồn thổi phụ nữ Hải Phòng đầu óc sắc sảo, uống bia chai và lái xe hơi rất bốc. Bác sĩ Việt Phương, Giám đốc chuyên môn Bệnh viện Quốc Tế Sản Nhi, chỉ giống điểm đầu cái công thức giả tưởng đó. Song chắc một điều đấy không phải mẫu phụ nữ dễ bị trêu chọc khi đi trên phố. Lý do đơn giản: Chị tuổi con hổ, cá tính vô cùng mạnh mẽ.

Việt Phương nổi tiếng vì tài. Có cô giáo được chị đỡ đẻ xong đã nói: ”Dưới những ngón tay của bà có thể cảm thấy rằng hoa đang nở!”

Tôi hỏi: ”Tại sao về đây trong khi đầy nơi rải thảm đưa đón?” 

Khi người ta béo mọi ý nghĩ đều vuông vắn. Việt Phương trả lời: ”Tôi muốn ra biển! Lần đầu gặp Xanh tại Nhà hát Lớn, ở lễ Kỷ niệm Bệnh viện Phụ sản Hải Phòng, nghe cô ấy phát biểu mà tôi cảm động chảy nước mắt. Rồi từ đó tôi mê Xanh. Người này giản dị, khiêm tốn, cầu thị, hòa nhập với cả già, trẻ, lúc nào cũng học và thừa năng lượng tích cực. “Nó” truyền cảm hứng để tôi tự nguyện làm việc cho “nó”. Làm việc vì yêu chứ không vì sợ. Xanh là siêu sếp. Tôi hạnh phúc và tự hào làm quân bạn ấy, trừ lúc thỉnh thoảng có tí nói ngọng!”

Bà Phạm Thu Xanh không phải mẫu nhà tư tưởng. Bà không có những công trình nghiên cứu đăng trên các tạp chí y khoa lớn. Bà không có “bàn tay vàng” cứu sống những người thập tử nhất sinh. (Nhận xét bên lề: Một bác sĩ giỏi cứu sống hàng trăm bệnh nhân. Nhà lãnh đạo giỏi cứu sống hàng ngàn hay hàng vạn người trong dịch COVID nhờ các quyết sách sáng suốt của mình!) Bà là con người hành động, có tầm nhìn tương lai xa – một ưu điểm cơ bản của nghệ thuật quản lý, có tư chất nhà lãnh đạo. Bác sĩ Việt Phương nói rằng: ”Xanh không có chuyên môn giỏi bằng tôi, nhưng bạn ấy chỉ huy được những người như tôi!”

Bà Phạm Thu Xanh là con người hành động, có tầm nhìn tương lai xa

Phần khó nhất của sáng tạo là biến ý tưởng thành hiện thực bởi thực tế khốc liệt vẫn chen vào mọi dự định của chúng ta. Bà Phạm Thu Xanh làm được. Cho đến hôm nay mô hình bệnh viện của Tập đoàn Hàng Kênh đã thành công, mỗi năm tiếp đón hàng vạn lượt người tới khám, chữa bệnh, gợi lại cho họ một niềm tin về y đức mà nơi nào đó đã để nhạt phai. 

Nằm đối diện với các bệnh viện tư, cách một con đường rộng 4,5m, là Bệnh viện công “Việt Tiệp” 120 tuổi, lớn nhất Hải Phòng, được điều hành bởi một nhân vật rất nổi tiếng trong làng y thành phố - Tiến sĩ Nguyễn Quang Tập.

Trái với lầm tưởng ban đầu của tôi, tiến sĩ Tập rất cởi mở nói về “kẻ cạnh tranh ”bên kia đường: “Công, tư không phải vấn đề, miễn phục vự tốt người dân là được! Hơn nữa đẩy mạnh y tế tư nhân đang là xu hướng thời cuộc. Bệnh viện Việt Tiệp phát triển như ngày hôm này cũng nhờ ảnh hưởng tốt từ cạnh tranh lành mạnh với bệnh viện tư. Dạo năm 2015, khi “bên kia” vừa mở cửa, tôi thường nói với nhân viên: Mỗi sáng đi làm hãy nhìn sang đó để nghĩ về mình!”. Và Tiến sĩ Tập kết thúc với một nụ cười:” Mỗi khi có ca khó khăn họ vẫn sang nhờ chúng tôi!”.

Tôi hỏi Bà Phạm Thu Xanh: ”Cái đích bà đặt cho các bệnh viện của mình là gì?” Trả lời: ”Hoàn thiện đến mức người Hải Phòng chỉ cần và muốn chữa bệnh tại Hải Phòng!”