'Nữ tướng' khuấy đảo ngành bán dẫn

Sự phát triển nhanh của ngành bán dẫn, đặc biệt là sản xuất chip để đào tạo các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) trong cơn sốt AI, đã giúp không ít nhân vật tỏa sáng, trong đó có CEO Nvidia Jensen Huang và bà Lisa Su - nữ tổng giám đốc đầu tiên của một công ty bán dẫn quy mô lớn.

Bà gia nhập danh sách tỷ phú hồi tháng 1. Tại Advanced Micro Devices (AMD), bà sở hữu 0,2%, tương đương bốn triệu cổ phiếu của công ty. Cùng với các quyền chọn cổ phiếu thưởng đã giúp khối tài sản của bà hiện đạt 1,1 tỷ USD.

Ngay cả khi công ty đang mất tiền, ngập trong nợ nần và đối mặt với nguy cơ phá sản, trở thành Tổng Giám đốc AMD vẫn là công việc trong mơ với Lisa Su. Trong cuộc phỏng vấn với CNN năm 2020, bà chia sẻ bản thân "thực sự phấn khích" khi nhận chức CEO. Bà yêu thích cảm giác được đi quanh Best Buy và nhấc một chiếc laptop lên, biết rằng vi chip hay bộ xử lý do công ty của mình tạo ra đang nằm trong đó.

Không phải người nào cũng có đam mê mãnh liệt như vậy. Khi bà Su nắm quyền điều hành AMD năm 2014, cổ phiếu của hãng đang "mò đáy". Tuy nhiên, bà lại là người ưa mạo hiểm. Bà phải đưa ra những ván cược táo bạo để xoay chuyển AMD.

Người phụ nữ mê kỹ thuật

Bà Su, tên đầy đủ là Lisa Tzwu-Fang Su, sinh ra ở Đài Loan vào tháng 11/1969. Khi ba tuổi, cả gia đình di cư đến New York. Bà và anh trai được gia đình khuyến khích học toán và khoa học từ nhỏ. Khi lên 7, người cha bắt đầu dạy bà về tính toán, còn mẹ hướng dẫn các khái niệm kinh doanh. Hồi còn trẻ, bà đã mơ ước trở thành kỹ sư. "Tôi rất tò mò về cách mọi thứ hoạt động", bà nói trong một cuộc phỏng vấn với SFGates năm 2016.

Lúc 10 tuổi, Lisa Su bắt đầu tháo rời rồi sửa chữa những chiếc ôtô điều khiển từ xa của anh trai. Khi được trao cho chiếc máy tính đầu tiên thời học trung học cơ sở là Apple II, bà lập tức yêu thích lĩnh vực này nên chọn ngành kỹ thuật điện tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) năm 1986, lấy bằng cử nhân, thạc sĩ và tiến sĩ tại đây.

Theo MIT Technology Review, khi còn là nghiên cứu sinh, Lisa Su là "một trong những nhà nghiên cứu đầu tiên xem xét công nghệ silicon trên chất cách điện (SOI) - một kỹ thuật chưa được chứng minh nhưng có khả năng tăng hiệu suất bóng bán dẫn bằng cách xây dựng chúng trên các lớp của vật liệu cách điện". Bà cũng bảo vệ luận án tiến sĩ với đề tài "Bóng bán dẫn hiệu ứng trường (MOSFET) silicon trên vật liệu SOI dưới mức micromet".

Trong thời gian học tiến sĩ, bà lần lượt làm việc ở Analog Devices, Cisco, Liên minh Bán dẫn Toàn cầu và Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn Mỹ. Đến năm 2016, bà xuất bản hơn 40 bài báo kỹ thuật và đồng tác giả một số cuốn sách nhận định về thị trường điện tử tiêu dùng.

Bà Su lấy bằng tiến sĩ năm 1994, sau đó làm tại Texas Instruments và IBM đến 1999. Riêng tại IBM, bà được bổ nhiệm làm phó chủ tịch trung tâm nghiên cứu và phát triển chất bán dẫn. Bà có vai trò quan trọng trong phát triển công thức giúp các kết nối bằng chất liệu đồng hoạt động với chip bán dẫn thay vì nhôm, giúp giải quyết vấn đề tạp chất đồng làm nhiễm bẩn trong quá trình sản xuất.

Năm 2000, bà Su vẫn chuyển sang vai trò giám đốc các dự án mới nổi của IBM. "Về cơ bản, tôi là giám đốc của chính mình, vì không có ai khác trong nhóm", bà nói với MIT Technology Review. Tuy nhiên, bà nhanh chóng tuyển 10 người và đạt thành tựu về chip sinh học.

Tháng 6/2007, bà Su chuyển sang Freescale Semiconductor với vai trò giám đốc công nghệ và giúp Freescale có được "ngôi nhà của mình" khi IPO năm 2011, theo EETimes. Bà rời công ty sau đó.

Mảng kinh doanh rủi ro

Ngành công nghiệp bán dẫn vốn không dành cho người yếu tim. Mỗi chu kỳ phát triển sản phẩm mới mất khoảng 3 đến 5 năm, vì vậy các công nghệ mà doanh nghiệp đang tạo ra ngày nay phải là những gì khách hàng đang tìm kiếm trong một vài năm tới.

Thành công không thể nhờ "ăn xổi". Để thu hút các khách hàng cao cấp, họ phải tạo ra một lộ trình công nghệ, cho thấy công ty có thể liên tục tung ra các bản cập nhật hiệu suất cao và các sản phẩm mới. 

Lisa Su trở thành phó chủ tịch AMD vào tháng 1/2012, giữa giai đoạn công ty được đánh giá là "khổ hơn cả cái chết", theo lời của cựu CEO Patrick Moorhead. Khi đó, AMD đang nợ 2,2 tỷ USD, phải sa thải một phần tư nhân viên, còn giá mỗi cổ phiếu dao động ở mức 2 USD.

Hai năm sau, bà Su lên vị trí cao nhất. Đó là bước thăng tiến lớn, nhưng cũng là một canh bạc. Ngày thứ hai làm CEO, Su bước lên bục phát biểu và nói với nhân viên: "Tôi tin chúng ta có thể xây dựng những thứ tốt nhất".

Thông điệp đó là bước một trong kế hoạch ba mũi nhọn mà bà Su đưa ra nhằm khắc phục những yếu kém của AMD, đó là tạo ra những sản phẩm tuyệt vời, củng cố niềm tin của khách hàng và đơn giản hóa công ty.

Theo bà Su, "điều quan trọng nhất với chúng tôi năm 2014 là đầu tiên, chọn lựa đúng thị trường tốt cho công nghệ. Nó không phải những gì bạn đang làm bây giờ mà là những gì sẽ làm những năm tiếp theo mà mọi người chú ý".

Là một nhà nghiên cứu am hiểu kỹ thuật, bà Su tập trung phát triển chip có bộ xử lý hiệu suất cao trên thị trường, có thể đánh bại đối thủ cạnh tranh xét trên một số tiêu chí. Dưới sự hướng dẫn của bà, các kỹ sư AMD đã tạo ra kiến trúc chip Zen siêu nhanh trong ba năm và ra mắt vào 2017. Đến 2020, thiết kế này dẫn đầu thị trường về tốc độ.

Kể từ đó, AMD vượt ngoài khuôn khổ một công ty chip máy tính. Họ đã hợp tác với NASA, Microsoft, Meta, Lenovo, Oracle và Dell. Ván cược đã được đền đáp. Ngày nay, AMD đang khám phá những đỉnh cao mới trên sàn chứng khoán. Từ mức 2 USD, giờ đây giá cổ phiếu AMD đã lên 177 USD.

Tuy nhiên, phía trước AMD vẫn là một đối thủ đáng gờm là Nvidia - công ty được điều hành bởi Jensen Huang, người chú họ hàng xa với bà Su. Nvidia hiện có vốn hóa thị trường 2,2 nghìn tỷ USD, gấp 6 lần so với mức 340 tỷ của AMD.

"Nhưng trở thành người đứng thứ hai và có năng lực trong cuộc đua song mã với vị trí dẫn đầu là điều rất tốt", nhà phân tích Matt Ramsay của TD Cowen viết trên blog.

Vào tháng 12/2023, AMD công bố dòng chip mới để sử dụng trong cỗ máy huấn luyện AI tạo sinh mang tên MI300X. Chip được đánh giá là đỉnh cao về phương pháp thiết kế chiplet mới mà AMD áp dụng cho bộ xử lý đồ họa GPU. Theo công bố của hãng, chip có dung lượng bộ nhớ lớn hơn 2,4 lần và lợi thế về công suất tính toán là 1,3 lần so với nền tảng H100 - chip AI sử dụng phổ biến trong đào tạo AI thời gian qua, bao gồm cả GPT-4 của OpenAI.

Bà Su cho biết AMD vẫn còn nhiều cơ hội để phát triển nếu nhìn vào thị trường bán dẫn, đặc biệt là sản phẩm phục vụ AI. "Trong 5 năm tới, bạn sẽ thấy AI trong mọi sản phẩm của AMD và sẽ là động lực tăng trưởng lớn nhất", bà nói với Forbes.