Giữa cái nắng trưa như thiêu như đốt của vùng Borneoxa xôi ở Sarawak, Malaysia, những người nông dân Malaysia đang phấn khích hướng tới những đồi cà phê mà họ tin rằng có thể giúp phát triển du lịch và vực dậy sinh kế của người dân bản địa nơi đây. 

Những quả cà phê đỏ chín mọng đang mang lại niềm hy vọng cho người dân Long Banga - một đồn điền ở phía Nam Ulu Baram, phía Đông Bắc Sarawak, trên đảo Borneo. Nỗ lực biến cà phê Liberica của Malaysia thành sản phẩm đặc trưng đang giúp Long Banga thu hút những du khách thích phiêu lưu đến với văn hoá bản địa đặc sắc nơi đây. 

Hạt Liberica hầu như không được chú ý trên phạm vi toàn cầu nhưng đóng một phần quan trọng trong văn hóa cà phê của một số quốc gia, đặc biệt là Malaysia và Philippines. Phần lớn là các quốc gia theo đạo Hồi, sau khi cầu nguyện, uống cà phê thường là một phần của thói quen.

Khoảng 20 năm trước, cà phê Liberica rất ít có mặt trên thị trường toàn cầu và chủ yếu được sử dụng trong cà phê hòa tan cấp thương phẩm. Liberica bị trộn lẫn với robusta vì nông dân không có người mua. Thông thường, họ sẽ bán hỗn hợp này cho các nhà sản xuất cà phê hòa tan như Nestle hoặc những người thường mua cà phê robusta. 

Tuy nhiên hiện nay, Liberica đã được biết đến nhiều hơn trên thị trường Đông Nam Á. Nó được người tiêu dùng ở Trung Đông cảm nhận là một loại cà phê có hương vị trái cây, gần giống như trà, thường được uống với chà là như một bữa trà chiều. 

Cà phê được giới thiệu đến Borneo vào cuối thế kỷ 19 bởi "Rajah da trắng thứ hai", nguyên thủ quốc gia Anh ở Sarawak Charles Brooke. Vào năm 1866, nhà thực vật học người Ý Odoardo Beccari đã đặt mua 240 ha đất gần thủ phủ bang ngày nay là Kuching để khai hoang, bắt đầu trồng cà phê và trà Matang, thành lập nên đồn điền đầu tiên ở Malaysia.

Đồn điền này đóng cửa vào năm 1912 do quản lý yếu kém và phải mất hơn một thế kỷ hạt cà phê Malaysia mới thu hút được sự chú ý của ngành cà phê trở lại.

Alasdair Clayre, một nhà nhân chủng học người Anh lớn lên ở Long Banga vào những năm 1960 đang giúp người bản địa nghĩ ra cách mới để sử dụng đất nông nghiệp và nguồn tài nguyên thiên nhiên xung quanh nhằm thay đổi cuộc sống của họ tốt đẹp hơn.

Những người nông dân như Ludia Apoi - người điều hành Billeng Lemdin Homes cùng chồng mình - Ujai, coi việc đưa cây cà phê Liberica vào sử dụng là bước đầu tiên để vượt qua thử thách của vùng đất này.

Clayre tin rằng cà phê có thể là nhân tố thay đổi cuộc chơi. Không giống như dứa ngọt và các loại cây trồng khác trong khu vực, cà phê nhẹ khi xử lý và vận chuyển, có thể bảo quản trong một năm hoặc lâu hơn mà không bị hư hỏng trên hành trình dài đến các khu chợ ven biển.

"Tôi biết rằng các dự án cà phê đã thất bại ở những nơi khác ở Sarawak, nhưng mục tiêu của tôi ở đây cố gắng gạt hái thành công", Clayre nói khi đi giữa các cây cà phê, kiểm tra những quả cà phê của họ. 

Không giống như cà phê Arabica và Robusta, thường có tỷ lệ năng suất giữa hạt/quả là 20% (hạt cafe là hạt của quả cà phê, hay còn được gọi dưới cái tên anh đào cà phê). Clayre cho biết tỷ lệ năng suất của Liberica chỉ là 7%.

Tiến sĩ Kenny Lee Wee Ting, đồng sáng lập Earthlings Coffee, công ty đang điều hành hai cửa hàng ở Kuching, cho biết: "Vì tỷ lệ của Liberica quá thấp nên điều quan trọng là phải tính toán cần bao nhiêu cây để mang lại cho nông dân cơ hội phát triển có lợi nhuận".

Vị chuyên gia đi khắp thế giới này nằm trong số những người tổ chức Hội nghị chuyên đề về cà phê Borneo đầu tiên được tổ chức tại Kuching vào năm 2019, khi các chuyên gia từ khắp nơi trên thế giới tụ tập để thảo luận về cách cải thiện sản xuất ở Sarawak.

Thành công của hội nghị chuyên đề đã truyền cảm hứng cho Phó thủ hiến Sarawak Douglas Uggah Embas đề xuất bang trở thành nhà sản xuất hạt cà phê Liberica lớn trong khu vực. Ngay sau đó, Bộ Nông nghiệp Sarawak đã tặng 1.000 cây giống cà phê cho các gia đình nông dân khởi nghiệp ở Long Banga và các làng khác.

Lee rất quan tâm đến Long Banga. Ông đã tài trợ cho các nhà kính mà nông dân trong làng cần để sấy khô và dự trữ đậu tốt hơn, đồng thời mong muốn giáo dục họ về thị hiếu của những người mua quốc tế kén chọn ở Liberica.

Lee không tin rằng nông dân có thể kiếm được lợi nhuận bền vững từ việc chỉ bán hạt Liberica ở thị trường Malaysia: "Tôi đang cố gắng mua 2.000 - 3.000 kg hạt Liberica mỗi năm trực tiếp từ nông dân Long Banga và hướng dẫn họ cách chế biến đúng cách".

"Bằng cách này, họ sẽ có thể bán với giá cao hơn và sẽ được tự do bán chúng ở bất kỳ đâu trên thế giới", ông nói, đồng thời không quên đề cập đến thương hiệu của chính mình.

Long Banga và khu vực xung quanh có nhiều điều thú vị dành cho du khách ngoài cà phê. Ngoài ngôi nhà dài Kenyah bằng gỗ quyến rũ và gần như bị bỏ hoang, một di tích về lối sống cộng đồng trong quá khứ của Borneo. Bạn có thể đi bộ đến thác nước và cụm đá bí ẩn mà các nhà khảo cổ tin rằng đó là nơi chôn cất những dấu tích cổ xưa.

Hay du khách có thể đến Long Lamai, khu định cư quan trọng nhất trong khu vực Penan - nhóm dân tộc cuối cùng ở Borneo từ bỏ lối sống săn bắt hái lượm du mục của họ rồi quay trở lại Long Banga trên một chuyến tàu thuê. Con thuyền dài xuôi dòng Balong chảy xiết.

Clayre nói, chắc chắn có sự nhiệt tình đối với sự phát triển du lịch cùng với cà phê ở Long Banga, nhưng thực tế là sẽ còn nhiều thách thức ở vùng đất xa xôi và hiểm trở này cả về phát triển cà phê lẫn dịch vụ văn hoá bản địa. 

(Nguồn: SCMP)