Căng thẳng đang tăng cao ở Trung Đông. Cuộc tấn công Israel của Hamas vào ngày 7/10/2023 đã khởi đầu cho một vòng xoáy bạo lực trong khu vực. Điều đó đã lên đến đỉnh điểm, một năm sau, khi Israel tiến hành một cuộc xâm lược trên bộ vào Lebanon.

Cuộc xâm lược mà Israel cho rằng nhằm mục đích đối đầu và tiêu diệt Hezbollah, diễn ra sau 12 tháng tấn công ăn miếng trả miếng giữa Israel và Iran, vốn ngày càng leo thang về cường độ.

Do Hezbollah có liên kết chặt chẽ và được Iran hỗ trợ, nên ngày càng có nhiều lo ngại rằng cuộc xung đột này có thể trở thành điểm nóng lớn trong quan hệ quốc tế. Điều đáng lo ngại là cuộc chiến này có thể châm ngòi cho cuộc xung đột toàn cầu tiếp theo.

Để hiểu tình hình có thể nguy hiểm đến mức nào, cần xem xét lý thuyết về leo thang xung đột.

Năm 1997, nhà kinh tế học người Áo Friedrich Glasl đã công bố mô hình 9 giai đoạn leo thang xung đột, mô hình này thường được chấp nhận là nghiên cứu phức tạp nhất về cách xung đột có thể phát triển từ tranh chấp đến xung đột toàn diện (một bước mà ông đặt tên khá đáng ngại là "Cùng nhau xuống vực thẳm").

Cấp độ đầu tiên là khi xung đột được giải quyết dễ dàng hoặc sẵn sàng, nhưng khi không đạt được giải pháp, quan điểm của cả hai bên trong cuộc tranh luận trở nên cứng rắn hơn và sự thất vọng bắt đầu gia tăng. 

Bước tiếp theo xảy ra một cách tự nhiên khi các bên xung đột tìm cách đưa ra lập trường của mình với hy vọng giành được lợi thế trước dư luận toàn cầu.

Giai đoạn ba của mô hình chứng kiến các đối thủ bắt đầu hành động. Không bên nào muốn nhường lợi thế cho bên kia, trong khi bất kỳ cảm giác nào cho rằng thảo luận có thể giảm nhẹ xung đột đã biến mất trong sự đối kháng và ngờ vực lẫn nhau.

Theo đó, ở giai đoạn thứ tư, các bên xung đột sử dụng biện pháp hùng biện "chúng ta và họ" nhằm cố gắng xây dựng liên minh và thu hút sự ủng hộ. Giai đoạn thứ năm, được mô tả là "mất mặt", là khi một trong hai đối thủ cảm thấy họ đã trở nên hoen ố trong mắt toàn thể cộng đồng.

Danh tiếng không còn quan trọng bằng việc đạt được mục đích của họ. Đôi khi, bên này hoặc bên kia thực hiện một hành động mà họ cảm thấy đã cô lập mình, điều này chỉ nhằm củng cố vị thế của mình.

Trong giai đoạn sáu, những lời đe dọa hoặc tối hậu thư được đưa ra. Điều này có thể dẫn đến xung đột gia tăng khi các bên xung đột tìm kiếm sự tin cậy bằng cách đặt ra khoảng thời gian cho mối đe dọa, điều này sẽ làm tăng áp lực cho cả hai bên.

Điều này cũng có thể ràng buộc các bên tham chiến khác vào một đường lối hành động mà ở đó có rất ít cơ hội rút lui. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển sang giai đoạn thứ bảy, nơi các đối thủ bắt đầu tung ra những đòn giới hạn đầu tiên để đáp lại những lời đe dọa mà họ đã thực hiện.

Trong giai đoạn thứ tám, các đòn tấn công tăng cường, tập trung vào việc cố gắng làm tổn thương - hoặc thậm chí tiêu diệt - khả năng đáp trả của đối phương hoặc đặt câu hỏi về tính hợp pháp của người lãnh đạo bên kia. Thường thì điều này có thể dẫn đến việc bên này hoặc bên kia chia rẽ thành các phe phái tham chiến, khiến tình hình ngày càng mất kiểm soát.

Khi xung đột bước sang giai đoạn thứ chín, mối đe dọa đối với bên này hoặc bên kia đã trở nên hiện hữu, những bên hiện đang "cùng rơi xuống vực thẳm". Mọi cảnh giác đều bị bỏ rơi vì mục tiêu duy nhất là tiêu diệt hoàn toàn kẻ thù, tình trạng chiến tranh tổng lực.

Israel và Iran đang ở giai đoạn nào?

Sau nhiều năm thù địch và tố cáo của cả hai bên, xung đột giữa Israel và Iran hiện đã tiến triển đến giai đoạn hai bên chỉ ra đòn hạn chế với nhau. Các báo cáo đã liên kết Iran với kế hoạch tấn công Hamas vào ngày 7/10. Tehran gần đây đã phủ nhận có bất kỳ phần nào trong vụ thảm sát.

Hezbollah, có liên hệ chặt chẽ hơn với Cộng hòa Hồi giáo, đã thực hiện một loạt tên lửa kéo dài một năm từ Lebanon vào miền Bắc Israel. Đáp lại, Israel hiện đã trực tiếp tấn công lực lượng ủy nhiệm của Iran, xâm chiếm miền Nam Lebanon để giao chiến và tìm cách tiêu diệt Hezbollah.

Cả hai bên rõ ràng đều muốn chứng tỏ sức mạnh và ảnh hưởng của mình trong khu vực. Nhưng rủi ro có thể tăng lên nếu Iran cảm thấy cần cấp thiết phải bảo vệ các lực lượng ủy nhiệm của mình. Đối với Israel, các nhà lãnh đạo nước này từ lâu đã lập luận rằng sự tồn tại của nước này đang bị đe dọa.

Xét về các giai đoạn leo thang của Glasl, hai nước dường như đã đạt đến giai đoạn thứ bảy, nơi họ tung ra những đòn hạn chế nhằm vào nhau đồng thời tránh đối đầu trực tiếp. Cả hai đều muốn khiến đối thủ của mình cân nhắc giữa lợi và hại.

Các cuộc không kích của Iran vào Israel cho thấy rằng mặc dù Iran có thể thấy rằng vị thế trong khu vực của họ đang bị đe dọa và vẫn đang tìm cách hỗ trợ các chủ thể phi nhà nước ở Gaza và Lebanon, nhưng cách họ tiến hành các cuộc tấn công cho thấy rằng Tehran không cảm thấy mình đủ mạnh để leo thang xa hơn mức hiện tại.

Những đòn trực tiếp duy nhất mà hai cường quốc tung ra nhằm vào nhau là từ trên không. Iran hiện đã phóng hai loạt tên lửa (lớn) nhằm vào Israel, một vào tháng 4 năm nay và một lần nữa vào cuối tháng 9 . Cả hai vụ bắn phá đều được thông báo trước và không gây thương vong cho Israel.

Israel đã đáp trả vào tháng 4 bằng một cuộc tấn công có chủ đích nhằm vào một căn cứ không quân của Iran gần một trong những cơ sở hạt nhân của nước này. Họ vẫn chưa phản hồi trực tiếp về vụ tấn công mới nhất của Iran, nhưng ông Netanyahu cho biết Israel sẽ nhắm mục tiêu vào các cơ sở quân sự của Iran "dựa trên nhu cầu an ninh quốc gia của Israel".

Các nhà phân tích tin rằng cả hai bên - ít nhất là cho đến nay - đang sử dụng những cuộc tấn công hạn chế này để báo hiệu họ không muốn leo thang căng thẳng. Nhưng có rất nhiều thứ đang bị đe dọa. Iran sẽ cảm thấy vị thế cường quốc khu vực của mình bị đe dọa bởi chiến dịch trên bộ của Israel ở Lebanon.

Trong khi đó, Israel nhiều lần tuyên bố đang đấu tranh vì an ninh của người dân. Dường như cả hai đều không muốn một cuộc xung đột rộng hơn - và các đồng minh của họ chắc chắn sẽ không khuyến khích họ nếu họ làm vậy.

Vì vậy, rõ ràng là - ít nhất là cho đến thời điểm hiện tại - cả Israel và Iran đều không muốn dấn thân sâu hơn vào con đường dẫn tới "vực thẳm" như mô hình chín giai đoạn của Glasl dự tính.

(Nguồn: Asia Times)