Bà Kamala Harri sẽ bắt đầu chuyến thăm đầu tiên tới châu Á với tư cách là Phó Tổng thống Hoa Kỳ vào cuối tuần này. Theo lịch trình dự kiến, bà sẽ đến Singapore vào ngày 22/8 và đến Việt Nam vào ngày 24/8.
Phó Tổng thống dự kiến sẽ hội đàm với các nhà lãnh đạo hai nước về vấn đề an ninh và kinh tế, cũng như các nỗ lực khôi phục sau COVID-19, nhấn mạnh đến sự hiện diện ngày càng tăng trong khu vực của Trung Quốc.
Chuyến đi diễn ra vào thời điểm quan trọng đối với chính quyền của Tổng thống Joe Biden. Taliban đã giành lại quyền kiểm soát Afghanistan khi Mỹ rút quân, làm dấy lên chỉ trích nặng nề ở Washington.
Trong khi đó, Trung Quốc tiếp tục khẳng định mình trên Biển Đông. Và COVID-19 tiếp tục hoành hành trên khắp thế giới, đặc biệt là ở Đông Nam Á.
Tại sao bà Harris đến thăm Đông Nam Á, và tại sao là Singapore và Việt Nam chứ không phải các thành viên ASEAN khác?
Trước đây, Tổng thống Biden đã đưa ra quan điểm về việc thiết lập lại chính sách châu Á của Washington, vốn đã bị phai nhạt dưới thời chính quyền Donald Trump. Vì Đông Nam Á là trung tâm của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Trong những tháng gần đây, Tổng thống cũng đã cử các quan chức chủ chốt khác đến khu vực này, gồm Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin và Thứ trưởng Ngoại giao Wendy Sherman.
Đặc biệt, Singapore và Việt Nam có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế Hoa Kỳ. Singapore, với tư cách là một trung tâm tài chính khu vực, là nơi đặt trụ sở chính tại châu Á của các công ty lớn của Hoa Kỳ, bao gồm Microsoft và Google.
Việt Nam cũng là mấu chốt quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, bao gồm cả chuỗi cung ứng chất bán dẫn, khi ngày càng nhiều công ty chuyển cơ sở sản xuất khỏi Trung Quốc.
Alan Chong, phó giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Công nghệ Nanyang của Singapore, cho biết: “Trong ASEAN, hai quốc gia này là ổn định nhất và thân thiện nhất đối với Hoa Kỳ".
Ông nhận định rằng, "Mỹ muốn các quốc gia thân thiện dọc theo lãnh thổ của Trung Quốc có vị thế mạnh hơn trong việc liên kết với Mỹ".
Trước đó trong một tuyên bố chung, Nhà Trắng cho biết bà Harris sẽ thảo luận về các chủ đề như "an ninh khu vực, ứng phó toàn cầu với đại dịch COVID-19, biến đổi khí hậu và những nổ lực chung nhằm thúc đẩy một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ".
Tại Singapore, bà sẽ gặp Thủ tướng Lý Hiển Long vào hôm 23/8, sau đó là chuyến thăm Căn cứ Hải quân Changi. Phó Tổng thống cũng sẽ có một bài phát biểu vào sáng 24/8.
Tại Việt Nam, bà Harris sẽ tham gia một cuộc họp trực tuyến với các bộ trưởng y tế của các thành viên ASEAN vào hôm 25/8, khai trương văn phòng khu vực của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh tại Hà Nội.
Việc Mỹ rời Afghanistan gây xôn xao ảnh hưởng như thế nào đến chuyến thăm của bà Harris?
Khi Nhà Trắng thông báo về chuyến thăm của Phó Tổng thống Harris vào tháng trước, không ai ngờ rằng chính phủ Afghanistan sẽ thất thủ ngay trước khi chuyến đi. Một số người nói rằng việc Mỹ rút lui khỏi quốc gia Trung Á khiến các quốc gia khác đặt câu hỏi về ý chí duy trì các cam kết của nước này.
Điều này có thể tăng thêm ý nghĩa cho chuyến thăm Đông Nam Á. Phó giáo sư Chong cho biết, chuyến đi có thể giúp "trấn an các đồng minh của Mỹ về cam kết của Mỹ, bất chấp việc Taliban tiếp quản" ở Afghanistan.
Ông nói rằng việc Mỹ nhanh chóng rút khỏi Afghanistan đã đặt ra "câu hỏi nghiêm trọng về độ tin cậy của các cam kết quốc phòng của Mỹ", nhưng bà Harris có cơ hội cho các đối tác châu Á thấy rằng "Mỹ sẽ không rút lui".
Một quan chức cấp cao của Nhà Trắng nói với các phóng viên hôm 19/8 rằng, Đông Nam Á và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương có tầm quan trọng về mặt chiến lược và kinh tế đối với Mỹ, nhấn mạnh rằng "điều đó không thay đổi với Afghanistan".
Các cuộc thảo luận kinh tế sẽ tập trung vào điều gì?
Xây dựng một chuỗi cung ứng linh hoạt có thể sẽ là một chủ đề chính, trong bối cảnh toàn cầu thiếu chất bán dẫn cũng như nhu cầu về vaccine COVID-19 và các sản phẩm y tế khác.
Theo số liệu từ CEIC, xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ chiếm khoảng 30% tổng lượng hàng xuất khẩu trong tháng 4, nhấn mạnh tầm quan trọng của nước này đối với chuỗi cung ứng châu Á của Mỹ.
Các doanh nghiệp đã và đang đầu tư mở rộng năng lực sản xuất trong nước.
Cụ thể, Intel đã tìm cách nâng cao năng lực sản xuất lắp ráp và thử nghiệm tại Việt Nam, vì họ coi quốc gia này là "một phần quan trọng trong sự hiện diện sản xuất trên toàn thế giới của Intel", theo một CEO của Intel tại Việt Nam.
Kim Huat Ooi, Tổng giám đốc Intel, cho biết: "Nhu cầu tăng cao đối với các linh kiện bán dẫn, cùng với đó là thế giới đang chuyển sang kỹ thuật số do COVID-19, đã dẫn đến sự thiếu hụt các thành phần quan trọng của bên thứ ba trong toàn ngành, bao gồm cả chất nền. Điều này đang ảnh hưởng đến các nhà cung cấp công nghệ trong toàn ngành".
Các doanh nghiệp "cây nhà lá vườn" của Việt Nam cũng đang để mắt đến thị trường khổng lồ Hoa Kỳ. Tập đoàn Vingroup có kế hoạch xuất khẩu xe điện do công ty con VinFast sản xuất sang Mỹ, nhằm nắm bắt nhu cầu ngày càng tăng về ô tô thân thiện với môi trường.
Trong khi đó, Singapore đóng vai trò là một trong những trung tâm sản xuất chip của châu Á. Mới đây, GlobalFoundries đã đầu tư 4 tỷ USD để mở rộng một nhà máy wafer tại quốc gia này.
Singapore cũng đóng vai trò là một cửa ngõ đến phần còn lại của châu Á, khiến nó trở thành một liên kết quan trọng của chuỗi cung ứng.
Theo lịch trình, Phó Tổng thống Harris sẽ tham gia vào một cuộc thảo luận bàn tròn với các "nhà lãnh đạo tư tưởng" chuỗi cung ứng vào hôm 24/8.
Singapore và Việt Nam là thành viên của Hiệp định Thương mại Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Liệu chuyến thăm của Harris có làm tăng khả năng Mỹ tái gia nhập nhóm?
Chính quyền Trump đã rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương gồm 12 thành viên vào năm 2017. 11 thành viên còn lại, trong đó có Singapore, Việt Nam, Brunei và Malaysia, đã khởi động CPTPP.
Sau này, chính quyền Biden đã đảo ngược một số chính sách của Trump, chẳng hạn như những chính sách về biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, trên mặt trận thương mại, rất ít thay đổi diễn ra.
Jayant Menon, thành viên cấp cao tại Viện nghiên cứu ISEAS-Yusof Ishak của Singapore, tin rằng chuyến đi của Harris "không chắc" sẽ dẫn đến việc Mỹ tái gia nhập CPTPP.
Ông cho biết hiệp ước này là một phiên bản rút gọn đáng kể của hiệp định ban đầu, đặc biệt là trong các lĩnh vực như bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, điều mà các doanh nghiệp Mỹ đã hết sức thúc đẩy.
Ông nói: “Việc gia nhập CPTPP có thể giữ giá trị chiến lược trong việc tái tương tác với khu vực, nhưng vẫn chưa rõ liệu điều này có đủ hay không khi có các con đường khác để làm như vậy, chẳng hạn như hợp tác về môi trường hoặc an ninh”.
"Con tàu CPTPP đã ra khơi nhưng những con tàu mới đang xuất hiện ở đường chân trời".
Ngoại trưởng Singapore cũng không tính đến bất kỳ bước đột phá nào trong chuyến thăm của Harris.
"Liệu có bất kỳ triển vọng ngay lập tức nào về việc Mỹ tham gia lại CPTPP không? Tôi e rằng câu trả lời là không", Vivian Balakrishnan, Ngoại trưởng Singapore, nói với truyền thông địa phương hôm 18/8.
Balakrishnan chỉ ra rằng, những cân nhắc chính trị trong nước của Hoa Kỳ khiến Nhà Trắng không thể tiến hành các cuộc thảo luận về khuôn khổ thương mại đa phương.
Thay vào đó, Singapore hy vọng một số tiến bộ về thương mại kỹ thuật số, chẳng hạn như luồng dữ liệu xuyên biên giới và thanh toán điện tử mà họ đã hợp tác với Úc, New Zealand và một số quốc gia khác.
Balakrishnan nói: “Chúng tôi muốn xem liệu Mỹ có thể là một phần của dự án mới nổi này cho nền kinh tế kỹ thuật số hay không".
Trung Quốc cũng đang tăng cường quan hệ với ASEAN. Bắc Kinh đã phản ứng như thế nào về chuyến đi dự kiến của Harris?
Đối với các nước thành viên ASEAN, một cam kết sâu sắc hơn của Mỹ sẽ giúp khu vực duy trì ngoại giao cân bằng hơn, trước sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc.
Khoảng 76% các nhà hoạch định chính sách và các nhà lãnh đạo tư tưởng ở 10 bang cho biết, Trung Quốc là cường quốc kinh tế có ảnh hưởng nhất ở Đông Nam Á, so với 7% đối với Mỹ, theo Khảo sát Nhà nước Đông Nam Á 2021 của Viện ISEAS-Yusof Ishak.
Truyền thông nhà nước Trung Quốc Global Times bác bỏ quan điểm cho rằng, chuyến thăm của Phó Tổng thống Mỹ sẽ ảnh hưởng đến các chuỗi cung ứng hiện có của Trung Quốc trong khu vực.
"Nó sẽ không làm lung lay lợi thế chuỗi cung ứng được xây dựng dựa trên sự hợp tác chặt chẽ giữa Trung Quốc và các nước Đông Nam Á", trích từ một bài báo ngày 4/8.
"Mặc dù Mỹ ngày càng nhấn mạnh vai trò ngày càng tăng ở các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam trong nhiều chuỗi cung ứng toàn cầu, nhưng không thể phủ nhận rằng Trung Quốc và Đông Nam Á đang hội nhập sâu rộng về cơ sở hạ tầng công nghiệp".
