Cuộc đua vào Nhà Trắng năm nay giữa đương kim Tổng thống Donald Trump và ứng viên đảng Dân chủ Joe Biden đang đến hồi gay cấn đến khó tin. Không chỉ riêng người Mỹ, cả thế giới đang nín thở chờ đợi kết quả kiểm phiếu. 

Kỳ bầu cử năm 2020 căng thẳng tột đỉnh vì diễn ra trong khủng hoảng dịch COVID-19 bùng phát trên toàn cầu, mà Mỹ là quốc gia chịu tổn thất nặng nề nhất.

Trong lịch sử 58 lần bầu cử Tổng thống Mỹ, đã có nhiều cuộc bầu cử đầy kịch tính, bất ngờ và gây nhiều tranh cãi cho đến tận ngày nay. 

1800: Cuộc bầu cử bất phân thắng bại

Năm 1800, nước Mỹ trải qua một mùa bầu cử kịch tính giữa hai ứng viên đảng Dân chủ - Cộng hòa là Thomas Jefferson (phải) và Aaron Burr. Ảnh: History.com

Cuộc bầu cử năm 1800 diễn ra khi các đảng chính trị đầu tiên của Mỹ vừa hình thành. Vào thời điểm đó, quy trình bầu cử khác xa so với ngày nay. Mỗi cử tri bỏ phiếu cho hai ứng viên, người nào nhiều phiếu nhất trở thành tổng thống, người đứng thứ hai làm phó tổng thống, theo Zing.

Năm đó, Thomas Jefferson tranh cử với tư cách đại diện cho liên đảng Dân chủ - Cộng hòa, trong khi John Adams là ứng viên của đảng Liên bang.

Theo kế hoạch, đại biểu đảng Cộng hòa - Dân chủ sẽ bỏ phiếu để Jefferson thắng còn Aaron Burr làm phó tổng thống. Nhưng một sự hiểu nhầm trong nội bộ đã khiến cuộc bỏ phiếu cho kết quả hòa, cả Jefferson và Aaron đều giành được 73 phiếu.

Lần đầu tiên trong lịch sử, cuộc bầu cử tiếp diễn ở Hạ viện. Sau 7 ngày bỏ phiếu căng thẳng, ông Jefferson vượt lên giành chiến thắng. Sự kiện này là tiền đề cho Tu chính án số 12 trong Hiến pháp Mỹ ra đời, với quy định bầu tổng thống và phó tổng thống riêng rẽ.

1824: Cuộc đua 'tam mã'

Tổng thống Mỹ Andrew Jackson. Ảnh: Getty.

Đảng Liên bang đã bị giải thể và cả 4 ứng viên tổng thống đều thuộc đảng Dân chủ - Cộng hòa. Cuộc bầu cử diễn ra gay cấn khi không có ứng viên nào giành được đa số phiếu đại cử tri. 

Andrew Jackson, người anh hùng trong Chiến tranh năm 1812, giành được 99 phiếu đại cử tri. Ngoại trưởng John Quincy Adams có 84 phiếu. Bộ trưởng Tài chính William Crawford đạt 41 phiếu và 37 phiếu thuộc về Chủ tịch Hạ viện Henry Clay.

Với kết quả trên, Clay bị loại, 3 ứng viên nhiều phiếu hơn tiếp tục cuộc đua ở Hạ viện. Mùa bầu cử kéo dài thêm tới hơn một tháng. Cuối cùng, nhờ được những cử tri 'ruột' của Clay ủng hộ, ông Adams giành chiến thắng trong cuộc bỏ phiếu ở Hạ viện, trở thành tổng thống thứ sáu của Mỹ.

1860: Khởi đầu của sự chia rẽ

Abraham Lincoln, Tổng thống thứ 16 của Mỹ, được mệnh danh là 'người giải phóng vĩ đại'. Nhiệm kỳ tổng thống của ông bị bao trùm bởi cuộc nội chiến Mỹ. Ảnh: History.com

Cuộc bầu cử năm 1860 diễn ra trong bối cảnh nước Mỹ đang có những chia rẽ sâu sắc do vấn đề nô lệ. Đảng Cộng hòa phản đối chế độ nô lệ, trong khi đảng Dân chủ ở miền Nam lại ủng hộ chế độ này.

Năm 1860, đảng Cộng hòa chọn Abraham Lincoln, một người phản đối mạnh mẽ chế độ nô lệ, làm đại diện cho đảng. Trong khi đó, đảng Dân chủ đề cử Thượng nghị sỹ Stephen Douglas của bang Illinois ra tranh cử.

Đây là cuộc bầu cử có tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu thuộc diện cao nhất trong lịch sử nước Mỹ. Chiến thắng thuộc về Lincoln, người giành được đa số phiếu đại cử tri.

Tuy nhiên, cuộc bầu cử năm 1860 đáng chú ý bởi nó đã khởi đầu cho một thời kỳ chia rẽ sâu sắc trên đất Mỹ. Sau khi Lincoln lên làm tổng thống, 11 tiểu bang theo chế độ nô lệ ở miền Nam tuyên bố ly khai, và lập ra Liên minh miền Nam, khởi đầu cuộc nội chiến Nam - Bắc Mỹ (1861 - 1865).

1876: Một phiếu đại cử tri tạo sự khác biệt 

Tổng thống Rutherford B. Hayes. Ảnh: Politico

Ở các bang miền Nam, cuộc bỏ phiếu bị cản trở bởi những lời đe dọa bạo lực từ các đảng viên Dân chủ, những người muốn cử tri da màu không đi bỏ phiếu. Đảng Dân chủ cũng tạo ra các lá phiếu mang hình ảnh của tổng thống đảng Cộng hòa nổi tiếng Abraham Lincoln để dụ các cử tri mù chữ chọn Tilden, theo VnExpress.

Vào cuối chiến dịch tranh cử đầy hỗn loạn, hai phe đều tuyên bố chiến thắng ở ba bang Florida, Louisiana và Nam Carolina với tổng cộng 19 phiếu đại cử tri. Các phe phái chính trị cạnh tranh ở những bang này đã gửi hai bản danh sách đại cử tri khác nhau, một ủng hộ Tilden, một ủng hộ Hayes, lên quốc hội.

Tại Florida, thống đốc bang gửi danh sách đại cử tri ủng hộ đảng Cộng hòa, trong khi tổng chưởng lý bang gửi danh sách ủng hộ đảng Dân chủ.

Ba bang có tranh chấp kết quả này định đoạt kết quả chung cuộc của cuộc đua. Nếu phiếu đại cử tri của đảng Cộng hòa được tính, Hayes sẽ là tổng thống. Nếu phiếu đại cử tri của đảng Dân chủ được tính, Tilden sẽ chiến thắng.

Quốc hội lập ra một ủy ban gồm 15 thành viên để giải quyết tranh chấp, trong đó Hạ viện, Thượng viện và Tòa án Tối cao mỗi bên cử ra 5 đại diện. Ủy ban cuối cùng đã bỏ phiếu với tỷ lệ 8 phiếu thuận 7 phiếu chống, trao số phiếu đại cử tri tranh chấp cho Hayes, giúp ông đắc cử tổng thống.

Đảng Dân chủ chỉ chấp nhận kết quả sau khi đảng Cộng hòa đồng ý rút quân còn lại sau Nội chiến khỏi các bang miền Nam. Thỏa hiệp này góp phần dẫn đến thời kỳ phân biệt chủng tộc "Jim Crow".

Luật Jim Crow, được ban hành trên khắp miền nam và một số bang miền bắc, thể chế hóa những phân biệt về kinh tế, giáo dục và xã hội cho người da màu, phân tách các trường công lập, nơi công cộng, giao thông công cộng, phòng vệ sinh, nhà hàng và bồn nước uống giữa người da trắng và người da màu trong khoảng 80 năm.

1948: Cuộc bầu cử của những bất ngờ

Harry  S.Truman là Tổng thống thứ 33 của Hoa Kỳ. Ảnh: Internet

Mùa bầu cử năm 1948 là cuộc đua giữa đương kim tổng thống đảng Dân chủ, Harry S. Truman và đối thủ từ đảng Cộng hòa, Thống đốc Thomas E. Dewey của New York.

Cuộc bầu cử này diễn ra trong bối cảnh ông Truman đã chứng tỏ năng lực lãnh đạo ở thời kỳ cuối Chiến tranh thế giới II, cũng như tầm nhìn thời kỳ hậu chiến. Tuy nhiên, Truman vẫn được cho là có ít cơ hội chiến thắng, do nhiều cử tri vẫn xem ông là cái bóng của người tiền nhiệm Franklin D. Roosevelt.

Trong khi đó, Thống đốc Dewey lại là một nhân vật tiếng tăm, được nhiều người mến mộ. Trước khi cuộc bầu cử diễn ra, nhiều nhà phân tích chính trị cũng như các tổ chức thăm dò dư luận đều cho rằng ông Dewey sẽ giành chiến thắng.

Mặc dù vậy, ông Truman đã có cuộc lội ngược dòng đầy ngoạn mục khi giành chiến thắng sít sao trước đối thủ nổi tiếng của mình.

Việc Harry S. Truman chiến thắng cuộc bầu cử tổng thống năm 1948 là bất ngờ lớn đối với gần như cả nước Mỹ. Báo Chicago Trinbune thậm chí đã cho chạy dòng tít lớn 'Dewey đánh bại Truman' ngay trên trang nhất trước khi kết quả bỏ phiếu chính thức được công bố.

Năm 2000: Sai lệch của các máy kiểm phiếu 

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2000 được xem là một trận chiến cam go giữa vị Phó tổng thống Al Gore và ứng viên Cộng hòa George Bush (Bush con). 

George W. Bush (trái) và Al Gore trong cuộc tranh luận năm 2000. Ảnh: NBC.

Sau khi các điểm bỏ phiếu được đóng lại, kết quả các cuộc thăm dò nghiêng về ông Al Gore, song yếu tố xác định thắng thua lại là số phiếu đại cử tri. 

Tại Florida, bang có tính chất quyết định trong mùa bầu cử này, tình hình rất khó đoán định. Những lá phiếu được kiểm từ các máy kiểm phiếu (hoạt động theo phương pháp đục lỗ phiếu bầu) hầu như không thể mang lại một kết quả rõ ràng.

Ngày 26/11, Ủy ban bầu cử Florida tuyên bố ông Bush thắng sít sao nhờ hơn đối thủ 537 phiếu, chỉ tương đương gần 0,009% trong tổng số 6 triệu lá phiếu bầu tại bang này. Song, ông Al Gore không chấp nhận kết quả và tiến hành khởi kiện. Các rắc rối và tranh cãi nảy lửa bùng phát từ đây, khiến cuộc đua giành ghế tổng thống Mỹ kéo dài tới hơn một tháng, theo Vietnamnet.

Sau cùng, với việc kiểm phiếu lại, ông Bush giành thêm 25 phiếu đại cử tri tại bang Florida. Như vậy, dù ít hơn 500.000 phiếu phổ thông ở cấp liên bang, ứng viên đảng Cộng hòa Bush đã giành được 271 phiếu đại cử tri và trở thành tổng thống thứ 43 của nước Mỹ. 

Ông Bush cuối cùng đã chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống được coi là kịch tính và gay cấn nhất lịch sử Mỹ. "Chưa từng có cuộc bầu cử tổng thống nào xảy ra với luật lệ bị phớt lờ, thời hạn bị thay đổi và những điều luật mới tinh từ trên trời rơi xuống như vậy", tờ U.S. News & World Report bình luận.

(Tổng hợp)