Chuyện gì đang diễn ra?

"Chúng tôi đã không thể kiếm sống bằng nghề của mình nữa", một người nông dân tại Pháp nói với phóng viên.

Trong khi một số cuộc biểu tình căng thẳng nhất diễn ra ở Pháp, tình hình tương tự cũng diễn ra ở nhiều quốc gia bao gồm Italy, Tây Ban Nha, Romania, Ba Lan, Hy Lạp, Đức, Bồ Đào Nha và Hà Lan.

Tuần trước, các cuộc biểu tình của nông dân đã gây chấn động ngay trung tâm Liên minh châu Âu, khi họ tiến vào khu vực toà nhà quốc hội ở Brussels ngày 1/2 trong lúc các nhà lãnh đạo EU đang tổ chức một hội nghị thượng đỉnh lớn về Ukraina. Sau khi cắm trại bên ngoài tòa nhà quốc hội, họ ném trứng, đốt lửa và bấm còi phản đối.

Nông dân Bỉ tập trung ở các cửa khẩu biên giới Zandvliet, Meer và Postel với Hà Lan, gây ra tình trạng chậm trễ.

Tại Pháp, nông dân cũng chặn các đường cao tốc chính dẫn vào thủ đô Paris cũng như các thành phố Lyon và Toulouse. Hàng chục nông dân dựng lều và đốt lửa để giữ ấm khi cố gắng chặn các tuyến đường vào thủ đô.

Cũng trong ngày 1/2, nông dân Hy Lạp ngồi trên máy kéo đã tuần hành về phía thành phố lớn thứ hai của đất nước là Thessaloniki, với mục đích chặn các tuyến đường quan trọng trong thành phố.

Hình ảnh từ Bồ Đào Nha cho thấy hàng dài xe tải đậu gần biên giới Tây Ban Nha.

Các thành phố ở Đức cũng rơi vào tình trạng tắc nghẽn bởi hàng nghìn nông dân biểu tình bất chấp nhiệt độ lạnh giá, gây sức ép cho liên minh cầm quyền của Thủ tướng Olaf Scholz.

Các tuyến đường tắc nghẽn lớn trải dài khắp các thành phố từ Đông sang Tây bao gồm Hamburg, Cologne, Bremen, Nuremberg và Munich. Mỗi cuộc biểu tình có sự tham gia của hơn 2.000 máy kéo.

Các số liệu mới nhất cho thấy nông nghiệp chỉ chiếm 1,4% GDP của EU, nhưng các cuộc biểu tình ở Đông Âu năm ngoái phản đối hàng hoá nhập khẩu giá rẻ của Ukraina - tạo ra sức tắc nghẽn do hành động phong toả kéo dài tại các cửa khẩu biên giới, cho thấy nông dân là bộ phận có khả năng gây ra sự gián đoạn lớn như thế nào. Chính phủ các nước và EU hiện đều chịu sức ép phải dập tắt các cuộc biểu tình mới.

"Chúng tôi phải biểu tình ở Madrid, vì đó là nơi nhiều người tụ tập. Chúng tôi phải khiến mọi thứ đảo lộn một chút", Jose Angel Lopez, nông dân đến từ Pancorbo, cách thành phố Madrid của Tây Ban Nha khoảng 300 km về phía Bắc, nói.

Hiệp hội Công đoàn Tây Ban Nha đã tập hợp các nông dân biểu tình từ sáng sớm nay, yêu cầu được cung cấp mức giá nông sản công bằng và cạnh tranh với những sản phẩm nhập khẩu từ ngoài EU. 

Luis Cortes, đại diện công đoàn, nói rằng những nông dân và người chăn nuôi Tây Ban Nha đã biểu tình từ ngày 1/2 để yêu cầu sản phẩm nhập khẩu phải được áp các quy định tương tự như họ đang thực hiện. 

Nông dân bức xúc về điều gì?

Nông dân tham gia biểu tình trên khắp EU nói rằng kể từ xung đột Nga-Ukraina, chi phí năng lượng, phân bón và vận tải đã tăng lên. Bên cạnh đó, các chính phủ lại đang tìm cách giảm giá lương thực trong bối cảnh lạm phát.

Dữ liệu của Eurostat cho thấy giá mà nông dân nhận được đối với các sản phẩm nông nghiệp của họ đạt đỉnh điểm vào năm 2022 nhưng đã giảm kể từ đó, trung bình giảm gần 9% từ quý 3/2022 đến quý 3/2023.

Tại Pháp, kế hoạch của chính phủ nhằm loại bỏ dần việc giảm thuế đối với nhiên liệu diesel như một phần của chính sách chuyển đổi năng lượng rộng hơn cũng khiến người nông dân tức giận.

Hàng nhập khẩu nước ngoài giá rẻ đã thổi bùng ngọn lửa bất mãn, khiến nông dân cho rằng sản phẩm của họ đang bị cạnh tranh không lành mạnh.

Emmanuel Mathé, một nông dân người Pháp sống tại ngôi làng nhỏ Noisy-Rudignon ở Seine et Marne, chia sẻ: "Chúng tôi phải chịu nhiều quy định hạn chế trong sản xuất, trong khi có những sản phẩm đến từ bên ngoài châu Âu cạnh tranh với chúng tôi mà không cần phải áp dụng điều tương tự".

Không chỉ vậy, biến đổi khí hậu cũng đang làm tình hình trở nên trầm trọng hơn. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như cháy rừng và hạn hán đang ngày càng ảnh hưởng đến sản xuất. Một số hồ chứa nước ở miền Nam Tây Ban Nha chỉ ở mức 4% công suất, trong khi cháy rừng đã xóa sạch khoảng 20% doanh thu trang trại hàng năm của Hy Lạp vào năm ngoái.

Nam Âu cho đến nay tương đối ít các cuộc biểu tình, nhưng điều đó có thể thay đổi khi các chính phủ, đặc biệt là ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, xem xét các hạn chế khẩn cấp về nước trong bối cảnh hạn hán kỷ lục.

Các quy định về môi trường của EU cũng là một trong những yếu tố khiến nông dân châu Âu bức xúc - Thỏa thuận Xanh châu Âu là nguyên nhân chính gây căng thẳng. Thỏa thuận này quy định các biện pháp bao gồm thuế carbon, cấm thuốc trừ sâu, hạn chế phát thải nitơ và hạn chế sử dụng nước và đất. 

Nhiều nông dân đã phàn nàn rằng các quy định hiện hành của EU trong các lĩnh vực như thủy lợi và phúc lợi động vật được giải thích quá nghiêm ngặt. Họ cho rằng các chính sách xanh sắp ban hành là không công bằng, phi thực tế, không khả thi về mặt kinh tế và cuối cùng sẽ tự chuốc lấy thất bại.

Biện pháp nào cho cả hai bên?

Ở cấp chung toàn khối, nông dân đã giành được thỏa hiệp từ Brussels vào ngày 31/1, khi EU trì hoãn các quy định yêu cầu người nông dân không được khai thác quá tải đất và hệ sinh thái.

Ủy ban châu Âu đã đưa ra miễn trừ cho nông dân EU khỏi yêu cầu không khai thác một phần đất đai tối thiểu của họ trong khi cho phép họ giữ các khoản thanh toán hỗ trợ liên quan.

Ở cấp chính phủ, Berlin đã rút lại một phần kế hoạch cắt giảm trợ cấp dầu diesel vào tháng trước. Chính phủ cho biết việc miễn thuế ô tô đối với xe nông nghiệp sẽ được giữ nguyên và việc cắt giảm thuế diesel sẽ được thực hiện so le trong 3 năm. Tuy nhiên, nhiều nông dân vẫn đang kêu gọi việc huỷ bỏ hoàn toàn quy định cắt giảm.

Hy Lạp tuyên bố sẽ gia hạn thời gian giảm thuế đặc biệt đối với dầu diesel nông nghiệp thêm một năm.

Tuần trước, Pháp đã công bố một loạt biện pháp hỗ trợ nông dân sau khi chịu sức ép trước các cuộc biểu tình, cam kết bảo vệ chủ quyền lương thực. 

"Ở khắp mọi nơi ở châu Âu, cùng một câu hỏi được đặt ra: làm thế nào để chúng ta tiếp tục sản xuất nhiều hơn nhưng tốt hơn? Làm thế nào chúng ta có thể tiếp tục giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu? Làm thế nào chúng ta có thể tránh được sự cạnh tranh không lành mạnh từ nước ngoài?", Thủ tướng Pháp Gabriel Attal cho biết.

Trong khi chính phủ các nước đã đưa ra những nhượng bộ, một số nông dân nói rằng những biện pháp đó là chưa đủ và đang kêu gọi tiếp tục hành động, đặc biệt tháng 6 năm nay còn tổ chức cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von Der Leyen đã ủng hộ mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 của EU vào năm 2050. Tuy nhiên, bà đang phải đối mặt với sức ép từ chính đảng trung hữu của mình trong việc giảm bớt luật xanh.

Các đảng cực hữu ở châu Âu hy vọng giành được thắng lợi trong cuộc bầu cử và có thể lợi dụng sự bất bình của nông dân để trục lợi chính trị.

Có thể thấy rõ động cơ này ở Đức, khi đảng cực hữu Giải pháp thay thế cho nước Đức (AfD) tham gia vào các cuộc biểu tình và bày tỏ tình đoàn kết với nông dân.

Trong lịch sử, từng xuất hiện tiền lệ cho thấy những người nông dân biểu tình có thể hành động nhiều hơn là chỉ xuống đường.

(Nguồn: Theguardian/Reuters)