Nga đã tạm dừng "vô thời hạn" vai trò của mình trong thỏa thuận Biển Đen ngày 29/10 vì nước này cho rằng không thể "đảm bảo an toàn cho các tàu dân sự" theo hiệp ước sau một cuộc tấn công vào hạm đội Biển Đen của Nga. 

Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres quan ngại sâu sắc về động thái của Nga và đã hoãn chuyến công du nước ngoài để cố gắng khôi phục thỏa thuận nhằm xoa dịu cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu.

Theo các nhà phân tích, sau động thái của Nga, giá lúa mì trên thị trường hàng hóa quốc tế dự kiến sẽ tăng vọt vào đầu tuần này vì cả Nga và Ukraina đều nằm trong số các nước xuất khẩu lúa mì lớn nhất thế giới, các nhà phân tích cho biết.

Hơn 9,5 triệu tấn ngô, lúa mì, các sản phẩm hướng dương, lúa mạch, hạt cải dầu và đậu nành đã được xuất khẩu kể từ tháng 7. Theo thỏa thuận, một Trung tâm Điều phối chung (JCC) - bao gồm các quan chức LHQ, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga và Ukraina - đồng ý về việc di chuyển các tàu và kiểm tra các tàu.

Không có tàu nào di chuyển qua hành lang nhân đạo hàng hải đã được thiết lập vào cuối tuần qua. Nhưng LHQ cho biết trong một tuyên bố rằng họ đã đồng ý với Ukraina và Thổ Nhĩ Kỳ về kế hoạch di chuyển cho 16 tàu vào đầu tuần này.

LHQ cho biết các quan chức Nga tại JCC đã được thông báo về kế hoạch, cùng với ý định kiểm tra 40 tàu xuất cảnh vào thứ Hai, và lưu ý rằng "tất cả những người tham gia phối hợp với quân đội của họ và các cơ quan liên quan khác để đảm bảo tàu thương mại qua lại an toàn" theo thỏa thuận.

Bộ trưởng Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ Hulusi Akar đã liên lạc với những người đồng cấp Nga và Ukraina để tìm cách cứu vãn thỏa thuận và yêu cầu các bên tránh mọi hành động khiêu khích, Bộ Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ cho biết.

NATO và Liên minh châu Âu đã hối thúc Nga xem xét lại quyết định của mình. Tổng thống Mỹ Joe Biden hôm 29/10 gọi động thái của Nga là "thái quá" và nói rằng nó sẽ làm gia tăng nạn đói. Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cáo buộc Moscow vũ khí hóa thực phẩm.

Hôm 30/10, Đại sứ Nga tại Washington, đã phản pháo lại, nói rằng phản ứng của Mỹ là "thái quá" và đưa ra những khẳng định sai lầm về động thái của Moscow.

Bộ Quốc phòng Nga cho biết Ukraina đã tấn công Hạm đội Biển Đen gần Sevastopol bằng 16 máy bay không người lái và các "chuyên gia" của hải quân Anh đã hỗ trợ điều phối, mà nước này gọi là một cuộc tấn công khủng bố. Anh bác bỏ tuyên bố. Nga cho biết họ đã đẩy lùi cuộc tấn công nhưng các tàu được nhắm mục tiêu có liên quan đến việc đảm bảo hành lang ngũ cốc ra khỏi các cảng Biển Đen của Ukraina.

Ukraina không xác nhận cũng như phủ nhận đứng đằng sau vụ tấn công. Quân đội Ukraina cho rằng chính người Nga có thể đã phải chịu trách nhiệm cho các vụ nổ. Bộ trưởng Ngoại giao Ukraina Dmytro Kuleba cho biết, Moscow đã sử dụng các vụ nổ cách hành lang ngũ cốc 220 km (137 dặm) như một "cái cớ" cho một động thái có ý định từ lâu.

Chánh văn phòng Tổng thống Volodymyr Zelensky hôm thứ Bảy đã cáo buộc Nga dàn dựng các cuộc tấn công nhằm vào các cơ sở của chính họ.

Ukraina thường cáo buộc Nga sử dụng Hạm đội Biển Đen để bắn tên lửa hành trình vào các mục tiêu dân sự Ukraina, một cáo buộc được một số nhà phân tích quân sự ủng hộ, những người cho rằng điều đó khiến hạm đội trở thành mục tiêu quân sự hợp pháp.

Cuộc chiến của Nga gần đây đã đã phá hủy hơn 30% công suất phát điện của Ukraina và tấn công các khu vực đông dân cư. Mỗi bên đều cáo buộc bên kia chuẩn bị cho nổ bom phóng xạ.

Nga đã yêu cầu Hội đồng Bảo an LHQ nhóm họp vào thứ Hai để thảo luận về vụ tấn công Sevastopol, Phó Đại sứ Liên Hợp Quốc Dmitry Polyanskiy viết trên Twitter.

Thỏa thuận ngũ cốc đã khởi động lại các chuyến hàng từ Ukraina, cho phép xuất khẩu ra thị trường thế giới, nhắm khôi phục 5 triệu tấn xuất khẩu từ Ukraina mỗi tháng ở thời điểm trước chiến tranh.

Nhưng trước khi hết hạn vào ngày 19/11, Nga đã nói rằng có vấn đề nghiêm trọng với nó và Ukraina phàn nàn rằng Moscow đã chặn gần 200 tàu lấy hàng ngũ cốc. Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky cáo buộc Nga muốn leo thang khủng hoảng, nói rằng 218 tàu đã bị chặn và chờ để chở lương thực hoặc vào các cảng của Ukraina.

Zelensky cho biết 40.000 tấn lúa mì đã được chất lên một con tàu tại cảng Chornomorsk, do Chương trình Lương thực LHQ thuê và dành cho Ethiopia mà theo ông là "trên bờ vực của nạn đói" và giống như Yemen và Somalia, đối mặt với "thảm họa" thiếu lương thực.

Ông nói: "Chúng tôi sẵn sàng vận chuyển, nhưng giống như những con tàu chở nông sản khác, nó buộc phải chờ đợi", bởi vì Nga đang tống tiền thế giới bằng nạn đói", ông nói.

Zelensky kêu gọi phản ứng mạnh mẽ từ LHQ và Nhóm 20 nền kinh tế lớn (G20) đối với động thái của Nga về thỏa thuận ngũ cốc. Trong một video phát hôm thứ 29/10, Zelensky nói rằng động thái này đe dọa nạn đói quy mô lớn ở châu Phi và châu Á.

(Nguồn: Reuters)