Gần đây, tôi có cảm nhận sâu sắc với câu nói: Trên đời này không có bữa trưa miễn phí. Ma lực của câu nói này là ở chỗ, mỗi khi tôi chuẩn bị đưa ra quyết định gì đó, nó thường giống như chiếc chuông cảnh báo nhấp nháy đèn đỏ, nhắc nhở tôi xem xét cái giá ẩn chứa phía sau.

Nhà kinh tế học nổi tiếng người Mỹ George Joseph Stigler từng nói về bản chất của kinh tế học chính là câu nói: "trên đời này không có bữa trưa miễn phí".

Chúng ta từng nghe thấy câu nói này vô số lần, nhưng đáng tiếc là hầu hết chúng ta đều bỏ qua chi phí cơ hội đằng sau lợi ích.

Chi phí cơ hội là gì ? Định nghĩa một cách tương đối chính thức, chi phí cơ hội là chỉ giá trị lớn nhất mà bạn từ nó nếu làm việc gì đó. Giải thích một cách đơn giản, thì giống như việc tôi thường xuyên khuyên mọi người nên chăm tiết kiệm, ít chi tiêu. Tại sao vậy?

Trong đó, có một điểm quan trọng nhất là, trong tương lai bạn sẽ gặp phải vô số thứ mà bạn muốn có, muốn mua xe, muốn mua nhà, muốn dùng tiền để giải quyết một vấn đề cấp bách nào đó… Nếu hiện tại bạn càng vung tay quá chán, chi tiêu lãng phí, cơ hội trong tương lai của bạn sẽ càng ít.

[caption id="attachment_25740" align="alignnone" width="1068"] George Joseph Stigler[/caption]

Trong một bài luận văn lý thú xuất bản năm 1971 (“The Theory of Economic Regulation”), George Stigler bổ sung lý thuyết “lũng đoạn” điều tiết trên cơ sở động cơ tư lợi của người có nhu cầu và nhà cung cấp. Quan điểm này, phải được nhấn mạnh, về bề ngoài có vẻ giống như khái niệm của Marx cho rằng “vốn” sử dụng công cụ của nhà nước và chính trị để lũng đoạn lợi ích. Trong lý thuyết về vốn hay “kinh doanh” hiện đại không phải lúc nào cũng chiếm ưu thế.

Ai là người hưởng lợi và ai là người chịu thiệt khi điều tiết? Doanh nghiệp điều tiết hưởng lợi từ quá trình bằng trợ cấp tiền bạc trực tiếp, kiểm soát thâm nhập, cố định giá, hay kiểm soát những phần thay thế hay bổ sung. Điều tiết hầu như không bao giờ là hạnh phúc hoàn toàn. Các ngành công nghiệp bị điều tiết (đường sắt, điện phục vụ công ích, v.v...) hay nghề nghiệp (thợ cắt tóc, giám đốc công ty mai táng, nhà thầu địa phương, v.v...) phải tuân thủ một số nguyên tắc, quy định, “tiêu chuẩn” hạnh kiểm hay những đối lập khác. Những vấn đề này đều tốn kém và giảm bớt thu nhập ròng ở các doanh nghiệp điều tiết, nhưng với điều kiện lợi nhuận ròng là dương và phí tổn vận động hành lang không ngăn cản, những ai đang giữ vững lợi tức từ quá trình điều tiết sẽ yêu cầu.

Tại sao nhà chính trị - người điều tiết cung cấp điều tiết? Nói cách khác, doanh nghiệp sẽ tự lo liệu công việc ra sao khi yêu cầu điều tiết trong một hệ thống nơi mà hối lộ là phi pháp? Các liên minh hiệu quả về chính trị (như điều dưỡng, thợ mộc, v.v...) cũng làm thế với cử tri và các nguồn lợi khác chẳng hạn giúp đỡ tiền bạc hay “vận động đóng góp”. Một vấn đề cơ bản hơn nhiều, điều tiết thông qua như thế nào để ít gây thiệt hại cho nhiều người (khách hàng) nhưng mang nhiều lợi ích cho một vài người (công nghiệp)? Một số đặc tính của quạ trình chính trị dân chủ khiến cho khả năng này có thể.

Stigler nhận xét (1) quyết định chính trị phải được thực hiện cùng lúc, không như quyết định thị trường và (2) một quá trình dân chủ (thông qua đại biểu) phải gồm tất cả đảng phái cùng lúc - những đảng phái rất quan tâm đến quyết định, những đảng phái có phần nào quan tâm và những đảng phái không hề quan tâm . Trong những tình huống này, thiệt hại nhiều hơn đối với đa số (“sự mất khống” phân tích ở trên) không thể tìm thấy cách diễn đạt chống lại những lợi ích nhỏ hơn của đa số. Thu thập thông tin là hàng hóa với phí tổn và lợi ích. Một cá nhân không có động cơ thu thập thông tin đáng giá về những vấn đề không liên quan đến mình, nhưng cá nhân bỏ phiếu về những vấn đề này bằng cách này hay cách khác, thường thông qua một đại biểu toàn thời gian trực thuộc một đảng phái chính trị.

Đóng góp quan trọng nhất của Stigler đối với kinh tế học đã được xuất bản trong bài báo mang tính bước ngoặt của ông, "Kinh tế học thông tin". Theo Friedman, Stigler "về cơ bản đã tạo ra một lĩnh vực nghiên cứu mới cho các nhà kinh tế." Stigler nhấn mạnh tầm quan trọng của thông tin: "Người ta không cần phải nói với các học giả rằng thông tin là một nguồn tài nguyên quý giá: tri thức là sức mạnh. Tuy nhiên, nó lại chiếm một khu ổ chuột ở thị trấn kinh tế.

Ông được biết đến với khiếu hài hước sắc bén và ông đã viết một số bài luận giả mạo. Chẳng hạn, trong cuốn sách Người trí thức và thị trường, ông đã đề xuất Quy luật co giãn của cầu và cung của Stigler : "tất cả các đường cầu đều không co giãn và tất cả các đường cung cũng không co giãn." Bài tiểu luận đã tham khảo các nghiên cứu cho thấy nhiều hàng hóa và dịch vụ không co giãn trong thời gian dài và đưa ra một bằng chứng lý thuyết được cho là; ông kết thúc bằng cách thông báo rằng bài luận tiếp theo của ông sẽ chứng minh rằng hệ thống giá cả không tồn tại.

Nhật Hạ

(Tổng Hợp)