Trong nhiều năm, Ukraina đã được gọi là vựa lúa mì của thế giới vì các cánh đồng lúa mì của nó đã cung cấp thức ăn cho những nơi xa xôi trên thế giới. Nhưng việc Nga tháng trước từ chối gia hạn thỏa thuận Biển Đen với Kiev đồng nghĩa với việc ngũ cốc của Ukraina sẽ không còn dễ dàng chảy sang châu Á như vậy nữa.

Thỏa thuận Biển Đen, do Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian cách đây một năm, cho phép Ukraina gửi hàng hóa nông nghiệp từ các cảng biển của mình trên các tàu cỡ Panamax, bất chấp cuộc chiến với Nga  Sau khi hiệp ước hết hiệu lực vào tháng 7, Ukraina chỉ xuất khẩu số lượng hạn chế qua sông Danube trên những con tàu quá tải, chất đầy các mặt hàng khác như kim loại và khoáng sản.

Sự không chắc chắn về nguồn cung xảy ra vào thời điểm El Nino đang đe dọa sản lượng ngũ cốc của Đông Nam Á , mưa lớn đã tàn phá mùa màng ở phía đông bắc Trung Quốc và giá lúa mì Ấn Độ đã tăng lên mức cao nhất trong 6 tháng trong bối cảnh nhu cầu đạt đỉnh.

Viacheslav Chuk, giám đốc thương mại của Astarta, một trong những công ty nông nghiệp lớn nhất của Ukraina, cho biết: "Việc Nga đóng cửa hành lang ngũ cốc qua Odesa đã dẫn đến hậu cần rất phức tạp và tốn kém. "Rất ít hàng hóa nông nghiệp của Ukraine [bây giờ] sẽ đến các điểm đến ở châu Á".

Trong tháng 7, Ukraina đã xuất khẩu 1 triệu tấn ngũ cốc sang châu Âu bằng đường bộ bằng tàu hỏa, một triệu tấn khác bằng xe tải và 2 triệu tấn bằng đường sông Danube, ông Chuk cho biết. "Đây là những tuyến đường rất tốn kém và nông dân luôn phải trả thêm tiền", ông nói thêm.

Vào năm 2021, Nga và Ukraina lần lượt là các nhà xuất khẩu lúa mì lớn nhất và lớn thứ năm thế giới, theo trang web dữ liệu thương mại của Cơ quan quan sát mức độ phức tạp kinh tế. Trung Quốc luôn là một điểm đến xuất khẩu quan trọng.

Theo Liên Hợp Quốc, Ukraina đã xuất khẩu 32 triệu tấn ngũ cốc sang 45 quốc gia trong năm trước khi hành lang Biển Đen bị đóng cửa. Trung Quốc chiếm khoảng một phần tư trong tổng số đó.

Sau khi hiệp định kết thúc vào tháng 7, Ukraina đã xuất khẩu 1,1 triệu tấn ngô, trong đó Trung Quốc chiếm 10%. Nó cũng đã xuất khẩu 800.000 tấn lúa mì mà không có loại nào sang Trung Quốc, Chuk cho biết, trích dẫn dữ liệu hải quan Ukraina.

"Điều này là do chúng tôi, Ukraina không có khả năng đưa các tàu lớn đến Trung Quốc hoặc các nước châu Á khác, chỉ có tuyến sông Danube và các cảng biển Ba Lan không thể phục vụ các tàu cỡ Panamax", ông nói.

Những con tàu như vậy có thể dễ dàng cập cảng Odesa của Ukraina vì đây là cảng nước sâu.

"Chúng tôi cần các tàu lớn để tiếp cận các thị trường truyền thống của chúng tôi ở châu Á và điều này đòi hỏi Nga phải bỏ phong tỏa hành lang ngũ cốc qua Odesa", Chuk nói, giải thích rằng việc gửi các tàu nhỏ hơn là không kinh tế.

Ukraina đã tải tới 7 tàu Panamax với trọng tải lên tới 70.000 tấn mỗi ngày khi tuyến Biển Đen được mở. Nước này đã xuất khẩu 2 triệu tấn lúa mì vào tháng 10 năm ngoái, trong đó 40% là sang Indonesia, Việt Nam, Tunisia và Ai Cập.

Theo thống kê của cục hải quan Ukraina, các quốc gia châu Á khác như Hàn Quốc, Bangladesh và Lebanon cũng đang nhập khẩu từ Ukraina thông qua tuyến đường này.

Việc nối lại sớm tuyến đường thương mại dường như khó xảy ra, mặc dù Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cho biết ông đặt mục tiêu khôi phục và mở rộng phạm vi của thỏa thuận, đồng thời kêu gọi các nước phương Tây giúp biến sáng kiến này thành cơ sở cho hòa bình.

Hai bên tham chiến đã leo thang các cuộc tấn công lẫn nhau ở khu vực Biển Đen kể từ khi thỏa thuận kết thúc.

Đầu tháng này, các máy bay không người lái trên biển của Ukraina đã tấn công cảng Novorossiysk quan trọng của Nga trên Biển Đen, làm hư hại một tàu hải quân, theo một quan chức Ukraina. Moscow cho biết họ đã đẩy lùi cuộc tấn công.

Nga đã tấn công các cảng của Ukraina, với máy bay không người lái của họ gây ra thiệt hại đáng kể và một vụ hỏa hoạn lớn tại các cơ sở ở khu vực Odesa, vốn là chìa khóa xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine. Kiev đã trả đũa bằng cách đâm vào một tàu chở dầu của Nga và cảnh báo rằng có thể xảy ra nhiều cuộc tấn công hơn nữa.

Xung đột leo thang đến khu vực Biển Đen là một tin xấu đối với nguồn cung cấp lương thực của thế giới, vì nó cũng có thể ảnh hưởng đến các chuyến hàng từ Nga ngay cả khi các cảng của nước này tràn ngập ngũ cốc sau một vụ thu hoạch kỷ lục.

Việc phong tỏa Biển Đen cũng có những tác động lâu dài hơn vì nó sẽ khiến nông dân Ukraina phải suy nghĩ kỹ về việc trồng các loại ngũ cốc không còn xuất khẩu được nữa.

"Hành động này sẽ khiến việc vận chuyển ngũ cốc của Ukraine trở nên đắt đỏ hơn, đồng nghĩa với việc giá của các nhà sản xuất Ukraina sẽ thấp hơn. Joe Glauber, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế, cho biết điều này có thể dẫn đến việc không khuyến khích trồng ngũ cốc vào mùa thu này và mùa xuân tới.

Nông dân Ukraina hiện cũng đang xem xét trồng các loại cây trồng có thể bảo quản dễ dàng hơn so với ngô và lúa mì dễ hỏng.

"Nếu hành lang vẫn đóng cửa đối với hàng xuất khẩu ở Biển Đen, chúng tôi nông dân Ukraina sẽ rơi vào tình trạng [năng suất] trên mỗi ha cây trồng thấp hơn. Vì vậy, chúng tôi sẽ chuyển từ ngô và vụ đông sang hạt có dầu, củ cải đường và các sản phẩm thích hợp", Chuk nói.

Trong khi đó, việc Nga chiếm đóng lãnh thổ Ukraina và các cuộc đọ súng đã làm giảm đáng kể sản lượng nông nghiệp của Ukraina.

"Sản xuất ngũ cốc của Ukraina đã bị hạn chế đáng kể do chiến tranh, làm giảm lượng ngũ cốc dư thừa có thể xuất khẩu của nước này", Paul Hughes, nhà kinh tế trưởng nông nghiệp kiêm giám đốc nghiên cứu của S&P Global Commodity Insights cho biết.

Ông nói, xuất khẩu của Ukraina qua sông Danube vẫn khả thi miễn là không có sự tàn phá quân sự. "Tuy nhiên, Nga đã nhắm mục tiêu vào các cảng sông Danube ở Izmail và Reni trong những tuần gần đây".

"Nếu phương thức xuất khẩu này bị hạn chế nghiêm trọng, nó sẽ tác động đến nguồn cung ngũ cốc trên toàn cầu và giá lúa mì, ngô và lúa mạch thế giới có thể sẽ tăng lên", Hughes cho biết.

(Nguồn: SCMP)