Một nghiên cứu địa khảo cổ quy mô lớn vừa làm sáng tỏ nguồn gốc hình thành của quần thể đền Karnak, di tích linh thiêng bậc nhất Ai Cập cổ đại, hé lộ mối liên quan trực tiếp của thần thoại sáng thế của người Ai Cập với vị trí ngôi đền.

Công trình do các nhà khoa học Đại học Southampton (Anh) và Đại học Uppsala (Thụy Điển) phối hợp thực hiện, được công bố trên tạp chí Antiquity ngày 6/10, đã tái hiện quá trình biến đổi của khu vực đền Karnak trong suốt 3.000 năm.

Để thực hiện nghiên cứu, nhóm khoa học đã phân tích 61 lõi trầm tích cùng hàng chục nghìn mảnh gốm thu thập trong và xung quanh khu đền. Kết quả cho thấy cảnh quan sông ngòi cổ xưa đã đóng vai trò quyết định trong việc hình thành và mở rộng khu thánh địa này qua các thời kỳ lịch sử.

Theo tiến sĩ Ben Pennington, đồng tác giả của nghiên cứu, khu vực nơi đền Karnak tọa lạc từng là một đảo nổi được hình thành giữa hai nhánh sông Nile cổ. Các kênh sông chảy sâu về phía Tây và Đông đã tạo nên một vùng đất cao – nền tảng ban đầu cho cư dân định cư và xây dựng đền.

Dữ liệu trầm tích chỉ ra rằng trước khoảng năm 2.520 trước Công nguyên, khu vực này thường xuyên bị ngập do lũ, chưa thể sinh sống lâu dài. Chỉ đến thời Cổ Vương quốc (khoảng 2.300–1.980 TCN), dấu tích gốm sứ mới cho thấy con người bắt đầu định cư và dựng lên những công trình đầu tiên.

“Tuổi của đền Karnak lâu nay vẫn là chủ đề gây tranh luận, nhưng các bằng chứng mới đã giúp xác định rõ mốc sớm nhất của quá trình cư trú và xây dựng”, tiến sĩ Kristian Strutt, Đại học Southampton, cho biết.

Trải qua nhiều thế kỷ, dòng chảy hai bên dần thay đổi, bồi đắp thêm đất đai, mở rộng không gian cho việc xây dựng. Điều đáng chú ý là nhánh sông phía Đông – trước đây chỉ được giả định – hóa ra lại rõ ràng và rộng hơn nhánh phía Tây vốn được chú ý nhiều hơn.

“Chính các dòng chảy này đã định hình hướng phát triển của khu đền. Người Ai Cập cổ đã tận dụng các lòng sông cũ bị bồi lấp để dựng nên những công trình mới”, nhà nghiên cứu Dominic Barker nhận định.

Dấu ấn của thần thoại sáng thế

Không chỉ làm rõ yếu tố địa lý, phát hiện còn gợi mở mối liên hệ đặc biệt giữa vị trí ngôi đền và thần thoại sáng thế của người Ai Cập cổ.

Theo các văn bản từ thời Cổ Vương quốc, thần sáng tạo được cho là xuất hiện trên một “gò đất đầu tiên” nhô lên từ “hồ nguyên thủy”, hình ảnh biểu tượng cho sự ra đời của vũ trụ.

“Khu đảo nơi dựng đền Karnak chính là vùng đất cao duy nhất được bao quanh bởi nước trong khu vực. Thật thú vị khi nghĩ rằng giới quý tộc Thebes có thể đã chọn nơi này làm chỗ ngự của thần Ra-Amun, vì nó phản chiếu hoàn hảo hình ảnh ‘gò sáng thế’ trỗi dậy từ nước hỗn mang”, tiến sĩ Pennington nói.

Đến thời Trung Vương quốc (khoảng 1.980–1.760 TCN), quan niệm này càng được củng cố, khi ngôi đền được xây dựng trên vùng đất từng nổi dần lên sau mùa lũ, một biểu tượng sống động của “mảnh đất đầu tiên” xuất hiện từ biển hỗn độn.

Hiện nhóm nghiên cứu tiếp tục mở rộng khảo sát toàn bộ đồng bằng ngập lũ quanh Luxor, với mục tiêu tìm hiểu cách hệ thống sông ngòi và cảnh quan cổ đại đã góp phần định hình trung tâm tôn giáo huy hoàng Thebes, nơi được coi là trái tim tinh thần của nền văn minh Ai Cập hàng nghìn năm trước.