Cửu đỉnh là một trong những di sản văn hóa đặc biệt của triều Nguyễn, năm 2012 đã được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định xếp hạng là Bảo vật quốc gia. Đó là chín chiếc đỉnh đồng được vua Minh Mạng cho đúc năm 1835 để làm một biểu tượng về sức mạnh trường tồn của triều đại, về sự hưng thịnh của quốc gia Đại Nam.
Điều đặc biệt và độc đáo nhất chính là các hình ảnh mang tính biểu tượng được đúc chạm trên Cửu đỉnh. Mỗi đỉnh được đúc nổi hoàn thiện 17 hình ảnh, bao gồm các loại hình như thiên tượng, linh vật, lãnh hải, sông núi, cầm thú, côn trùng, thảo mộc, kiến trúc, xe kiệu, thuyền bè vũ khí và hai chữ Hán mang tên đỉnh.
Tất cả các bức chạm khắc đúc đồng này dường như đã khái quát thành “bách khoa toàn thư” về một quốc gia Đại Nam giàu có và cường thịnh dưới thời Minh Mạng. Tháng 5/2024, những bản đúc nổi trên Cửu đỉnh triều Nguyễn đã chính thức được UNESCO vinh danh Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Cửu đỉnh được xem là biểu tượng cho sức mạnh của triều đình nhà Nguyễn và là biểu tượng đỉnh cao của văn vật Đại Nam. Sau khi đúc xong vào tháng giêng năm Đinh Dậu (1837), chín chiếc đỉnh này được thiết trí tại Thế Miếu từ đó đến ngày nay.
Từ năm 2022, với mong muốn tôn vinh và phát huy các giá trị di sản nghệ thuật của tiền nhân, nhóm giảng viên họa sĩ và sinh viên Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam ở Hà Nội đã nghiên cứu, xây dựng dự án thực hiện bộ tranh khắc gỗ về đất nước Việt Nam trên Cửu đỉnh. Các bức tranh khắc gỗ này không đơn giản là sự chuyển thể từ các tác phẩm đúc đồng trên Cửu đỉnh, mà còn hướng tới sự tìm tòi về hình thức biểu đạt mới trong cái nhìn “đối thoại thẩm mỹ” giữa cái cũ ổn định và cái mới tiếp biến, giữa quá khứ và hiện tại. Hình thức này vừa dựa trên ngôn ngữ nghệ thuật khắc gỗ dân gian (như lối cắt mảng, tạo nét), kết hợp với ngôn ngữ của nghệ thuật khắc gỗ hiện đại (như cách tạo không gian bằng chính những nét khắc, tạo mache) để tạo nên sự rung cảm khác biệt ở mỗi bức tranh khắc gỗ.
Nhóm tác giả tham gia dự án gồm: Họa sĩ, PGS. TS Trang Thanh Hiền, các họa sĩ Trần Mỹ Anh, Vũ Phương Anh, Nguyễn Thu Nga, Trần Quốc Đức, Nguyễn Xuân Huy, Trần Nhật Nhi. 81 tác phẩm tranh khắc gỗ được lấy cảm hứng từ hình mẫu 162 bức đúc đồng trên Cửu đỉnh, đã ra mắt trong triển lãm “Âm vọng - từ Cửu đỉnh Triều Nguyễn đến sáng tạo đương đại” tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội chiều ngày 8/12 đến ngày 20/12.
Trước đó, vào tháng 3/2024, dự án đã ra mắt tại Bảo tàng Mỹ thuật Huế và thu hút được sự quan tâm của đông đảo các khán giả. Triển lãm lần này ghi dấu nỗ lực nhằm tiếp nối và quảng bá các giá trị văn hoá truyền thống trong bối cảnh hôm nay.
Không chỉ dừng lại với những bức tranh khắc gỗ, triển lãm “Âm vọng - từ cửu đỉnh Triều Nguyễn đến sáng tạo đương đại” còn có sự tham gia của các nghệ nhân gốm sứ Bát Tràng Nguyễn Tiến Đạt, Phạm Tiến Thanh và nhà thiết kế thời trang Nguyễn Thị Ngọc Lan. Với thương hiệu gốm sứ vẽ tay Phúc Lai Thành, đây là lần đầu tiên, trên chất liệu gốm sứ - đồ gia dụng và đồ thờ, với những màu men lam, men hỏa biến, những hình ảnh từ Cửu đỉnh triều Nguyễn lần nữa được tôn vinh.
Và đây cũng là lần đầu tiên trên các sản phẩm đồ thêu tay truyền thống các hoa văn họa tiết trên Cửu đỉnh đã tạo ra một sắc thái mới. Cùng với những ý tưởng thiết kế độc đáo của nhà thiết kế thời trang Nguyễn Thị Ngọc Lan, thương hiệu thời trang LanV.Designs, những chiếc áo dài, đầm tiệc trên chất liệu nhung lụa truyền thống, được thêu tay chỉ tơ óng ả lung linh sắc màu, sang trọng và quí phái được kế thừa những hoạ tiết cung đình xưa. Tất cả sẽ như một bản hòa tấu, đem đến cho công chúng những cách nhìn khác về di sản.
PGS.TS. Trang Thanh Hiền, chủ nhiệm Dự án chia sẻ: “Có thể nói, triển lãm lần này không dừng lại ở việc chuyển thể hình mẫu của những bức tranh khắc đúc đồng thành những tác phẩm mới trên các chất liệu mới, mà dự án còn hướng đến sự sáng tạo phát triển, tạo nên sự tiếp cận mới đậm giá trị đương đại. Thay vì xem Cửu đỉnh là một di sản văn hóa gắn với một thời đại đã qua, thông qua nghệ thuật làm tranh khắc gỗ, nghệ thuật gốm sứ và nghệ thuật thuê thùa, những người thực hiện dự án mong muốn “tiếp thị” Cửu đỉnh bằng các hình thức mới, nhằm quảng bá một di sản đặc biệt của lịch sử văn hóa Việt Nam. Xuất phát điểm của dự án ban đầu chỉ là ước muốn của cá nhân tôi muốn mọi người biết đến nhiều hơn nữa giá trị của những bản đúc nổi trên Cửu đỉnh triều Nguyễn. Đây là lần đầu tiên những họa tiết do vua Minh Mạng yêu cầu các nghệ nhân thực hiện về sản vật của nước Việt. Do vậy, hệ thống hình ảnh biểu tượng này độc lập hoàn toàn với những mẫu thức đã có trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam, mà rất nhiều hoạ tiết hoa văn chịu ảnh hưởng từ văn hoá Trung Quốc. Nhưng nếu chỉ là những hình ảnh toạ lạc trên Cửu đỉnh, thì ta phải đến Huế mới có thể thưởng ngoạn chúng. Do đó, tôi và các cộng sự của tôi là sinh viên, hoạ sĩ đã muốn biến chúng thành những bức tranh khắc gỗ, để có thể đem những hình ảnh này đi muôn nơi. Chỉ khi những giá trị được phổ quát, thì ý nghĩa về chủ quyền đất nước Việt, văn hoá Việt mới được hun đúc và tôn vinh trong đời sống đương đại hiện nay".
NTK Nguyễn Thị Ngọc Lan chia sẻ: Khi được PGS.TS Trang Thanh Hiền kể về ý tưởng Triển lãm “Âm vọng - Từ họa tiết trên Cửu đỉnh Triều Nguyễn - đến sáng tạo đương đại,” tôi đã rất thích thú và muốn được tham gia. Triển lãm này dường như rất phù hợp với ước muốn của tôi về 1 BST lấy cảm hứng từ các giá trị di sản nghệ thuật của Việt Nam. Sau khi được tiếp cận các tài liệu nghiên cứu PGS.TS Trang Thanh Hiền, BST Âm vọng & LanV đã được hoàn thiện trên chất liệu nhung, lụa tơ tằm truyền thống với những họa tiết thêu tay bằng chỉ tơ óng ả lấy từ các hình ảnh đúc nổi trên 9 Cửu Đỉnh thời vua Minh Mạng.
Khi bắt đầu thiết kế, theo cảm nhận ban đầu của tôi, các hình được đúc nổi trên Cửu đỉnh đồng khá “cứng”, ngay cả trong các mẫu hoa lá, mây, sóng nước, nhưng càng ngắm nhiều hình, tôi càng cảm nhận được sự mềm mại ẩn chứa trong đó, và tất cả ghép vào nhau tạo nên một bức tranh tươi đẹp về đất nước Đại Nam thời bấy giờ. Tôi chọn những hình ảnh khá gần gũi với thiên nhiên như núi, cây cỏ, chim muông, hổ báo…nhưng phối màu sắc và thiết kế lại cho phù hợp các form dáng áo dài, váy tiệc, áo chần bông…có kết hợp cùng một số họa tiết Triều Nguyễn khác trên hoàng bào, tranh thờ để thêm phần phong phú.
Hy vọng BST này của tôi sẽ góp một phần nhỏ bé trong công cuộc bảo tồn các giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống, từ đó phát huy và sáng tạo những sản phẩm văn hóa nghệ thuật đương đại có bản sắc dân tộc, có tính ứng dụng cao".
Nghệ nhân Nguyễn Tiến Đạt thì nói: "Những ngày qua được tham gia dự án "Âm vọng" của PGS.TS Trang Thanh Hiền, tôi như được sống trong dòng chảy văn hoá Việt, được cảm nhận sâu sắc về quê hương mình thông qua những gì là đặc trưng là thân thuộc nhất của Việt Nam! Tôi có niềm tin rất lớn về những dự án như thế này sẽ luôn củng cố và làm giàu hơn văn hoá Việt.Các cụ có câu mất lãnh thổ chưa chắc là mất nước, nhưng mất đi văn hoá chính là mất nước. Vì vậy, đối với tôi những dự án như thế này rất rất quan trọng và nên được phát huy. Xin được cảm ơn PGS.TS Trang Thanh Hiền đã cho tôi được là một phần nhỏ của dự án và cảm ơn chị đã bỏ tâm huyết ra để thực hiện dự án này".
Trong lễ khai mạc triển lãm Chương trình giới thiệu thời trang do nhà thiết kế Nguyễn Thị Ngọc Lan thiết kế. Những bộ trang phục áo dài, váy dạ hội trên chất liệu Nhung lụa, những hoạ tiết trên cửu đỉnh triều Nguyễn đã được nhà thiết kế chọn lọc và thêu tay từng chiếc, để tạo ra những trang phục đậm chất truyền thống, vô cùng sang trọng để tôn vinh nhưng giá trị văn hoá cũng như nét đẹp của những người phụ nữ hiện đại.
Một số hình ảnh trình diễn thời trang
Các công ty hàng đầu thế giới dành cho phụ nữ năm 2024
Tạp chí Forbes của Mỹ cùng Công ty nghiên cứu thị trường Statista vừa công bố bảng xếp hạng “Các công ty hàng đầu thế giới dành cho phụ nữ năm 2024”