Tối 21/11 tại Hà Nội, triển lãm Việt Nam – Một đất nước đang đổi thay 1990–2015 của nhiếp ảnh gia Catherine Karnow mở cửa trong khuôn khổ Photo Hanoi ’25. Sự kiện mang đến cho công chúng một bộ sưu tập hình ảnh được chụp xuyên suốt 25 năm, theo dõi những biến chuyển xã hội, văn hóa và đời sống thường nhật của Việt Nam từ thời kỳ đầu Đổi Mới đến những năm hội nhập mạnh mẽ.
Triển lãm được tổ chức đúng dịp kỷ niệm 50 năm kết thúc cuộc chiến tranh Mỹ – Việt và 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Hoa Kỳ. Bối cảnh này giúp bộ ảnh trở thành một dạng biên niên sử bằng hình ảnh, ghi lại những khoảnh khắc mà nhiếp ảnh gia người Mỹ gắn bó với Việt Nam như một nhân chứng nhiều duyên nợ.
Catherine Karnow đến Việt Nam lần đầu năm 1990, khi đất nước đang bước qua những năm đầu mở cửa. Chuyến đi ấy mở ra một hành trình dài mà chị không lường trước, để rồi trở thành dự án quan trọng bậc nhất trong sự nghiệp nhiếp ảnh của mình. Từ đó, Karnow quay trở lại nhiều lần, ghi lại sự chuyển động của xã hội trong những năm cải cách, từ thay đổi đô thị, chuyển dịch kinh tế đến những biểu hiện văn hóa đang định hình.
Các tác phẩm của chị phản ánh giai đoạn Đổi Mới với những cơ hội mới lẫn thách thức tồn tại song song. Ở nhiều loạt ảnh, di sản chiến tranh vẫn hiện rõ qua số phận các gia đình có con lai Mỹ – Việt, các nạn nhân chất độc da cam hay những địa điểm còn lưu dấu ký ức. Song hành với đó là hình ảnh về một Việt Nam đang bước vào thời kỳ tăng trưởng, xuất hiện những cộng đồng doanh nhân trẻ, những đô thị mở rộng và thế hệ mới với cách nhìn khác về tương lai.
Mỗi giai đoạn được Karnow thể hiện bằng ngôn ngữ hình ảnh giàu tính quan sát: sự chuyển mình của Hà Nội đầu thập niên 1990, nhịp sống đường phố ở các tỉnh phía Nam, hay những khoảnh khắc thường ngày vốn quen thuộc với người Việt nhưng trở nên giàu gợi mở dưới lăng kính của chị. Những chi tiết nhỏ ánh mắt, cử chỉ, cách con người di chuyển trong không gian tạo nên một dòng chảy thời gian liền mạch, cho thấy sự biến đổi vừa rõ nét, vừa nhẹ nhàng của xã hội.
Trong hành trình tác nghiệp, Catherine Karnow có cơ hội tiếp cận nhiều nhân vật lịch sử và văn hóa quan trọng của Việt Nam. Một số loạt ảnh được đánh giá là hiếm có, như những khoảnh khắc đời thường của Phạm Xuân Ẩn nhà tình báo lừng danh; nghệ sĩ Diệp Minh Châu; hay những thành viên cuối cùng trong hoàng gia nhà Nguyễn thuộc dòng dõi vua Bảo Đại.
Đặc biệt, mối liên hệ thân thiết giữa chị và Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã để lại những bộ ảnh mang giá trị lớn. Karnow theo chân Đại tướng trong chuyến trở lại Điện Biên Phủ năm 1994, ghi lại những khoảnh khắc nhiều chiều sâu cảm xúc. Năm 2013, chị cũng có mặt tại Hà Nội để chụp lại những hình ảnh cuối cùng trong lễ tang của ông. Những tác phẩm này đưa tới góc nhìn riêng tư và giàu tính nhân văn về một nhân vật có ảnh hưởng sâu rộng trong lịch sử hiện đại Việt Nam.
Catherine Karnow chia sẻ rằng Việt Nam hiện lên trong mắt chị từ những khoảnh khắc rất đời thường những biểu cảm, cử chỉ và tình cảm mà người Việt dành cho nhau. Đó là điều khiến chị tiếp tục quay lại xuyên suốt ba thập kỷ. Sự gắn bó ấy đi cùng thời gian, tạo thành một mạch cảm xúc nhất quán trong toàn bộ dự án.
Triển lãm lần này được xem như phần nối tiếp của sự kiện hồi tưởng tổ chức năm 2015 tại Art Vietnam Gallery. Mười năm sau, tại Photo Hanoi ’25, bộ ảnh được mở rộng cả về nội dung lẫn cách tiếp cận trưng bày, nhằm tạo không gian cho đối thoại giữa ký ức đã được ghi lại và những cách nhìn mới từ khán giả đương đại. Triển lãm hướng tới cả công chúng trong nước, kiều bào và bạn bè quốc tế, những người có nhu cầu tìm hiểu sâu hơn về lịch sử và xã hội Việt Nam qua góc nhìn nhiếp ảnh báo chí.
Sinh ra tại Hồng Kông và hiện sống tại San Francisco, Catherine Karnow có hơn 30 năm hoạt động trong lĩnh vực nhiếp ảnh quốc tế. Tác phẩm của chị xuất hiện thường xuyên trên National Geographic, Smithsonian, GEO Pháp và Đức, National Geographic Traveler cùng nhiều tạp chí lớn.
Việt Nam là một trong những dự án trung tâm của sự nghiệp chị. Ảnh hưởng quan trọng đến lựa chọn này là người cha nhà báo Stanley Karnow, tác giả cuốn Vietnam: A History và bộ phim tài liệu cùng tên đoạt giải Emmy. Tuy nhiên, Catherine xây dựng một mối quan hệ hoàn toàn độc lập với Việt Nam, dựa trên những tiếp xúc cá nhân và sự quan sát mang tính dài hạn.
Một số dự án của chị liên quan đến các gia đình chịu ảnh hưởng của chất độc da cam. Những tư liệu này sau đó trở thành nền tảng cho bộ phim A Terrible Legacy, đoạt giải và tạo tác động xã hội đáng kể đối với các chương trình hỗ trợ nạn nhân.
Ngoài hoạt động báo chí, chị còn giảng dạy nhiếp ảnh tại nhiều quốc gia như Ý, Pháp, Romania, Ấn Độ và các nước Đông Nam Á. Các khóa học tập trung vào việc dẫn học viên đến những cộng đồng khó tiếp cận, khuyến khích người học tìm kiếm mối liên hệ nhân văn trước khi tạo nên hình ảnh.
Photo Hanoi là biennale nhiếp ảnh quốc tế đầu tiên ở Việt Nam, do Viện Pháp tại Việt Nam khởi xướng phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, dưới sự bảo trợ của UBND thành phố. Sự kiện hướng đến việc giới thiệu các thực hành nhiếp ảnh đa dạng thông qua triển lãm, chiếu phim, hội thảo và các hình thức sáng tạo dành cho cộng đồng.
Trong suốt tháng 11, Photo Hanoi diễn ra tại nhiều địa điểm trong thành phố, mang đến không gian để công chúng tiếp cận tác phẩm của nhiếp ảnh gia Việt Nam và quốc tế. Biennale hướng tới mục tiêu trở thành điểm gặp gỡ của nghệ sĩ, nhà nghiên cứu và giảng viên nghệ thuật, góp phần tạo nên đối thoại đa chiều về ngôn ngữ hình ảnh trong đời sống hiện đại.
Triển lãm của Catherine Karnow là một điểm nhấn của Photo Hanoi ’25, cho thấy giá trị của việc lưu trữ lịch sử bằng hình ảnh và vai trò của nhiếp ảnh trong việc soi chiếu những thay đổi xã hội. Đây cũng là cơ hội để công chúng nhìn lại một giai đoạn quan trọng của Việt Nam thông qua góc nhìn của người đã dành trọn ba thập kỷ để thực hiện chuyến ghi chép bằng ánh sáng.
