Người bán thực phẩm Ladda Prachada, 63 tuổi, đã ba lần đóng cửa quán ăn ven đường nằm trên đường Thonglor ở thủ đô Thái Lan trong tuần qua do chi phí thực phẩm tăng cao và đặc biệt là do giá gạo.

Một bao gạo Jasmine nặng 48kg từng có giá 31 USD nhưng kể từ khi Ấn Độ hạn chế xuất khẩu gạo, giá đã tăng 30% lên 40 USD.

Bà Ladda cho biết, việc ngừng kinh doanh cùng với chi phí tăng đột biến, bao gồm hàng chục nghìn baht tiền thuê nhà, hàng tạp hóa và 4 người giúp việc, khiến bà không còn lựa chọn nào khác ngoài việc cắt giảm hoạt động.

"Giá đã tăng lên rất nhiều, khoảng 300 baht/bao. Nó đắt tiền", bà nói: "Tôi thực sự không nhận được bất kỳ lợi nhuận nào. Đó là lý do tại sao tôi thường đóng cửa quán ăn của mình. Tôi chỉ chán ngấy thôi".

Bà Ladda là một trong số nhiều người tiêu dùng và chủ doanh nghiệp ở Thái Lan đang cảm thấy khó khăn do giá gạo tăng và tình trạng thiếu hụt trên thị trường toàn cầu, vốn càng được thúc đẩy bởi động thái của Ấn Độ vào tháng 7 cấm xuất khẩu gạo nhằm kiềm chế lạm phát lương thực trong nước.

Đối với các nước sản xuất và xuất khẩu gạo lớn ở Đông Nam Á như Thái Lan và Việt Nam, sự biến động đi kèm với cơ hội hiếm có để giành lại thị phần và thu về lợi nhuận khổng lồ.

Giá gạo trắng của Thái Lan và Việt Nam đã tăng hơn 20% sau lệnh hạn chế.

Tuy nhiên, các chuyên gia thị trường cho rằng người tiêu dùng trong khu vực sẽ phải gánh chịu gánh nặng do giá cả tăng cao và có nguy cơ phải đối mặt với thời kỳ khó dự đoán kéo dài do biến đổi khí hậu đe dọa năng suất cây trồng và an ninh lương thực ở Đông Nam Á.

Tuần trước, tân thủ tướng Thái Lan Srettha Thavisin cam kết hỗ trợ nghiên cứu và phát triển trong lĩnh vực nông nghiệp để cải thiện sản lượng và giá trị cây trồng.

Việt Nam, Thái Lan được hưởng lợi từ tình trạng thiếu gạo toàn cầu

Ấn Độ là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, tiếp theo là Thái Lan và Việt Nam. Năm ngoái, nước này đã cung cấp cho cộng đồng toàn cầu 22 triệu tấn gạo, chiếm 40% tổng lượng gạo xuất khẩu của thế giới.

Tuy nhiên, năm nay, lạm phát lương thực trong nước đã buộc chính phủ của Thủ tướng Narendra Modi phải tạm dừng xuất khẩu gạo trắng non-basmati khi nước này tiến tới cuộc bầu cử. Loại này chiếm 1/4 tổng lượng gạo xuất khẩu, tương đương khoảng 6 triệu tấn.

Cùng với giới hạn hiện tại của Ấn Độ đối với xuất khẩu gạo tấm, lệnh cấm mới nhất của nước này đã thắt chặt nguồn cung trên thị trường thế giới và đẩy giá gạo lên mức cao nhất trong 15 năm vào tháng trước, theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO).

"Các nhà sản xuất gạo ở Đông Nam Á nhận thấy giá gạo tăng và sẽ được hưởng lợi từ nhu cầu xuất khẩu bổ sung trong bối cảnh toàn cầu. Thái Lan và Việt Nam là những quốc gia chiến thắng chính trong trường hợp này", ông Deepak S Moorthy, chuyên gia về hệ thống thực phẩm và đối tác liên kết của McKinsey & Company cho biết trong một bài phỏng vấn trên tờ CNA.

Một tấn gạo trắng chất lượng cao từ Thái Lan đã tăng giá từ khoảng 520 USD vào giữa tháng 7 lên 637 USD vào cuối tháng 8. Xu hướng tương tự cũng được báo cáo ở Việt Nam, gạo trắng có giá 647 USD/tấn trong cùng kỳ.

Cả hai quốc gia đều chứng kiến khối lượng xuất khẩu gạo trong 8 tháng đầu năm tăng so với cùng kỳ năm ngoái – Thái Lan tăng 12% và Việt Nam tăng 20%. Indonesia là nước mua gạo Thái Lan lớn nhất trong khi Philippines là nước nhập khẩu gạo hàng đầu của Việt Nam.

Việt Nam và Philippines đang trong quá trình hoàn tất thỏa thuận 5 năm về cung cấp gạo, mà Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr cho biết sẽ giúp ổn định nguồn cung gạo ở nước ông.

Các nhà máy giữ gạo tồn hàng khi giá tăng

Tình trạng thiếu gạo toàn cầu trở nên trầm trọng hơn vào tháng trước khi Myanmar tuyên bố cũng sẽ hạn chế xuất khẩu gạo cho đến giữa tháng 10 để kiềm chế giá trong nước.

Ông Chookiat Ophaswongse, chủ tịch danh dự của Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan (TREA), cho biết động thái này làm tăng thêm sự bất ổn và lo ngại rằng các hạn chế xuất khẩu sẽ áp dụng cho các nhà sản xuất gạo khác.

"Thái Lan sẽ ổn, ngay cả khi chúng tôi phải xuất khẩu thêm một triệu tấn", Ông nói với.

Nước này sản xuất nhiều gạo hơn mức tiêu thụ và đến cuối năm nay, các thương nhân dự kiến sẽ xuất khẩu ít nhất 8 triệu tấn gạo ra nước ngoài, tăng từ mức 7,7 triệu tấn vào năm 2022.

Đối với Việt Nam, chính phủ đặt mục tiêu xuất khẩu 7,5 triệu tấn gạo trong năm nay, tăng so với 7,2 triệu tấn của năm trước.

Tuy nhiên, hiện tại, các nhà cung cấp ở Thái Lan đang nắm giữ lượng gạo dự trữ để chờ đợi sự rõ ràng hơn từ Ấn Độ, nơi vẫn cho phép xuất khẩu một số loại gạo nhất định để đáp ứng nhu cầu an ninh lương thực.

Cho đến nay, Ấn Độ đã đồng ý phân bổ hạn ngạch xuất khẩu gạo trắng non-basmati sang Singapore (50.000 tấn), Bhutan (79.000 tấn) và Mauritius (14.000 tấn).

"Điều chúng tôi muốn biết trước tiên là Ấn Độ sẽ bán bao nhiêu gạo và thứ hai là giá gạo sẽ như thế nào. Đây là điều mà thị trường thế giới muốn biết", ông Chookiat nói và cho biết thêm rằng những chi tiết này sẽ cung cấp giá tham khảo cho các nhà kinh doanh gạo và cho phép họ xác định chính xác giá trị nguồn cung của mình thay vì dựa vào đầu cơ.

Biến đổi khí hậu đe doạ an ninh lương thực

Trong khi các thương nhân trong khu vực mong muốn kiếm được lợi nhuận lớn từ lệnh cấm gạo, lạm phát nội địa của Ấn Độ, nguồn cung lương thực hạn chế và tình trạng dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu đã phản ánh một tương lai không chắc chắn cho các nhà sản xuất gạo ở Đông Nam Á.

Các kiểu thời tiết bất thường đang đe dọa năng suất lúa ở Ấn Độ. Theo một báo cáo chính thức, nếu không có các biện pháp thích ứng, năng suất lúa nhờ mưa được dự báo sẽ giảm 20% vào năm 2050 và 47% vào năm 2080.

Tương tự, an ninh lương thực ở Đông Nam Á dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu.

Ông Joseph W Glauber, nhà nghiên cứu cấp cao của Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế và cựu kinh tế trưởng của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, cho biết: "Biến đổi khí hậu có thể sẽ làm tăng sự biến đổi của lượng mưa và có thể ảnh hưởng xấu đến năng suất lúa trong thời gian dài".

Trong khi đó, sự xuất hiện của hiện tượng khí quyển được gọi là El Nino cũng được cho là sẽ khiến nhiệt độ tăng cao và khả năng xảy ra thời tiết cực đoan.

Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), El Nino thường kéo dài từ 9 đến 12 tháng và ảnh hưởng của hiện tượng này có thể rõ ràng nhất vào năm 2024.

Đầu tháng này, truyền thông địa phương Thái Lan đưa tin hàng ngàn ha ruộng lúa ở tỉnh Phichit phía bắc đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng do hạn hán.

Ở một tỉnh khác là Nakhon Pathom, kiểu thời tiết bất thường đã gây ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với vụ lúa của nông dân Weerada Wongsuwan.

"Thông thường, tôi sẽ đến trang trại ba lần một năm nhưng năm nay, tôi chỉ có thể làm việc đó hai lần vì lũ lụt", bà cho biết.

Bà nói, nông dân đã được cảnh báo về hạn hán có thể xảy ra do El Nino, đồng thời lo ngại bà có thể không thể canh tác nếu không có đủ nước cung cấp.

"Nếu không trồng được lúa thì tôi phải làm việc khác. Đó là lý do tại sao tôi trồng rau ở bên cạnh. Tôi chỉ cần cố gắng thôi", bà nói thêm.

Trong bối cảnh thiếu gạo toàn cầu, các nhà nhập khẩu gạo lớn ở Đông Nam Á đã đưa ra các biện pháp ngăn chặn tích trữ và kiểm soát giá thị trường.

Ví dụ, tại Philippines, chính phủ đã áp đặt trần giá gạo trên toàn quốc và tiến hành kiểm tra kho thường xuyên.

Tại Malaysia, giới hạn mua hàng đã được áp dụng vào ngày 7/9 để kiểm soát việc mua bán lẻ. Người tiêu dùng hiện được phép mua 10 bao gạo loại 10kg/năm.

"Rất nhiều điều sẽ phụ thuộc vào tác động của El Nino và liệu các nước xuất khẩu gạo lớn khác như Việt Nam và Thái Lan có duy trì được mức xuất khẩu và kiềm chế đưa ra các lệnh cấm của riêng họ hay không", theo ông Glauber.

Thách thức của gạo Thái trong tương lai

Một nghiên cứu gần đây của Đại học Phòng Thương mại Thái Lan cho thấy tương lai của gạo Thái Lan có thể không tươi sáng như nhiều người tin tưởng.

Theo nghiên cứu, năng suất trên mỗi rai (0,16ha) đã giảm trong thập kỷ qua. Năm 2012, các cánh đồng Thái Lan sản xuất trung bình 463kg lúa/ha nhưng con số này đã giảm xuống còn 445kg vào năm 2022.

So với các đối thủ cạnh tranh chính như Ấn Độ và Việt Nam – lần lượt sản xuất 1.107kg và 978kg gạo/ha vào năm ngoái, năng suất của Thái Lan thấp hơn đáng kể.

Hơn nữa, nghiên cứu tương tự cũng tiết lộ rằng trong số tất cả nông dân trồng lúa ở Đông Nam Á, người trồng lúa Thái Lan có mức tiết kiệm trên mỗi rai ít nhất vào năm trước.

Để đảm bảo an ninh lương thực trước biến đổi khí hậu và duy trì khả năng cạnh tranh của Thái Lan trên thị trường thế giới, các doanh nghiệp trong ngành hy vọng chính phủ mới sẽ đầu tư nhiều hơn vào nghiên cứu và phát triển nông nghiệp cũng như xây dựng các kế hoạch dài hạn cho mặt hàng lương thực thiết yếu.

Tuần trước, Thủ tướng Thái Lan cho biết chính phủ của ông sẽ chuẩn bị giảm thiểu tác động của thời tiết khắc nghiệt và thúc đẩy thay đổi trong nông nghiệp để phù hợp với môi trường tự nhiên cũng như nền kinh tế.

Ông Srettha, người khẳng định khoản hỗ trợ tiền mặt kỹ thuật số trị giá 10.000 baht (285 USD) của chính phủ sẽ mang lại lợi ích cho người dân trên toàn quốc, cũng hứa sẽ tăng thu nhập của nông dân "đáng kể" trong vòng 4 năm và sử dụng đổi mới, nghiên cứu và phát triển để cải thiện năng suất và giá trị cây trồng.

"Mặc dù biến động khí hậu là một yếu tố lớn khiến con người và lương thực cạnh tranh đất và nước, nhưng có hai vấn đề chính mà các quốc gia có thể chuẩn bị", Chuyên gia về hệ thống thực phẩm, ông Moorthy từ McKinsey & Company, cho biết.

Chúng bao gồm các công nghệ tại trang trại, các biện pháp thực hành tốt nhất và các bước chiến thuật trong chuỗi cung ứng để giảm tổn thất sau thu hoạch.

Ông nói thêm: "Trong trường hợp lúa gạo, điều này có thể giúp giảm tổn thất trong khoảng từ 20 đến 30% thông qua các biện pháp sấy khô, bảo quản và xay xát tốt hơn".

Lúa mạnh hơn và năng suất cao hơn

Nhiều trung tâm nghiên cứu khác nhau trên khắp Thái Lan đã và đang phát triển các giống lúa có thể chịu được các kiểu thời tiết bất thường tốt hơn và cho năng suất cao hơn.

Một trong số đó là Trung tâm Kỹ thuật Di truyền và Công nghệ sinh học Quốc gia (BIOTEC), đơn vị đi đầu trong nghiên cứu lúa gạo liên quan đến khí hậu ở nước này.

Trạm thử nghiệm lúa gạo ở Nakhon Pathom đang phát triển nhiều loại lúa khác nhau để giải quyết những thách thức khác nhau mà nông dân phải đối mặt.

"Chúng tôi đang phát triển các giống có thể sống sót sau lũ quét trong hai đến ba tuần, vì vậy điều này sẽ cho phép nông dân có thời gian tưới hoặc bơm nước và giảm thiệt hại tại trang trại", tiến sĩ Meechai Siangliw, nhà nghiên cứu từ Công nghệ sinh học thực vật đổi mới và Nông nghiệp chính xác của BIOTEC cho biết.

Bên cạnh lũ lụt, một thách thức lớn khác đối với nông dân Thái Lan là hạn hán. Do đó, trung tâm nghiên cứu cũng đang phát triển các loại lúa mới có thể phát triển mạnh trong điều kiện nguồn nước hạn chế.

Theo Tiến sĩ Meechai, rễ của chúng đã được thiết kế để thâm nhập sâu hơn vào lòng đất và hấp thụ nhiều nước hơn khi đất khô.

Gần đây, BIOTEC đã phân phối hạt giống của giống gạo trắng thơm mới được phát triển có tên Hom Siam cho nông dân ở phía đông bắc Thái Lan – khu vực trồng lúa trọng điểm nổi tiếng với loại gạo thơm Jasmine nổi tiếng của Thái Lan.

Trong khi gạo thơm của Thái Lan mang lại năng suất trung bình 350kg hạt/rai thì năng suất của gạo Hom Siam gần gấp đôi. Giống mới cũng có thể chịu được điều kiện hạn hán và các bệnh thông thường tốt hơn, giúp nông dân giảm thiểu hóa chất và mang lại chất lượng nấu ăn tốt.

Một trong những nông dân trồng Hom Siam cho biết, hương thơm của nó hầu như không khác biệt so với loại gạo Jasmine nổi tiếng của Thái Lan.

Ông Wuttichai Shinaboon nói: "Bạn sẽ không thể phân biệt được hai loại này nếu bạn là người tiêu dùng".

Lúa đang được trồng trên cánh đồng lúa rộng 4,8 ha của ông ở Nakhon Phanom, cùng với lúa Jasmine. Ông cho biết thêm, năng suất cao và giá cả cạnh tranh đã thúc đẩy nhiều nông dân trong khu vực tăng cường trồng trọt trong vụ này.

"Nghiên cứu và phát triển có thể mang lại lợi ích rất lớn cho nông dân vì các vùng nuôi khác nhau có những vấn đề khác nhau", ông Wuttichai cho biết.

"Khi có nhiều giống để lựa chọn cho các loại vùng canh tác khác nhau, điều đó tốt cho người nông dân và hứa hẹn năng suất cao hơn".

(Nguồn: CNA)