Khi còn nhỏ, ông Đồng Văn Cảnh đã chứng kiến những cánh đồng lúa sau thu hoạch ở Đồng bằng sông Cửu Long thường bị đốt cháy để nhường chỗ cho vụ mùa tiếp theo và điều này làm bầu trời đen kịch bởi khói.

Gạo - lương thực chính của châu Á - là nguyên nhân gây ra khoảng 10% lượng khí thải mê-tan toàn cầu, một loại khí mà hơn hai thập kỷ qua đã làm nhiệt cao lên gấp khoảng 80 lần so với carbon dioxide.

Thường liên quan đến việc bò ợ hơi, lượng khí mê-tan cao cũng được tạo ra bởi vi khuẩn phát triển trong ruộng lúa ngập nước và nó phát triển mạnh nếu rơm rạ còn sót lại trên đồng ruộng sau khi thu hoạch bị thối rữa.

Thông điệp từ các nhà khoa học là, không thể bỏ qua gạo trong cuộc chiến cắt giảm khí thải.

Sinh ra ở Đồng bằng sông Cửu Long, anh Cảnh, một nông dân trồng lúa 39 tuổi, không để rơm rạ mục nát trên ruộng – anh cũng không đốt nó như cha mẹ mình đã làm trước đây mà tìm một giải pháp khác.

Được thúc đẩy bởi ký ức bị buộc phải ở trong nhà vào những ngày khói do đốt rơm dày đặc – đôi khi cay đến mức khiến anh cảm thấy ngạt thở hoặc ngất xỉu – anh Cảnh đã tham gia sáng kiến loại bỏ rơm rạ trên đồng ruộng và biến chúng thành nguyên liệu trồng nấm và phân bón hữu cơ. Điều này giúp anh kiếm được một khoản thu nhập nhỏ.

"Nếu chúng ta có thể thu gom rơm và kiếm tiền, thì tất cả chúng ta đều có lợi", anh nói với AFP vừa lướt ngón tay qua một đống rơm lớn, mềm, thêm một chút phân bò và trấu, những thứ sẽ sớm trở thành chất dinh dưỡng cho cây trồng.

Góp phần giảm khí thải nhà kính

Chương trình này – do Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) tổ chức – là một trong số ít chương trình trên khắp Việt Nam và khu vực đang cố gắng giảm dần lượng khí thải mê-tan từ sản xuất lúa gạo.

Nhiều sáng kiến không phải là mới nhưng đã được chú ý kể từ khi khoảng 100 quốc gia ký "Cam kết giảm khí mê-tan toàn cầu vào năm 2021", qua đó sẽ giảm 30% lượng khí thải so với mức của năm 2020 vào năm 2030.

Một số nhà sản xuất gạo lớn nhất thế giới, bao gồm Indonesia, Bangladesh và Việt Nam, cũng tham gia mặc dù hai nước lớn nhất là Trung Quốc và Ấn Độ đã không ký kết.

Ở Việt Nam, khi mùa thu hoạch sắp kết thúc, nông dân đẩy những chiếc xe chở đầy những kiện rơm mà sau đó sẽ được ngâm nước và trải ra để trồng nấm rơm.

Khi nấm lớn lên, người nông dân sẽ thu hoạch, bán đi và lấy lại rơm đưa vào máy ủ phân. Hai tháng sau, số phân này sẽ dùng bón cho cây trồng hoặc có thể được bán với giá khoảng 4-5.000 đồng/kg.

"Trước đây, một số nông dân làm thủ công nhưng tốn nhiều nhân công, chi phí cao. Bây giờ chúng tôi đã cắt giảm một nửa chi phí và chúng tôi sẽ mở rộng để đáp ứng nhu cầu của thị trường", ông Lê Đình Du, một nông dân trồng lúa kiêm phụ trách bảo vệ thực vật ở địa phương cho biết.

"Chúng tôi không lãng phí bất cứ thứ gì", ông nói.

Giảm vi khuẩn sinh khí metan

Bộ Tài nguyên - Môi trường Việt Nam cho biết, lúa chiếm gần một nửa lượng khí thải mê-tan vào năm 2019.

Theo CGIAR, một trung tâm nghiên cứu nông nghiệp quốc tế, quản lý rơm thân thiện với khí hậu đã được giới thiệu và phổ biến "rộng rãi tới nông dân và cán bộ nông nghiệp địa phương" trên khắp cả nước.

Có bao nhiêu người thực hành những gì họ đã học được vẫn chưa có số liệu chính xác. Năm 2022, Ngân hàng Thế giới cho biết hơn 80% rơm rạ ở ĐBSCL vẫn được đốt trên đồng ruộng sau thu hoạch.

Nhu cầu tìm kiếm giải pháp là bức thiết.

Tiến sĩ Bjoern Ole Sander, nhà khoa học cấp cao của IRRI tại Hà Nội, giải thích: "Không giống như các loại cây trồng khác, ruộng lúa có một lớp nước đọng nên không có sự trao đổi không khí giữa đất và khí quyển. Những điều kiện này giúp các loại vi khuẩn khác nhau hoạt động nhiều trên lúa nước hơn so với lúa mì hoặc ngô".

Ông nói: "Và những vi khuẩn này ăn chất hữu cơ và tạo ra khí mê-tan".

Cũng như việc xứ lý rơm rạ, IRRI cho biết một kế hoạch khác có tên là Làm khô và Làm ướt xen kẽ (AWD), bao gồm việc phá vỡ nước đọng để bổ sung oxy và giảm vi khuẩn tạo khí mê-tan, cũng có thể giúp cắt giảm lượng khí thải.

Được thực hiện trên hơn 200.000 ha đất trồng lúa ở tỉnh An Giang thuộc đồng bằng sông Cửu Long, CGIAR cho biết họ đã tạo ra sự khác biệt đáng kể.

Những người nông dân ở Đồng bằng sông Cửu Long đã có bước tiến đáng kể, họ tự hào được đóng góp cho sự bền vững hơn cho khí hậu trong khi tận dụng tối đa các sản phẩm cây trồng.

"Chúng tôi đã có cuộc sống khó khăn", ông Cảnh nói. "Nhưng một khi chúng tôi nhận ra cách tận dụng rơm, mọi thứ trở nên dễ dàng hơn".

(Theo AFP)