Ủy ban châu Âu (EU) đã đề xuất một lệnh cấm mua than của Nga như một phần của các lệnh trừng phạt mới đối với Moscow do cuộc chiến ở Ukraina.
Lệnh cấm vận đối với than từ Nga, nhà cung cấp than lớn nhất của EU, chiếm khoảng 45% tổng nhu cầu của khối này, có thể gây thêm khó khăn cho 27 quốc gia thành viên, vốn đang lao đao vì thiếu năng lượng trầm trọng do giá dầu và khí đốt tăng cao.
Một số quốc gia EU đã nhập khẩu nhiều than hơn từ Nga trong những tháng gần đây khi họ tìm cách giảm chi phí phát điện sau khi giá khí đốt tăng chưa từng có. Than - nhiên liệu hóa thạch bẩn nhất - rẻ hơn nhiều để sản xuất điện.
EU phụ thuộc vào Nga như thế nào về than?
Với việc các nước EU cắt giảm mạnh sản xuất và tiêu thụ than gây ô nhiễm môi trường cao để chống lại biến đổi khí hậu, sự phụ thuộc vào than nhập khẩu, đặc biệt là từ Nga, đã tăng lên đáng kể trong hai thập kỷ qua.
Nga, nhà xuất khẩu than lớn thứ ba thế giới sau Indonesia và Australia, chiếm 45% tổng lượng than nhập khẩu của EU. Khi nói đến than nhiệt - được sử dụng để tạo ra điện và nhiệt – chiếm đến 70%, theo tổ chức nghiên cứu Bruegel có trụ sở tại Brussels. Than luyện kim của Nga, được sử dụng để sản xuất sắt và thép, chiếm khoảng 20% -30% lượng than nhập khẩu của EU.
Tỷ trọng trong nhập khẩu than cứng của EU từ Nga – nguyên liệu dùng để tổng hợp than antraxit và bitum có hàm lượng cacbon cao nhất - đã tăng lên hơn một nửa vào năm 2020 từ mức dưới 10% vào năm 1990.
Đức, Ba Lan, Ý và Hà Lan là một trong những nước phụ thuộc nhiều nhất vào than của Nga, mỗi quốc gia chiếm hơn 65% tổng lượng nhập khẩu.
EU có thể dừng nhập khẩu than Nga tức thì hay không?
Hiệp hội các nhà nhập khẩu than của Đức (VdKi) cho biết, lượng than cứng nhập khẩu từ Nga của Đức có thể được thay thế trong vài tháng tới. Mỹ, Colombia, Nam Phi và Úc là những quốc gia có nhiều khả năng lấp đầy khoảng trống trên.
"Có một thị trường thế giới đang hoạt động tốt và có đủ số lượng ", Alexander Bethe, Chủ tịch Hội đồng quản trị của VdKi cho biết trong một tuyên bố. "Đức đã nhập khẩu khoảng 18 triệu tấn than cứng từ Nga vào năm ngoái. Con số này chỉ chiếm khoảng 2% tổng kim ngạch thương mại của thế giới".
Than của Nga có thể nhập một cách dễ dàng và rẻ hơn nhiều so với nhập khí đốt tự nhiên do không giống như khí đốt, than không cần phải hóa lỏng để vận chuyển hoặc không yêu cầu một mạng lưới đường ống rộng khắp.
Các nhà phân tích tại Bruegel viết trong một blog rằng chính sự tích cực chiếm lĩnh thị phần của Nga trong thập kỷ qua đã đẩy các nhà cung cấp khác ra ngoài. Và về nguyên tắc, các lô hàng từ các nước đã từng giảm xuất khẩu sang EU vẫn có sẵn để thay thế cho than của Nga.
Các nhà phân tích cũng gợi ý rằng, sự thiếu hụt có thể thúc đẩy sản xuất trong nước trong trường hợp khẩn cấp và kêu gọi các nhà hoạch định chính sách đánh giá xem, liệu có cần nới lỏng tạm thời các quy định về môi trường để cho phép sử dụng các loại than dễ sử dụng hơn hay không.
Tuy nhiên, các nhà phân tích của Rystad Energy cho biết, các nhà tiêu thụ than "sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm thêm nguồn than từ các nhà sản xuất thay thế vì sự cân bằng cung cầu của than nhiệt điện là cực kỳ eo hẹp".
Lệnh cấm vận than sẽ tác động như thế nào đến nền kinh tế EU?
Nhu cầu gia tăng từ EU sẽ tiếp tục đẩy giá than toàn cầu lên, đồng nghĩa với việc hóa đơn năng lượng cho các hộ gia đình và các công ty thậm chí còn cao hơn. Điều này có thể đẩy lạm phát vốn đã ở mức cao nhất kể từ khi thành lập khối tiếp tục tăng cáo hơn nữa. Tình trạng thiếu hụt năng lượng có thể trở nên tồi tệ hơn vào mùa Đông tới khi nhu cầu sưởi ấm tăng lên.
Bất chấp những nỗ lực hạn chế việc sử dụng than để sản xuất điện, nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm nặng vẫn tiếp tục chiếm khoảng 15% tổng lượng điện của châu Âu.
Các nhà phân tích của Bruegel cho biết: “Nhu cầu than cao hơn, nguồn cung thấp hơn và hậu cần phức tạp hơn sẽ làm tăng chi phí nhập khẩu than và có thể dẫn đến gián đoạn cục bộ tạm thời. Tuy nhiên, việc ngừng nhập khẩu than của Nga dường như không gây ra sự gián đoạn nguồn cung đáng kể về tổng thể".
