Giống lúa lai ba dòng CT16, do các nhà khoa học của Học viện Nông nghiệp Việt Nam lai tạo, đã chứng minh hiệu quả vượt trội trong điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng đặc thù của quốc đảo Caribe này. Đây là một thành quả đặc biệt của tập thể các nhà khoa học Việt Nam, trong đó có PGS.TS, Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Trâm, người được mệnh danh là “bà chúa lúa lai” với hàng loạt giống lúa mang lại giá trị hàng trăm tỉ đồng cho nông nghiệp nước nhà.

Giống lúa Việt Nam gây tiếng vang tại Cuba

Theo thông tin từ đoàn chuyên gia Việt Nam tại Cuba, giống CT16 được đưa sang trồng thử nghiệm tại huyện Los Palacios, tỉnh Pinar del Rio, một vùng trọng điểm sản xuất lúa của Cuba, với tổng diện tích 16 ha. Kết quả cho thấy năng suất đạt 7–8 tấn/ha, gấp đôi năng suất trung bình của lúa địa phương vốn chỉ đạt 3–4 tấn/ha.

Cánh đồng lúa do doanh nghiệp Việt Nam trồng tại Cuba với năng suất vượt trội. Ảnh: TTXVN

Ông Phạm Ngọc Tú, Trưởng nhóm chuyên gia Việt Nam, cho biết: “Việc kết hợp sử dụng giống lúa lai Việt Nam, trong đó có CT16, với một số biện pháp canh tác phù hợp đã giúp năng suất lúa Cuba tăng gấp đôi. Đây là tín hiệu rất đáng mừng cho chương trình hợp tác nông nghiệp giữa hai nước.”

PGS.TS Nguyễn Thị Trâm xúc động chia sẻ: “Mới đưa sang Cuba 10 tấn hạt giống, trồng vụ vừa qua năng suất cao hơn lúa của họ hai lần. Hiện nay, phía bạn mong Việt Nam tiếp tục cung cấp thêm giống để mở rộng diện tích trồng.”

Bà cho biết, khi nghe tin giống lúa do mình và các đồng nghiệp tạo ra đạt kết quả vượt trội tại Cuba, bà “vừa bất ngờ vừa tự hào”, vì đó là minh chứng cho năng lực nghiên cứu giống lúa lai của Việt Nam đã tiệm cận trình độ quốc tế.

Cơ duyên hình thành giống lúa CT16

Nói về cơ duyên ra đời của giống CT16, PGS.TS Nguyễn Thị Trâm kể lại: “Năm 2008, sau khi nhóm nghiên cứu của Học viện Nông nghiệp Việt Nam chuyển giao bản quyền giống lúa lai hai dòng TH3-3 cho Công ty TNHH Cường Tân, phía công ty có bày tỏ mong muốn có một giống lúa lai ba dòng có thể sản xuất được cả hai vụ Xuân và Mùa ở miền Bắc. Giống TH3-3 chỉ phù hợp vụ Mùa, còn vụ Xuân phải đưa vào miền Trung nơi có nền nhiệt cao. Chính từ yêu cầu đó, chúng tôi bắt tay vào lai tạo một giống lúa mới”.

PGS.TS, Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Trâm, người được mệnh danh là “bà chúa lúa lai” với hàng loạt giống lúa mang lại giá trị hàng trăm tỉ đồng cho nông nghiệp nước nhà. Bà là một trong số các tác giả giống lúa lai đang làm nên kỳ tích ở Cuba.

Thời điểm đó, bà Trâm đang hướng dẫn một học viên cao học làm luận văn và quyết định triển khai đề tài này theo hướng nghiên cứu lúa lai ba dòng. “Nhóm nghiên cứu đã chọn dòng mẹ Ii-32A (mẹ của Nhị ưu 838) lai với dòng bố R16.... Kết quả cho thấy con lai có ưu thế vượt trội: cây cứng, bông chắc hạt, chịu lạnh tốt, năng suất và chất lượng tương đương giống Nhị ưu 838. Sau khi khảo nghiệm thành công, giống được công nhận là giống quốc gia, và Giám đốc Công ty Cường Tân đã xin đặt tên là CT16 để sản xuất thương mại trong vụ Xuân” – PGS.TS Nguyễn Thị Trâm nhớ lại.

Đến năm 2011, CT16 chính thức được công nhận là giống cây trồng mới của Việt Nam. Theo Quyết định số 520/QĐ-TT-CLT ngày 30/12/2022 của Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), giống CT16 được gia hạn lưu hành trên phạm vi vụ Xuân muộn các tỉnh phía Bắc, thời gian từ 01/01/2023 đến 31/12/2032. Tác giả của giống gồm Nguyễn Thị Trâm, Trần Văn Quang, Phạm Thị Ngọc Yến, Vũ Văn Liết, Nguyễn Văn Mười, Trần Thị Minh Ngọc và Vũ Bình Hải, đều thuộc Viện Nghiên cứu và Phát triển cây trồng, Học viện Nông nghiệp Việt Nam.

Giống lúa lai ba dòng CT16 có thời gian sinh trưởng vụ Xuân từ 125–135 ngày, vụ Mùa hoặc Hè Thu từ 100–115 ngày, có thể gieo cấy hai vụ/năm. Năng suất trung bình đạt 7–8 tấn/ha, trong khi sản xuất hạt giống lai F1 cho năng suất 3–3,5 tấn/ha.

CT16 có khả năng chống đổ ngã, chịu lạnh tốt, chống chịu sâu bệnh ở mức trung bình. Với đặc tính dẻo, chắc hạt, dễ thích nghi với nhiều điều kiện khí hậu, giống lúa này nhanh chóng được đánh giá cao và đưa vào sản xuất rộng rãi ở nhiều tỉnh phía Bắc Việt Nam.

 PGS.TS Nguyễn Thị Trâm chia sẻ:  “Vì có năng suất cao, chống đổ ngã tốt và ít sâu bệnh, nên giống CT16 rất phù hợp phát triển ở những vùng còn khó khăn về điều kiện canh tác và an ninh lương thực, như Cuba”.

Từ ruộng đồng Việt Nam đến cánh đồng Cuba

Tháng 9/2024, trong chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm tại Cuba, hai bên đã ký thỏa thuận hợp tác về hỗ trợ sản xuất lúa gạo. Thực hiện thỏa thuận này, Chính phủ Việt Nam đã cử đoàn chuyên gia sang Cuba và tài trợ một số giống lúa Việt Nam, trong đó có CT16.

PGS.TS Nguyễn Thị Trâm cho biết, khi nghe tin giống lúa do mình và các đồng nghiệp tạo ra đạt kết quả vượt trội tại Cuba, bà “vừa bất ngờ vừa tự hào”, vì đó là minh chứng cho năng lực nghiên cứu giống lúa lai của Việt Nam đã tiệm cận trình độ quốc tế.

Dưới sự hướng dẫn của chuyên gia Việt Nam, nông dân Cuba đã áp dụng các biện pháp canh tác tiên tiến, kết hợp giống CT16 để đạt năng suất vượt xa thông thường. Thành công này mở ra cơ hội hợp tác sâu rộng giữa hai quốc gia trong lĩnh vực nông nghiệp, đặc biệt là trong sản xuất và tự chủ giống lúa, một ngành có ý nghĩa chiến lược với Cuba.

“Tôi thật sự xúc động khi biết giống lúa của Việt Nam không chỉ giúp nông dân trong nước tăng thu nhập mà còn góp phần cải thiện đời sống cho bạn bè quốc tế. Đây là niềm tự hào của những người làm khoa học nông nghiệp như chúng tôi”- PGS.TS Nguyễn Thị Trâm nói.

Từ một ý tưởng xuất phát hơn 15 năm trước, giống lúa lai CT16 đã vượt qua nhiều vòng khảo nghiệm, chứng minh khả năng thích ứng cao, năng suất ổn định và chất lượng vượt trội. Giờ đây, khi “vươn ra thế giới”, giống lúa ấy không chỉ khẳng định năng lực nghiên cứu, sáng tạo của các nhà khoa học Việt Nam, mà còn là minh chứng sống động cho tinh thần hợp tác, sẻ chia trong lĩnh vực nông nghiệp và an ninh lương thực toàn cầu.

“Chúng tôi luôn mong muốn Việt Nam không chỉ là quốc gia xuất khẩu gạo, mà còn là nước chủ động về công nghệ và giống, giúp bạn bè quốc tế cùng phát triển bền vững” – PGS.TS Nguyễn Thị Trâm nói.

Từ những cánh đồng của miền Bắc Việt Nam đến ruộng lúa xanh mướt trên đất Cuba, giống lúa CT16 đang viết tiếp câu chuyện đẹp về trí tuệ, sáng tạo và lòng nhiệt huyết của người Việt, những con người mang khát vọng “gieo hạt giống tốt” không chỉ cho quê hương mà còn cho cả thế giới.