Trong thời gian vừa qua, chính quyền Trung Quốc đã công bố cái gọi là "danh xưng tiêu chuẩn" của hàng chục đảo, bãi đá và thực thể địa lý trên Biển Đông. Trong số này có những điểm nằm sâu trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Hành động ngang ngược này đã vấp phải sử chỉ trích của dư luận quốc tế. 

Liên quan đến vấn đề này, trong cuộc phỏng vấn với VOV, chuyên gia nghiên cứu Biển Đông Lucio Blanco Pitlo III, nghiên cứu viên tại Tổ chức Con đường tiến bộ châu Á-Thái Bình Dương cho rằng mục đích của Trung Quốc chính là nhằm "đánh lạc hướng dư luận đồng thời đẩy mạnh chiến lược Tứ Sa đầy tham vọng".

Chuyên gia nghiên cứu Biển Đông Lucio Blanco Pitlo III.

Theo ông Lucio động thái của Trung Quốc cho thấy nước này vẫn tiếp tục chú ý tới các vấn đề về chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ mặc dù chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch Covid-19. Họ đang cố hướng quốc tế vào việc xử lý khủng hoảng y tế từ ban đầu khi dịch bệnh khởi phát ở Vũ Hán cuối năm ngoái.

Các quốc gia có bờ biển đối diện hoặc tiếp liền và cộng đồng quốc tế sẽ coi đây là cách Bắc Kinh tận dụng cơ hội đại dịch để củng cố kiểm soát các thực thể và những vùng biển đang tranh chấp ở khu vực Biển Đông. Tuy nhiên hành động này sẽ gây ra cuộc tranh cãi giữa Trung Quốc và ASEAN, đặc biệt là Việt Nam, Philippines và Malaysia.

Trong thời điểm hiện tại, khi mà việc tăng cường hợp tác cùng chống lại dại dịch đang được đẩy mạnh thì hành động của Trung Quốc không được hoan nghênh và phản tác dụng.  

Khi được hỏi liệu chiến lược "Tứ Sa" có phải là một hình thức mới thay thế cho chiến lược Bản đồ đường 9 đoạn đã bị Toà Trọng tài bác bỏ hồi năm 2016 không, chuyên gia Lucio Pitlo cho rằng quyết định của Trung Quốc có thể là mưu đồ nhằm củng cố tuyên bố "Tứ Sa" của mình dù không có cách nào để chứng minh. 

Ông Lucio Pitlo nói: "Không có thực thể nào tại cái gọi là "Tam Sa" được coi là đảo dựa trên phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài thành lập theo Phụ lục 7 trong vụ Philippines kiện Trung Quốc cùng năm".

Các thực thể khác tại "Trung Sa", "Đông Sa" cũng không thể gọi là đảo. "Trung Sa" là bãi đá ngầm. Hơn nữa việc tuyên bố chủ quyền đối với những quyền được có trên biển bao gồm vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa và vẽ đường cơ sở xung quanh các thực thể ở "Tứ Sa" sẽ khó mang tính thuyết phục.

Trung Quốc đã xây nhiều hạ tầng quân sự phi pháp trên bãi đá Chữ Thập. Ảnh: Reuters

Ông Lucio Pitlo phân tích một số thực thể được coi là đá hoặc cấu trúc có thể bị chiếm hữu khi thủy triều lên, các thực thể này cũng có thể bị lọt giữa vùng đặc quyền kinh tế của các quốc gia ven biển láng giềng. Còn những bãi đá ngầm chìm dưới nước ngay cả khi thủy triều xuống thấp cần được trả lại cho các quốc gia ven biển có thềm lục địa bao trùm các thực thể này. Ở đây bao gồm một số thực thể Trung Quốc từng thay đổi hiện trạng trong những năm 2013 và 2014. 

Như vậy, quyết định của Trung Quốc vẫn không đủ khả năng củng cố cơ sở về tuyên bố chủ quyền mong manh của họ với khu vực Biển Đông. 

Nhận định về luật pháp của "Tứ Sa", ông Lucio Pitlo cho rằng chiến lược này có thể là một bước đi của Trung Quốc làm lộ rõ hơn bản chất tuyên bố chủ quyền với Biển Đông hơn là "đường chín đoạn" dựa trên quyền lịch sử trước đó. Tuy nhiên, bản chất của các thực thể này và thực tế Trung Quốc không phải là một quốc gia quần đảo vẫn để lại nhiều lỗ hổng lớn trong lý giải của Trung Quốc.    

Trao đổi về biện pháp để kiềm chế tham vọng của Trung Quốc, ông Lucio Pitlo nhấn mạnh: "Chúng ta cần cho Trung Quốc thấy rằng mọi nỗ lực áp đặt ý định của mình hay cản trở các hoạt động kinh tế cũa những quốc gia ven biển khác xung quanh Biển Đông sẽ không có lợi cho hòa bình và ổn định khu vực".

Theo ông, cần có các kênh song phương và khu vực có thể sử dụng để phản đối hành động của Trung Quốc, vì nếu chúng ta không lên tiếng thì Trung Quốc sẽ mặc nhiên là được chấp nhận. Từ đó, họ có thể sử dụng việc thành lập các khu hành chính mới làm cơ sở để đơn phương thực hiện luật pháp trong nước đối với các không gian tranh chấp.

Ông Lucio Pitlo nhấn mạnh vai trò của ASEAN trong việc yêu cầu Trung Quốc ngừng các hành động làm tăng căng thẳng, giảm các tiến triển trước đó trong quản lý tranh chấp và xây dựng lòng tin, ví dụ như đà tích cực của các cuộc đàm phán về một Bộ quy tắc Ứng xử trên Biển Đông.