Tác động từ cuộc khủng hoảng năng lượng của Trung Quốc đang bắt đầu lan rộng trên toàn cầu, gây thiệt hại cho tất cả các bên từ Toyota đến những người chăn nuôi cừu Úc và các nhà sản xuất hộp các tông.

Tình trạng thiếu điện trầm trọng do giá than tăng cao ở nước xuất khẩu lớn nhất thế giới có thể làm tổn hại đến tăng trưởng của chính Trung Quốc và tác động trực tiếp đến chuỗi cung ứng có thể làm tê liệt nền kinh tế toàn cầu đang vật lộn để vượt lên cú sốc đại dịch COVID-19.

Thời điểm không thể tồi tệ hơn, với ngành công nghiệp vận tải biển đã phải đối mặt với các nguồn cung cấp bị tắc nghẽn đang trì hoãn việc giao hàng quần áo và đồ chơi cho những ngày lễ cuối năm. Nó cũng diễn ra ngay khi Trung Quốc bắt đầu mùa thu hoạch, làm dấy lên lo ngại về hóa đơn hàng tạp hóa sẽ tang cao.

Louis Kuijs, nhà kinh tế cấp cao về châu Á tại Oxford Economics, cho biết: “Nếu tình trạng thiếu điện và cắt giảm sản lượng tiếp tục diễn ra, chúng có thể trở thành một yếu tố khác gây ra các vấn đề về phía nguồn cung toàn cầu, đặc biệt nếu chúng bắt đầu ảnh hưởng đến việc sản xuất các sản phẩm xuất khẩu".

Các nhà kinh tế đã cảnh báo về tốc độ tăng trưởng chậm hơn ở Trung Quốc. Tại Citigroup, một chỉ số tính dễ bị tổn thương chỉ ra rằng các nhà xuất khẩu đầu vào cho lĩnh vực sản xuất cũng như hàng hóa của Trung Quốc đặc biệt có nguy cơ đối với nền kinh tế Trung Quốc đang suy yếu.

Các nước láng giềng như Đài Loan và Hàn Quốc rất nhạy cảm, cũng như các nhà xuất khẩu kim loại như Úc, Chile, và các đối tác thương mại chính như Đức cũng bị ảnh hưởng phần nào.

Đối với người tiêu dùng, câu hỏi đặt ra là liệu các nhà sản xuất có thể chịu đựng chi phí cao hơn hay sẽ áp lên giá thành sản phẩm.

Nhà kinh tế học Craig Botham, Giám đốc kinh tế Trung Quốc của tổ chức tư vấn kinh tế Pantheon Macroeconomics nhận xét điều này giống như một cú sốc lạm phát đình trệ đối với ngành sản xuất, không chỉ với Trung Quốc mà còn với thế giới.

"Việc tăng giá hiện nay xảy ra trên diện khá rộng - hệ quả của việc Trung Quốc tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu”, ông Botham nói.

Bắc Kinh đang tìm kiếm nguồn cung cấp điện năng để ổn định lại tình hình. Tác động đến nền kinh tế toàn cầu sẽ phụ thuộc vào việc nỗ lực đó mang lại kết quả nhanh như thế nào. Nhiều nhà máy Trung Quốc đã giảm sản lượng cho kỳ nghỉ "Tuần lễ Vàng" trong tuần này và các nhà kinh tế đang theo dõi chặt chẽ liệu tình trạng thiếu điện có quay trở lại khi chúng tăng hoạt động trở lại hay không.

Trên thực tế, một số ngành công nghiệp đang chịu sức ép nặng nề của cuộc khủng hoảng năng lượng và tổn thất này có thể nhanh chóng lan sang những lĩnh vực khác.

Việc sản xuất hộp các tông và vật liệu đóng gói vốn đã căng thẳng do nhu cầu tăng vọt trong thời kỳ đại dịch. Hiện tại, tình trạng ngừng hoạt động tạm thời ở Trung Quốc đã khiến sản lượng bìa giấy thiếu hụt nặng hơn nữa, dẫn đến nguồn cung có thể giảm từ 10% đến 15% trong tháng trước và tháng này.

Lạm phát lương thực nóng lên và khủng hoảng năng lượng có thể khiến nó trở nên tồi tệ hơn

Chuỗi cung ứng lương thực cũng gặp rủi ro do cuộc khủng hoảng năng lượng khiến mùa thu hoạch trở nên khó khăn hơn đối với nhà sản xuất nông nghiệp lớn nhất thế giới.

Giá lương thực toàn cầu đã tăng lên mức cao trong một thập kỷ và gia tăng lo ngại rằng tình hình sẽ tồi tệ hơn khi Trung Quốc gặp khó khăn trong việc xử lý các loại cây trồng từ ngô, đậu nành đến lạc và bông.

Trong những tuần gần đây, một số nhà máy đã buộc phải đóng cửa hoặc giảm sản lượng để tiết kiệm điện, chẳng hạn như các nhà máy chế biến đậu nành nghiền đậu để sản xuất bột làm thức ăn gia súc và dầu để nấu ăn.

Giá phân bón , một trong những yếu tố quan trọng nhất của nông nghiệp, đang tăng chóng mặt, khiến những người nông dân vốn đang phải chống chọi với sức ép của chi phí gia tăng.

Các nhà phân tích của Rabobank đã viết trong một báo cáo tuần này rằng ngành công nghiệp chế biến sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn so với các mặt hàng chủ lực như ngũ cốc và thịt.

Trong lĩnh vực sữa, việc cắt điện có thể làm gián đoạn hoạt động của các máy vắt sữa, trong khi các nhà cung cấp thịt lợn sẽ phải đối mặt với áp lực từ nguồn cung cấp kho lạnh thắt chặt hơn.

Ở bên ngoài Trung Quốc, các nông dân nuôi cừu để lấy lông ở Australia đang chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với sức mua yếu hơn. Kênh ABC đưa tin tuần trước, các xưởng dệt ở Trung Quốc giảm 40% sản lượng vì cắt điện.

Thế giới công nghệ cũng có thể chứng kiến một cú tác động rõ rệt, vì Trung Quốc là cơ sở sản xuất lớn nhất thế giới cho các thiết bị từ iPhone đến máy chơi game, và là trung tâm chính để đóng gói chất bán dẫn được sử dụng trong ô tô và thiết bị.

Một số công ty đã trải qua thời gian ngừng hoạt động tại các cơ sở Trung Quốc của họ để tuân thủ các hạn chế của địa phương.

Pegatron Corp., một đối tác quan trọng của Apple, cho biết tháng trước họ bắt đầu áp dụng các biện pháp tiết kiệm năng lượng, trong khi ASE Technology, nhà đóng gói chip lớn nhất thế giới, đã tạm dừng sản xuất trong vài ngày.

Bất kỳ suy giảm hơn nữa của thị trường bán dẫn cũng sẽ thêm đau đầu cho sản xuất ô tô, những người đã chứng kiến sản xuất bị suy yếu vì thiếu chip.

Ngành công nghiệp, vốn nằm trong danh sách các ngành được bảo vệ trong những thời điểm như thế này, cho đến nay phần lớn đã không bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng năng lượng.

Tuy nhiên, vẫn có một số trường hợp bị tách biệt. Toyota, công ty sản xuất hơn 1 triệu xe mỗi năm tại Trung Quốc tại các nhà máy tập trung quanh Thiên Tân và Quảng Châu, cho biết một số hoạt động của họ đã bị ảnh hưởng bởi tình trạng thiếu điện.

Đây là cuộc khủng hoảng điện tồi tệ nhất mà Trung Quốc phải đối mặt trong một thập kỷ qua. Nguyên nhân trước mắt là do Trung Quốc vẫn phụ thuộc nhiều vào than, nguồn cung cấp 70% sản lượng điện của đất nước.

Giá điện trả cho các nhà máy phát điện do nhà nước quy định, trong khi giá than do thị trường quy định. Khi giá than tăng, việc tiếp tục cung cấp điện sẽ không có ý nghĩa kinh tế đối với các nhà máy điện than.

Sau đó, các nhà máy có thể tránh thua lỗ bằng cách tuyên bố rằng họ gặp trục trặc kỹ thuật hoặc do không mua được than mà họ cần để vận hành, cả hai điều này đều xảy ra trong thời kỳ khủng hoảng hiện nay.

Nhưng lý do của cuộc khủng hoảng cũng có thể bắt nguồn từ một chuỗi các sai lầm về chính sách và các biện pháp can thiệp thị trường thiếu suy nghĩ sau khi bắt đầu đại dịch. Cuộc khủng hoảng đã khiến sự phụ thuộc tiếp tục của Trung Quốc vào than giảm hẳn, ngay cả khi thị phần năng lượng tái tạo và năng lượng hạt nhân của nước này tiếp tục tăng.

Việc tăng nguồn cung cấp than và tăng giá điện là cần thiết. Các nhà hoạch định của Trung Quốc đang thực hiện các bước theo hướng này. Đồng thời, cuộc khủng hoảng cần được coi là bằng chứng đáng báo động về tính dễ bị tổn thương của nền kinh tế Trung Quốc đối với giá nhiên liệu hóa thạch và cần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng không carbon. Điều tốt nhất có thể xảy ra trong tình huống này là khả năng tạo ra carbon bằng 0 tại chỗ mà không bị ảnh hưởng bởi giá nhiên liệu.

Cuộc khủng hoảng đã diễn ra trong nhiều tháng và nó không thể giải quyết trong một sớm một chiều. Việc mua than đã tụt lại so với nhu cầu và lượng dự trữ đã giảm kể từ đầu năm 2021, vì vậy hiện tại khi mọi người đang cố gắng cung cấp lại cùng một lúc, rất nhiều tắc nghẽn và giá than đang ở mức cao.

Nhu cầu điện sẽ đặc biệt cao vào mùa đông, vì vậy các cơ quan quản lý của Bắc Kinh phải đối mặt với một cuộc chiến khó khăn để khôi phục nguồn cung cấp điện đầy đủ trong những tháng tới.

Là một phần trong nỗ lực của các cơ quan quản lý, cải cách giá điện của Trung Quốc, vốn đã tiến triển với tốc độ chóng mặt trong thập kỷ qua, sẽ diễn ra rất nhanh và đặc biệt ngay bây giờ. Các tỉnh Quảng Đông và Hồ Nam đã thông báo thay đổi mức phí trả cho máy phát điện nhằm cho phép họ tăng mức phí khi giá nhiên liệu tăng.

Đây là một phần của giải pháp ngắn hạn, nhưng nó mang lại rủi ro về giá cho người tiêu dùng và nhà bán lẻ, điều này sẽ làm suy yếu chính sách công nghiệp dựa trên giá điện ổn định — nhưng cũng sẽ làm tăng sức hấp dẫn của năng lượng không carbon không bị ảnh hưởng theo giá nhiên liệu.

Trong khi đó, việc cắt điện hiện tại đang ảnh hưởng đến toàn bộ nền kinh tế nước này, bao gồm bán lẻ, dịch vụ và sản xuất công nghệ cao, những thứ mà chính phủ đang dựa vào để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế khi bất động sản chững lại sau các động thái siết chặt và hạn chế tín dụng bất động sản.

Như mọi khi, để giải quyết vấn đề trước mắt, có thể chính phủ Trung Quốc sẽ sử dụng "sách cũ" là tăng đầu tư công để hỗ trợ nền kinh tế. Điều này sẽ dẫn đến một đợt tăng phát thải khác và tiếp tục trì hoãn quá trình chuyển đổi kinh tế của nước này nhằm hướng đến mục tiêu tăng trưởng đều.

Có nhiều vận động hành lang sử dụng nhiên liệu hóa thạch mạnh mẽ trong ngành điện và chính phủ Trung Quốc cũng đang sử dụng cuộc khủng hoảng để tấn công các chính sách sai lầm liên quan đến khí hậu. Điều này khiến chính phủ Trung Quốc miễn cưỡng hơn trong việc đưa ra các mục tiêu và biện pháp mới liên quan đến khí hậu.

Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc dự kiến ​​sẽ sớm công bố một tài liệu quan trọng đưa ra các mục tiêu và biện pháp để giảm thiểu lượng khí thải carbon dioxide trước năm 2030. Điều này sẽ cho phần còn lại của thế giới biết về tham vọng của Trung Quốc trước hội nghị thượng đỉnh về khí hậu sắp tới ở Glasgow, Scotland.

Chỉ khi đó, chúng ta mới biết cuộc khủng hoảng năng lượng sẽ ảnh hưởng như thế nào đến quyết tâm giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu của Trung Quốc và cuối cùng là rời xa than đá.

Nội dung: NGỌC CHÂU - Đồ họa:  THẾ PHAN