Ngày nay, ăn chay đối với nhiều người không chỉ là sở thích, mà còn là một thói quen lành mạnh và giúp nâng cao sức khỏe. Đứng trước nhu cầu đó, thị trường thực phẩm chay ngày càng phong phú, đa dạng không kém gì thực phẩm mặn. Vì vậy, đòi hỏi người tiêu dùng cần hiểu đúng và đủ trong việc chọn cho mình những thực phẩm an toàn chất lượng nhằm đảm bảo sức khỏe cho bản thân và gia đình.

Để đáp ứng nhu cầu đó các sản phẩm ăn chay cũng ngày một nhiều và đa dạng như: thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm chay đóng hộp, thực phẩm đông lạnh, hàng khô, thực phẩm chay sản xuất trong nước …các loại rau củ quả cũng ngày càng đa dạng và bắt mắt thu hút người tiêu dùng. Đứng trước một thị trường thực phẩm chay như thế, người tiêu dùng cần hiểu đúng và đủ trong việc chọn mua thực phẩm chay an toàn, chất lượng cho bản thân và gia đình.

Sản phẩm thực phẩm chay được chế biến sẵn hiện nay rất dễ mua, tiện lợi, các sản phẩm này hầu như đã được sơ chế sẵn, chỉ về chế biến như thực phẩm mặn, số khác có thể về chỉ hâm nóng lại là có thể dùng ngay, thay vì phải nhiều công đoạn như trước đây. Nhưng người mua rất khó để xác định được mức độ an toàn của những món ăn chay này.

Pate Minh Chay gây ngộc độc cho nhiều người trong thời gian gần đây.

Để bảo đảm độ dai và có hương vị tương tự như các loại thực phẩm có nguồn gốc từ động vật, thủy sản, các cơ sở sản xuất, chế biến thực phẩm chay bổ sung phụ gia, hương liệu thực phẩm tạo mùi, màu, chất định hình và chất chống ẩm mốc.... 

Từng loại nguyên liệu đều có nguy cơ mất an toàn thực phẩm như thực phẩm bị ôi thiu, thực phẩm nhiễm các loại nấm mốc, vi khuẩn gây bệnh, nhiễm hóa chất độc hại. Việc không kiểm soát được nguyên liệu, khi chế biến không đảm bảo quy trình về vệ sinh làm cho sản phẩm dễ bị ô nhiễm có nguy cơ bị ngộ độc thực phẩm như rối loạn tiêu hóa, đau bụng, buồn nôn tiêu chảy....  làm ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng người tiêu dùng.

Không chỉ thực phẩm chay tươi mới tiềm ẩn nguy cơ, thực phẩm chay đóng hộp cũng có nguy cơ nếu quá trình đóng hộp có sự xâm nhập của vi khuẩn Clostridium botulinium. Đây là vi khuẩn kị khí tuyệt đối, sinh bào tử, vi khuẩn này tiết ra chất cực độc tác động lên thân kinh gây liệt cơ, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe, kéo dài và dễ tử vong.

Theo Ban an toàn vệ sinh thực phẩm, để sản xuất thực phẩm chay an toàn, các cơ sở kinh doanh, sản xuất phải đáp ứng được các quy định về đảm bảo an toàn thực phẩm như: Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm hoặc một trong các Giấy chứng nhận: GMP, HACCP, ISO 22000, IFS, BRC, FSSC 22000 hoặc tương đương còn hiệu lực.

Ngoài các điều kiện về nhà xưởng sản xuất, các cơ sở kinh doanh, sản xuất thực phẩm chay cần lưu giữ hồ sơ về nguồn gốc, xuất xứ nguyên liệu thực phẩm và các tài liệu khác về toàn bộ quá trình sản xuất, kinh doanh thực phẩm; sử dụng phụ gia thực phẩm nằm trong danh mục được cho phép của Bộ Y tế và phải thực hiện việc tự công bố chất lượng sản phẩm2 và tuân thủ các quy định về việc ghi nhãn hàng hóa, làm căn cứ lựa chọn, tiêu thụ và sử dụng,…đối với sản phẩm nhập khẩu phải có tem nhãn phụ bằng tiếng Việt rõ ràng, đảm bảo đầy đủ nội dung theo quy định.

Vì vậy, để đảm bảo sức khỏe cho bản thân, khi mua thực phẩm, người tiêu dùng nên tìm hiểu kỹ tất cả những thông tin xung quanh sản phẩm, tuyệt đối không mua sản phẩm trôi nổi, không có nguồn gốc, hàng hết hạn sử dụng, bao bì rách nát, sản phẩm bị biến dạng, hàng không nhãn mác, khi có dấu hiệu bất thường về sức khỏe cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được khám và xử lý kịp thời.

Về mặt y học, chế độ ăn chay giúp cho cơ thể cân bằng được axit/base, cơ thể hoạt động luôn có xu hướng tạo ra axit, khi cơ thể bị nhiễm độc axit (nhiễm toan) nặng, các cơ quan hoạt động trì trệ. Ăn nhiều thịt sẽ chuyển hóa ra nhiều axit, cơ thể sẽ bị toan hóa.

Ngược lại ăn chay sẽ tạo ra sự kiềm hóa nội mô. Các nhà khoa học cũng xác định nhiều hệ thống bị trục trặc khi toan hóa, trong đó có hệ thần kinh, con người trở nên nóng tính, bốc đồng, không kiềm chế dẫn đến hành vi hung bạo.

Ngoài ra, trong quá trình chế thực phẩm chay nếu sử dụng phẩm màu tổng hợp trong thời gian lâu dài, vượt mức cho phép sẽ có hại cho sức khỏe. Các cuộc nghiên cứu trên động vật tại Mỹ cho thấy việc sử dụng phẩm màu gây u não, ung thư bàng quang, tuyến giáp, khối u ở thận và tuyến thượng thận

Đối với các loại thực phẩm chay tươi, nấm, theo quy trình phải được bảo quản ở nhiệt độ từ 1 – 50C để giữ được dưỡng chất, ngăn vi khuẩn phát triển, hạn sử dụng từ 5 - 7 ngày. Nếu để ở nhiệt độ thường hoặc quá hạn sử dụng, vi khuẩn, vi sinh vật sẽ sinh sôi, phát triển. Một khi ăn vào có thể gây ngộ độc với triệu chứng đau bụng, tiêu chảy, đau đầu, buồn nôn, nôn, choáng váng… thậm chí tử vong.