"Ngó lên nuộc lạt mái nhà, nhớ ông bà bấy nhiêu" – câu ca dao mộc mạc mà hầu như ai lớn lên từ làng quê đều từng nghe qua. Ngày xưa, những sợi lạt buộc mái nhà không chỉ giữ cho ngôi nhà khỏi gió mưa, mà còn giữ ký ức về người đi trước: Ông bà đã đổ mồ hôi, gùi từng bó rơm, bó tranh dựng nên tổ ấm. 

Bây giờ, chúng ta sống trong nhà chung cư, trần thạch cao, đèn downlight, không còn thấy nuộc lạt tre nữa. Nhưng câu ca dao ấy vẫn còn nguyên ý nghĩa: Đi đâu, ở đâu, sống theo kiểu nào, thì trong nhà cũng phải có một nơi để khi ngẩng đầu lên là nhớ về ông bà, về nếp nhà. Đó là lý do bàn thờ dù decor theo phong cách nào vẫn là trái tim của căn nhà Việt.

Câu ca dao cũ và ký ức mái nhà của mỗi người

Ngày trước, nhà tranh vách đất, mái lợp rạ hay ngói, tất cả đều được níu lại bằng những sợi lạt tre dẻo, bền. Đứa trẻ nằm trên chõng tre, ngước lên là thấy nút lạt buộc chằng chịt trên mái, nghe tiếng gió thổi xào xạc qua những kẽ tranh, tiếng mưa gõ rào rào trên mái nhà. Đằng sau cảm giác ấm áp, yên ổn đó là bóng dáng của ông bà, cha mẹ – những người tự tay dựng nên mái nhà từ hai bàn tay trắng. 

"Ngó lên nuộc lạt mái nhà, nhớ ông bà bấy nhiêu" là lời nhắc khéo: Mỗi chi tiết trong nhà, dù bình thường đến mấy, cũng là dấu vết của tình thân, của công lao sinh thành. Hồi nhỏ, nhiều người trong chúng ta có thể không hiểu, chỉ thấy đó là một câu hát ru. Lớn lên rời quê, sống trong những căn hộ vuông vức, mọi thứ phẳng phiu, sạch sẽ, bỗng nhiên một ngày nghe lại câu ấy, tự nhiên thấy sống mũi cay cay. Hóa ra, "nuộc lạt mái nhà" không chỉ là vật dụng, mà là cách người xưa nói về cái nền, cái gốc, nói về "nếp nhà", nếp sống, nề nếp ứng xử, cách đối đãi với người đi trước.

Giữ nếp nhà trong căn hộ hiện đại: Không phải chuyện cỗ bàn lớn, mà là thái độ

Ở nhà phố hay nhà chung cư, chúng ta không còn nhìn thấy nuộc lạt treo trên mái, nhưng lại có vô số thứ "nuộc lạt" khác giữ gia đình với nhau: Bữa cơm tối, chiếc ghế nơi ông bà hay ngồi, khung ảnh gia đình, và trên hết là góc bàn thờ. Người Việt vốn quen với tâm thức "sống gửi, thác về", nên trong nhà dù chật vẫn cố chừa một chỗ trang nghiêm dành cho tổ tiên. Ngày nay, cách sống thay đổi, nhiều gia đình trẻ đi làm cả ngày, thời gian quây quần ít đi, cỗ bàn đơn giản hơn. 

Nhưng giữ nếp nhà không nằm ở chuyện mâm cao cỗ đầy, mà ở chỗ mình có còn nhớ thắp cho ông bà nén hương ngày rằm, mùng một, có còn kể cho con nghe về người đã khuất, hay để mọi thứ trôi qua như một cái bàn kính đặt vài món đồ trang trí. Khi hiểu như vậy, ta sẽ thấy việc bố trí, decor bàn thờ trong căn hộ hiện đại không chỉ là bài toán thẩm mỹ, mà là câu trả lời rất riêng cho câu hỏi: "Mình muốn con cái sau này nhớ về ông bà theo cách nào?".

Decor bàn thờ thời hiện đại: Tối giản nhưng đừng tối nghĩa

Nhiều người trẻ giờ rất sợ bàn thờ theo kiểu cũ: Gỗ nâu đậm, đồ đạc rối mắt, tượng to, lọ nhỏ, cảm giác nặng nề. Cũng có người vì sợ "rườm rà" mà làm bàn thờ quá tối giản, giống một chiếc kệ trang trí, không còn cảm giác linh thiêng. Thật ra, decor bàn thờ hiện đại hoàn toàn có thể dung hòa gọn gàng, sáng sủa mà vẫn đủ đầy. Trước hết, vị trí bàn thờ nên là nơi ít va chạm, không bị tivi, loa đài, quạt máy "che lấp". 

Bàn thờ có thể là tủ nhỏ treo tường, tone màu gỗ sáng, phía trên là bức tranh hoặc tấm hoành phi đơn giản, có ý nghĩa với gia đình, không nhất thiết phải cầu kỳ. Trên mặt bàn, chỉ cần giữ những gì thật sự quan trọng: Bát hương, hai cây đèn, đôi lọ hoa, đĩa quả, có thể thêm một chén nước lọc mỗi ngày. Lọ hoa không cần phải là bình cổ đắt tiền, chỉ cần một chiếc bình gốm giản dị, cắm vài bông hoa tươi theo mùa. Hoa càng gần gũi như cúc, hồng, lay ơn, sen… càng gợi cảm giác thân thuộc. 

Điều quan trọng là sự sạch sẽ, chỉn chu: Lau bụi thường xuyên, thay nước, thay hoa, dọn chân hương định kỳ. Đó chính là "nếp nhà" trong phiên bản hiện đại không khoe khoang, không phô trương, nhưng mỗi lần ngẩng lên nhìn vẫn thấy lòng mình lắng lại.

Để con cái "ngó lên bàn thờ là nhớ ông bà" giữa thời nhà cửa chật chội

Trong các căn hộ nhỏ, chuyện dành chỗ cho bàn thờ đôi khi là áp lực. Thế nhưng, có những góc nhỏ nếu biết bố trí lại rất hợp để làm "trái tim" của ngôi nhà: Một mảng tường trống ở phòng khách, một góc yên tĩnh gần cửa sổ, hoặc ngay trên tủ sách gia đình. Khi bàn thờ được decor đơn giản, ấm áp, đó cũng là nơi dễ trò chuyện với con cái. Có thể trước ngày giỗ, bạn cùng con lau dọn bàn thờ, vừa làm vừa kể vài câu chuyện về ông bà, về quê nhà. 

Những khoảnh khắc nhỏ như vậy chính là cách "dịch" câu ca dao xưa sang ngôn ngữ của đời sống hiện đại. Ngày xưa, đứa trẻ nằm ngó lên nút lạt mà nhớ ông bà. Ngày nay, đứa trẻ có thể ngẩng đầu lên nhìn khung ảnh ông, bà trên bàn thờ, nhìn bát hương nghi ngút khói ngày Tết mà hiểu: Trong căn nhà này có những người đã đi trước, và mình là một phần tiếp nối.

Câu ca dao "Ngó lên nuộc lạt mái nhà, nhớ ông bà bấy nhiêu" không chỉ để chúng ta hoài niệm, mà còn gợi ý cách sống đừng để nhà chỉ là chỗ ngủ, chỗ để đồ. Nhà là nơi có ký ức, có hơi ấm của những người đã khuất và những người đang sống cùng nhau. Trong căn hộ hiện đại, bàn thờ dù được decor tối giản đến đâu vẫn nên là chỗ để khi mệt mỏi, khi lạc hướng, ta có thể thắp nén hương, ngẩng đầu lên và nhớ: Mình không cô đơn, vì phía sau luôn có một "mái nhà" lớn hơn, đó là gia đình, là ông bà tổ tiên, là nếp nhà mà mình đang tiếp tục giữ gìn.