Các nhà khảo cổ học tại Ai Cập mới đây đã khai quật được tàn tích của một ngôi đền thung lũng có niên đại khoảng 4.500 năm, thuộc quần thể đền thờ mặt trời được xây dựng để tôn vinh thần Ra.

Một phần của ngôi đền trong thung lũng nhìn từ trên cao.

Theo thông tin từ Bộ Du lịch và Cổ vật Ai Cập, ngôi đền nằm tại Abu Ghurab, cách thủ đô Cairo khoảng 16 km về phía tây nam. Quần thể đền thờ mặt trời gồm hai phần chính: một ngôi đền nằm trên cao đã được khai quật từ vài năm trước, và ngôi đền thung lũng mới được phát lộ, nơi nhóm khảo cổ bắt đầu tiến hành khai quật từ năm 2024. Hai công trình này được nối với nhau bằng một con đường đắp cao, trong khi ngôi đền thung lũng tọa lạc gần sông Nile, đóng vai trò là điểm tiếp cận chính cho người hành hương.

Thực tế, di tích này từng được nhà Ai Cập học người Đức Ludwig Borchardt phát hiện một phần vào năm 1901. Tuy nhiên, do mực nước ngầm khi đó quá cao, công việc khai quật buộc phải dừng lại.

Theo ông Massimiliano Nuzzolo, nhà khảo cổ thuộc phái đoàn khảo cổ Ý tại Ai Cập và đồng giám đốc dự án, điều kiện địa chất hiện nay thuận lợi hơn, cho phép nhóm nghiên cứu khai quật được khoảng một nửa ngôi đền thung lũng chỉ trong vòng hơn một năm.

Những cuộc khai quật gần đây đã mang lại nhiều phát hiện quan trọng. Đáng chú ý là tàn tích của một cổng vào có hàng cột, cùng hàng chục khối đá trang trí được khắc văn bản nhắc đến Pharaoh Niuserre, vị vua trị vì vào khoảng năm 2420–2389 trước Công nguyên và là người cho xây dựng đền thờ mặt trời này. Đặc biệt, các nhà khảo cổ còn tìm thấy một “lịch công cộng” khắc trên đá, ghi lại các sự kiện và lễ hội tôn giáo quan trọng.

Theo ông Nuzzolo, ngôi đền phía trên là trung tâm thờ cúng chính, trong khi ngôi đền thung lũng đóng vai trò như một bến đỗ cho thuyền bè từ các nhánh sông Nile tới đây. Từ đây, người dân có thể theo con đường đắp cao để lên ngôi đền phía trên, vốn nằm trên một ngọn đồi gần đó.

Những khối đá khắc lịch lễ hội được tìm thấy chủ yếu ở khu vực cổng vào. Nội dung đề cập đến các nghi lễ quan trọng như lễ hội Sokar tôn vinh vị thần đầu chim ưng gắn liền với thành phố Memphis, lễ hội Min tôn vinh vị thần sinh sản, cũng như các cuộc rước tôn vinh thần Mặt trời Ra.

Việc các văn bản này được đặt ngay mặt tiền ngôi đền khiến giới nghiên cứu cho rằng đây có thể là một trong những ví dụ sớm nhất về “lịch công cộng” trong lịch sử Ai Cập cổ đại, nhằm thông báo cho cộng đồng về các sự kiện tôn giáo lớn.

Các dòng chữ khắc được tìm thấy trong đền thờ bao gồm một "lịch công cộng" ghi lại các sự kiện tôn giáo.

Ngoài ra, nhóm khảo cổ còn phát hiện một cầu thang dẫn lên mái đền. Theo nhận định của các chuyên gia, mái ngôi đền thung lũng nhiều khả năng được sử dụng để quan sát bầu trời và các hiện tượng thiên văn, dù không phải là nơi diễn ra các nghi lễ chính thức.

Các bằng chứng khảo cổ cũng cho thấy, sau khoảng một thế kỷ được sử dụng cho mục đích tôn giáo, ngôi đền thung lũng đã được chuyển đổi thành khu dân cư. Tại đây, các nhà nghiên cứu tìm thấy hai mảnh gỗ được dùng làm bàn cờ cho trò chơi senet, một trò chơi phổ biến trong xã hội Ai Cập cổ đại. Nhiều quân cờ senet từng được phát hiện ở các địa điểm khác, trong đó có lăng mộ của vua Tutankhamun, dù luật chơi chính xác đến nay vẫn chưa được hiểu đầy đủ.

Theo ông Nuzzolo, việc phát hiện dấu vết sinh hoạt đời thường như trò chơi senet cho thấy sự biến đổi linh hoạt trong cách người Ai Cập cổ đại sử dụng các công trình tôn giáo, đồng thời mở ra góc nhìn sinh động hơn về đời sống cộng đồng quanh những thánh đường cổ xưa.