Một bức tượng rời của Pharaoh Ahmose tại Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan.

Trong nghiên cứu thực hiện bởi Giáo sư Hendrik J. Bruins (Đại học Ben-Gurion, Israel) và Giáo sư Johannes van der Plicht (Đại học Groningen, Hà Lan), các mẫu vật liên quan trực tiếp đến vị Pharaoh này lần đầu tiên được phân tích bằng phương pháp phân tích đồng vị carbon, cho thấy Ahmose thực chất lên ngôi vào nửa sau thế kỷ 16 trước CN, muộn hơn nhiều so với giả thuyết trước đây.

Phát hiện này đồng thời đã mở ra một hướng mới cho mối liên hệ giữa lịch sử Ai Cập, vùng Canaan, sự kiện Xuất hành trong Kinh thánh cũng như vụ phun trào núi lửa Thera ở biển Aegea.

Phát hiện quan trọng nhất đến từ một viên gạch bùn được khai quật tại đền thờ Ahmose ở Abydos đầu thế kỷ 20. Viên gạch mang dấu triện hoàng gia của Ahmose, trong đó các nhà nghiên cứu đã tách được một sợi rơm được dùng làm vật liệu gia cố.

Phân tích đồng vị tuổi carbon của sợi rơm này cho thấy công trình đã được xây dựng vào khoảng năm 1517–1502 TCN. Một bức tượng shabti bằng gỗ lưu giữ tại Bảo tàng Petrie cũng cho kết quả niên đại tương đồng.

Các dữ liệu này đặt triều đại của Pharaoh Ahmose muộn hơn vụ phun trào núi lửa Thera từ 60–90 năm, bác bỏ giả thuyết lâu nay cho rằng thảm họa Thera đã diễn ra trong thời trị vì của ông.

Khối gạch bùn từ Đền thờ Pharaoh Ahmose ở Abydos đã làm thay đổi hiểu biết về lịch sử Ai Cập cổ.

Vụ phun trào Thera, một trong những thảm họa núi lửa khốc liệt nhất trong lịch sử, từ lâu đã thu hút giới khảo cổ bởi khả năng liên quan đến truyền thuyết Atlantis và câu chuyện người Israel thoát khỏi ách nô lệ trong Kinh thánh.Tro bụi từ Thera từng được tìm thấy tại Israel và Ai Cập, gợi mở về một thảm họa gây ra nhiều ngày tăm tối, sóng thần và những cột lửa có thể nhìn thấy từ vùng châu thổ sông Nile.

Tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu mới, văn bản mô tả các hiện tượng khí hậu dữ dội trong “Bia Bão tố” thời Ahmose rất có thể không liên quan đến vụ phun trào Thera như nhiều học giả từng tin tưởng. Thay vào đó, nó có thể ghi lại một sự kiện khí hậu khác.

Nghiên cứu mới cũng đặt lại nhiều câu hỏi về lịch sử khu vực Canaan. Từ lâu, sự trỗi dậy của Vương triều thứ 18 được cho là trùng với thời gian các thành bang khu thành cổ này bị tàn phá.

Nếu thời đại trị vì của Pharaoh Ahmose muộn hơn và Thutmose III không phải là người phá hủy các thành bang Canaan như nhiều tài liệu nhận định, giới khảo cổ sẽ phải xét đến một nguyên nhân khác, đặc biệt là khi không có bằng chứng về chiến dịch quân sự quy mô lớn trong Thời kỳ Trung gian thứ Hai.

Tranh luận về thời điểm diễn ra sự kiện Xuất hành trong Kinh thánh cũng vì thế được đặt lại. Một số học giả xem câu chuyện có thể chỉ mang tính biểu tượng; số khác lại cho rằng sự kiện thực sự đã xảy ra vào đầu thế kỷ 13 TCN. Nhưng Giáo sư Bruins phản đối quan điểm này, cho rằng mốc thời gian đó không phù hợp với bằng chứng khảo cổ.

Ông nhận định hiện tượng “ba ngày tăm tối” được mô tả trong Kinh thánh nhiều khả năng liên quan đến một vụ phun trào núi lửa cực lớn, và Thera là sự kiện duy nhất đủ quy mô để tạo ra hiện tượng này, tương tự vụ Tambora năm 1815.

Mảnh đất sét Canaanite 3.500 năm tuổi được tìm thấy ở Tel Gama

Giáo sư Bruins cho biết hiện ông đang thu thập mẫu vật từ các tầng phá hủy tại Canaan để xác định niên đại chính xác, từ đó kiểm chứng xem liệu biến động đô thị tại Canaan và sự kiện Xuất hành có trùng khớp với vụ phun trào Thera hay không.

“Các giả thuyết chỉ có giá trị khi được kiểm chứng bằng bằng chứng khoa học với những con số niên đại rõ ràng”, ông nhấn mạnh.