Wall Street Journal miêu tả, Trương Nhất Minh đang ăn sáng tại nhà ở Bắc Kinh vào tháng 7 thì một thông báo xuất hiện trên màn hình máy tính của anh. Một người bạn gửi một liên kết có nội dung về Tổng thống Trump, trong đó ông nói rằng COVID-19 đến từ Trung Quốc và như một phần của phản ứng của Mỹ, ông có thể cấm TikTok, mạng xã hội video âm nhạc nổi tiếng mà Nhất Minh thành lập.

Nhất Minh đã rất ngạc nhiên. "Virus Trung Quốc? COVID-19 thì liên quan gì với TikTok?”,anh nói với những người xung quanh. Từ cú sốc ban đầu đó, mọi thứ nhanh chóng trở nên tồi tệ.

Đầu tiên, ông Trump tăng áp lực bằng cách ra lệnh công ty mẹ của TikTok phải bán hoạt động tại Mỹ hoặc đối mặt với lệnh cấm của Mỹ với lý do nó đe dọa an ninh quốc gia thông qua dữ liệu mà TikTok “lén thu thập được”.

Tiếp theo, khi những người theo chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc chỉ trích Nhất Minh trên mạng xã hội vì không chống lại lệnh của Trump, các nhà đầu tư phương Tây bị ảnh hưởng nặng nề của TikTok lại đang gây áp lực buộc nhà sáng lập này phải làm điều ngược lại, tuân theo lệnh và tìm cách bán TikTok ở Mỹ.

Nhà sáng lập Trương đã phản pháo lại ông Trump với một vụ kiện lên tòa án liên bang ở California để ngăn chặn lệnh của Nhà Trắng. Sau đó, anh đột nhiên mất đi “trung úy cao cấp” đã chiêu mộ mới vài tháng trước để mở rộng quá trình toàn cầu hóa của TikTok. Kevin Mayer, vừa được Walt Disney đưa về chỉ ba tháng trước, đã thông báo sẽ thôi giữ chức CEO TikTok vì hoàn cảnh chính trị đã thay đổi vai trò của vị CEO này quá nhiều.

Do đó, nhà sáng lập người Trung Quốc của một ứng dụng dành cho thanh thiếu niên, chứa đầy video nhảy nhót và hát nhép hài hước, bỗng chốc bị kéo vào mối quan hệ địa chính trị căng thẳng Mỹ - Trung. Nhất Minh luôn muốn công ty do mình tạo ra được nhìn nhận trên toàn cầu. Nhưng không phải theo cách này.

Trương Nhất Minh và CEO Apple Tim Cook gặp nhau tại trụ sở của ByteDance vào tháng 10/2018. Ảnh: AP

Nhờ “bóng ma” về lệnh cấm đối với hoạt động kinh doanh của TikTok tại Mỹ trừ khi nó được bán, hàng loạt tên tuổi như Microsoft, Twitter và Oracle đều đang đàm phán để mua lại hoặc thăm dò giá. Walmart cũng vừa cho biết họ đã tham gia với tư cách là đối tác tiềm năng của Microsoft.

Một tối hậu thư từ Nhà Trắng rõ ràng không phải là tương lai mà Nhất Minh tưởng tượng khi còn là một kỹ sư phần mềm trẻ, có đầu óc kinh doanh ở Trung Quốc. Anh khác với thế hệ những người sáng lập công ty công nghệ Trung Quốc trước đó, những người tìm kiếm sự ưu ái từ chính quyền Trung Quốc. Wall Street Journal đánh giá, anh Trương nghiêng về California hơn là đại lục.

Nhất Minh sống giản dị, hay mặc áo phông và quần jean, ăn ở quán cà phê của công ty và thích trích dẫn các phương châm công nghệ của nhà sáng lập Amazon Jeff Bezos. Các nhân viên của công ty mẹ TikTok, ByteDance, thường gọi anh bằng cái tên Nhất Minh, thay vì ông Trương như cách gọi thông thường của người Trung Quốc.

Sinh ra ở tỉnh Phúc Kiến vào năm 1983, thời kỳ Trung Quốc bắt đầu mở cửa, Nhất Minh theo học ngành kỹ thuật phần mềm tại một trường đại học ở phía bắc thành phố Thiên Tân, nơi anh đã gặp được vợ và nổi tiếng là một chàng trai có thể sửa máy tính giúp bạn bè. 

Anh đã làm việc tại nhiều công ty khởi nghiệp khác nhau và có một thời gian ngắn gia nhập văn phòng của Microsoft tại Bắc Kinh với tư cách kỹ sư vào năm 2008. Anh ấy ở lại Microsoft chưa đầy một năm, Nhất Minh thấy công việc không có gì hấp dẫn đến mức anh ấy đã dành một nửa thời gian chỉ để đọc sách.

Kevin Mayer vừa rời Disney sang TikTok chưa tròn 5 tháng đã phải từ chức. Ảnh: Getty

Về sau Nhất Minh thành lập ByteDance trong một căn hộ ở Bắc Kinh vào năm 2012. Ngay từ đầu nó đã có tham vọng toàn cầu, mặc dù nhiều nhân viên chưa từng ra nước ngoài. “Phòng họp lớn nhất khoảng 10 mét vuông, nhưng ý tưởng của bạn có thể rất lớn”, Nhất Minh hồi tưởng lại câu nói đã tạo cảm hứng cho toàn đội ngũ.

Một trong những sản phẩm đầu tiên của ByteDance là ứng dụng tổng hợp tin tức có tên Tiêu Đề Hôm Nay. Nhất Minh không có kiến thức về truyền thông, nhưng anh có thể viết code. Ứng dụng đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để cung cấp tin tức cho mọi người dựa trên thói quen đọc của họ: Họ có xu hướng nhấp vào gì? Họ đã nán lại bao lâu? Họ đã đọc hết bài báo nào?

Ứng dụng cũng nhận được hơn 100 đơn kiện và khiếu nại từ các cổng thông tin trực tuyến và từ các tờ báo với cáo buộc đánh cắp nội dung của họ. Trong một số trường hợp, ByteDance phải bồi thường cho người tạo nội dung vì đã sử dụng tác phẩm của họ mà không được phép. 

ByteDance cho biết công ty, giống như các nền tảng khác trong ngành, "đối mặt với một số nhầm lẫn" về luật bản quyền ở Trung Quốc trong những năm đầu thành lập và kể từ đó đã hình thành quan hệ đối tác với nhiều trang web truyền thông.

Chuyến đi tới California vào năm 2014 đã củng cố quyết tâm xây dựng một công ty toàn cầu của Nhất Minh. Cùng với một nhóm các nhà sáng lập doanh nghiệp trẻ tuổi khác của Trung Quốc, anh đã tham quan Facebook, Tesla và gặp gỡ những nhân vật như đồng sáng lập Yahoo Jerry Yang. Từ đó, chàng kỹ sư tự tin rằng các doanh nhân công nghệ Trung Quốc có thể cạnh tranh trong các thị trường lớn.

TikTok đã chứng minh anh ấy đúng. Được hỗ trợ bởi các thuật toán có thể làm cho các video dễ lan truyền hơn, TikTok đã trở thành một cơn sốt trên toàn cầu. Theo công ty nghiên cứu thị trường Sensor Tower, TikTok đã được tải xuống hơn 2 tỷ lần trên toàn thế giới. Công ty mẹ ByteDance được định giá 100 tỷ USD.

Trương Nhất Minh tại lễ kỷ niệm 5 năm thành lập ByteDance vào tháng 3/2017. Ảnh: AP

Bên cạnh việc là ứng dụng tiêu dùng đầu tiên của Trung Quốc có thể lớn mạnh ở phương Tây, TikTok, không giống như nhiều thành công trong quá khứ của Trung Quốc, không hề sao chép công nghệ phương Tây mà được đánh giá là một cuộc đổi mới.

TikTok hiện là nền tảng truyền thông xã hội chính cho hàng triệu thanh thiếu niên trên khắp thế giới. “Một doanh nhân không có tư tưởng ‘một dân tộc’. Khi họ phát triển một thứ gì đó, nó không chỉ dành cho bất kỳ thị trường cụ thể nào mà là dành cho mọi người trên toàn cầu”, Anis Uzzaman, nhà sáng lập Pegasus Tech Ventures, nhận xét.

Mặc dù công nghệ từng được coi là lĩnh vực mà Mỹ và Trung Quốc có thể làm việc cùng nhau, trước đây, các nhà đầu tư mạo hiểm của Mỹ đã thúc đẩy các công ty khởi nghiệp của và các kỹ sư Trung Quốc chuyển đến Thung lũng Silicon.

Giờ đây nó đang nổi lên như một tuyến đầu trong sự bế tắc của mâu thuẫn giữa các siêu cường. TikTok đã “đổ bộ” vào trung tâm của cuộc tranh cãi, cùng với Huawei Technologies và ứng dụng thanh toán và nhắn tin WeChat của Tencent Holdings, cũng phải đối mặt với lệnh cấm sắp xảy ra ở Mỹ do chính quyền Trump áp đặt.

Ian Bremmer, chủ tịch công ty tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group, cho biết TikTok sẽ ngày càng được chính quyền Trung Quốc coi là một công ty quan trọng về mặt chiến lược. Ông nói, tầm quan trọng của nó nằm ở lượng dữ liệu người dùng khổng lồ mà nó thu thập.

ByteDance ra mắt TikTok vào năm 2017, sau đó mua lại một đối thủ có trụ sở tại Thượng Hải, Musical.ly, đang thu hút được sự quan tâm của thanh thiếu niên Mỹ và gộp nó vào TikTok. Nhất Minh từng nói trên một diễn đàn tại Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh vào tháng 3/2018 rằng ông mong đợi TikTok sẽ có nhiều người dùng bên ngoài Trung Quốc hơn cả người dùng nội địa trong vòng ba năm.

Khi TikTok mở rộng ra nước ngoài, các nhà chức trách ở Mỹ, Hà Lan và Pháp đã bắt đầu xem xét kỹ lưỡng các hoạt động của họ xung quanh việc bảo vệ dữ liệu người dùng. Vào tháng 6, TikTok nằm trong số các ứng dụng Trung Quốc bị cấm ở Ấn Độ, thị trường lớn nhất về lượt tải xuống của TikTok, vì lý do an ninh mạng. Cơ quan quản lý viễn thông của Hàn Quốc đã phạt TikTok vào tháng 7 vì xử lý sai dữ liệu của người dùng dưới 14 tuổi.

Một phân tích của Wall Street Journal trong tháng này cho thấy, trong hơn một năm qua, ứng dụng đã theo dõi người dùng bằng một chiến thuật bị Google cấm, cho phép họ thu thập các số nhận dạng duy nhất từ hàng triệu thiết bị di động mà không cho phép người dùng từ chối. TikTok cho biết họ không còn làm điều này nữa và đã hứa sẽ tạo ra một bức tường lửa giữa Trung Quốc và người dùng nước ngoài.

Chính quyền Trump lo lắng về khả năng chính phủ Trung Quốc tiếp cận dữ liệu người dùng của TikTok. Luật an ninh quốc gia của Trung Quốc yêu cầu các công ty Trung Quốc hỗ trợ điều tra liên quan đến an ninh quốc gia. 

Theo Fergus Ryan, một nhà phân tích tại Viện Chính sách Chiến lược Australia, điều này có nghĩa là ByteDance có thể sẽ gặp một số khó khăn trong việc từ chối một số yêu cầu dữ liệu nhất định từ chính quyền Bắc Kinh. Nhưng ByteDance cho biết họ không chia sẻ dữ liệu với chính phủ Trung Quốc và sẽ không làm như vậy nếu được yêu cầu.

ByteDance đang là một trong những công ty tư nhân hùng mạnh nhất Trung Quốc. Ảnh: Getty

Cuối năm ngoái, khi Ủy ban Đầu tư nước ngoài của Mỹ bắt đầu xem xét các hoạt động của ByteDance và TikTok để đảm bảo chúng không gây ra rủi ro an ninh quốc gia, Nhất Minh đã liên hệ với Chủ tịch Microsoft, Brad Smith và Giám đốc điều hành Satya Nadella, để được tư vấn về cách giải quyết các mối lo ngại về bảo mật dữ liệu và giành được sự tin tưởng của các cơ quan quản lý.

TikTok có kế hoạch mở một trung tâm ở Los Angeles nhằm cung cấp sự minh bạch hơn cho người ngoài về hoạt động của ứng dụng. Các cuộc đàm phán cuối cùng đã phát triển thành các cuộc thảo luận về vụ mua bán toàn bộ hoạt động tại Mỹ.

Nhất Minh từng đọc một cuốn sách của ông Smith về quản trị công ty công nghệ, “Công cụ và vũ khí”. Anh cũng yêu cầu nhóm quản lý ByteDance đọc nó. Trong một cuộc trò chuyện với công ty, Nhất Minh nhấn mạnh một đoạn trích trong cuốn sách về vụ thảm sát nhà thờ Hồi giáo năm 2019 ở Christchurch, New Zealand.

Tại đó, kẻ bắn súng đã livestream toàn bộ sự việc dẫn đến sự chỉ trích dành cho các công ty truyền thông xã hội. Nhất Minh kêu gọi nhân viên của mình kiểm tra khả năng của ByteDance để phản ứng với tình huống tương tự.

TikTok giờ là ứng dụng không thể thiếu của thanh thiếu niên nhiều nước. Ảnh: Bloomberg

Nhà sáng lập Trương hiện đang mắc kẹt ở Trung Quốc vì COIVD-19 nhưng anh phải sống theo giờ Mỹ để thường xuyên gặp gỡ các nhà đầu tư trên khắp Thái Bình Dương về số phận của công ty mình.

Khi phải đối mặt với áp lực từ các nhà đầu tư để đồng ý bán TikTok tại Mỹ nhầm làm hài lòng Trump, Nhất Minh đã hy vọng về một giải pháp khác. Anh chàng kỹ sư năm nào ngày càng bị cô lập trong các cuộc đàm phán.

Nguồn tin riêng của Wall Street Journal cho biết, Nhất Minh đã có ý nghĩ rằng việc bán TikTok tại Mỹ là điều không thể tránh khỏi. Nhưng trong một lá thư gửi cho nhân viên hồi đầu tháng, Nhất Minh khuyên nhân viên mình nên nhẫn nại: “Tâm lý chống Trung Quốc đang gia tăng ở nhiều nước. Đừng bận tâm đến bất kỳ lời khen ngợi hay mất mát ngắn hạn nào, và kiên nhẫn làm điều đúng đắn”.