Xứ Trầm Hương- Khánh Hòa gắn liền với bao huyền thoại. Tháp Bà Po Nagar Nha Trang là điện thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na- Mẹ Chúa Xứ, là Thủy Tổ ngành nghề khai thác, chế biến trầm hương.
Tối ngày 10/07/2025, UBND tỉnh Khánh Hòa đã long trọng tổ chức Lễ công bố và đón nhận các danh hiệu di sản văn hóa: Di tích quốc gia đặc biệt Tháp Bà Po Nagar; Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia "tri thức khai thác và chế biến trầm hương Khánh Hòa". Đây cũng là một trong những sự kiện quan trọng, Khánh Hòa hướng đến chào mừng kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam (02/09/1945 - 02/09/2025).
Phát biểu khai mạc Lễ, ông Trần Quốc Nam- Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa khẳng định: “Tháp Bà Ponagar không chỉ là công trình kiến trúc độc đáo có giá trị thẩm mỹ, lịch sử mà còn lưu giữ nhiều hiện vật quý hiếm như sắc phong, bia ký, tượng cổ… Đặc biệt, tượng Nữ thần Pô Inư Nagar (Thiên Y A Na) là đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc Chăm, thể hiện thần thái sinh động, biểu cảm sâu sắc, phản ánh chiều sâu tín ngưỡng và tài hoa văn hóa của cả một thời kỳ lịch sử.
Tháp Bà Ponagar và tri thức chế biến trầm hương không chỉ là di sản quý giá của địa phương, mà còn là biểu tượng kết nối cộng đồng, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc”.
Khánh Hòa được mệnh danh "Xứ Trầm Hương", gắn liền với bao huyền thoại. Di tích Tháp Bà Po Nagar Nha Trang là điện thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na- Vị Nữ thần Poh Yang Inư Nagar trong văn hóa Chăm. Người Kinh gọi Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi hoặc Bà Chúa Ngọc Nương Nương. Bà được cả người dân Việt và người Chăm ở vùng Nam Trung Bộ tôn sùng và biết ơn với ý niệm Bà Chúa Ngọc - Bà Mẹ Xứ Sở. Quần thể 4 tháp, tọa lạc trên đồi Cù Lao có nhiều cây xanh bao bọc (cao khoảng 50m so với mặt nước biển), nằm bên bờ sông Cái, gần cửa biển cầu Xóm Bóng- TP.Nha Trang. Trong đó, tháp cao lớn nhất (cao 23m) cũng chính là Điện thờ Nữ Thần Thiên Y A Na. Công trình kiến trúc Chăm cổ này được xây dựng và trường tồn qua nhiều thế kỷ (khoảng từ thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ XIII) và được xếp hạng là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia năm 1979. Lễ hội Tháp Bà Po Nagar được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2012.
Tháp Bà Po Nagar Nha Trang là một công trình kiến trúc và điêu khắc đặc trưng, có giá trị đặc biệt tiêu biểu về kiến trúc nghệ thuật, văn hóa, lịch sử vô cùng độc đáo của người Chăm cổ, hiện còn bảo lưu 14 đạo sắc phong và 28 đơn vị minh văn trên các bia ký cùng nhiều hiện vật quý hiếm khác. Tất cả được xây dựng bằng gạch đất nung, khít mạch, không nhìn thấy chất kết dính. Từng họa tiết nhỏ, phù điêu, hoa văn trang trí trên các tháp đều thể hiện được sự tinh tế của nền văn hóa Chăm phồn thực và huyền bí.
Đặc biệt, hình tượng Nữ Thần Po Nagar- Thánh mẫu Thiên Y A Na huyền thoại đã được cộng đồng người đam mê, đã và đang làm nghề trầm hương tôn sùng là Thủy Tổ. Ngành nghề khai thác trầm hương Khánh Hòa được lưu truyền qua bao đời và từ nhiều thập niên qua, trên vùng đất Xứ Trầm Hương-Khánh Hòa đã hiện hữu nhiều làng nghề, hợp tác xã, nhóm nghề, hộ gia đình làm nghề Trầm hương, góp phần tạo ra các sản phẩm thủ công mỹ nghệ đặc sắc nổi tiếng từ Trầm hương như: Nhang trầm, vòng trầm, tượng trầm, tinh dầu trầm,… Trong đó, nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ trầm hương đạt chất lượng cao và uy tín ở trong nước và trên thế giới, đạt chứng nhận chất lượng OCOP quốc gia, góp phần khẳng định thương hiệu “Trầm hương Khánh Hòa” trên thương trường trong nước và quốc tế. Đặc biệt, hiện nay nghề khai thác trầm hương Khánh Hòa vẫn được người dân bảo tồn, gìn giữ những tri thức dân gian trong việc duy trì những kinh nghiệm để phát triển, tái tạo, chế tác làm phong phú và đa dạng các sản phẩm trầm hương đến với mọi người, mọi nhà. Nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ đặc sắc chế tác từ trầm hương Khánh Hòa đã trở thành quà tặng du lịch độc đáo của du khách khi đến với Xứ Trầm Hương- Khánh Hòa.
Tại buổi lễ, ông Nguyễn Long Biên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa phát biểu: “Với vinh dự và tự hào về di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tiêu biểu trên mảnh đất Khánh Hòa, đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục nghiên cứu, tham mưu, đề xuất UBND tỉnh các nội dung, giải pháp cụ thể nhằm góp phần bảo tồn và phát huy có hiệu quả hơn nữa các giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu, đặc sắc của tỉnh Khánh Hòa gắn với Di tích Quốc gia đặc biệt Tháp Bà Ponagar và Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Tri thức khai thác và chế biến Trầm hương Khánh Hòa”.
Chi hội Nữ trí thức tỉnh Khánh Hòa- Kiện toàn để phát triển mạnh mẽ
“Thi đua không chỉ là động lực phát triển, mà còn là sợi dây gắn kết sức mạnh trí tuệ, tâm huyết và bản lĩnh của nữ trí thức trong nhiều lĩnh vực.