Trong những dòng ghi chép về tín ngưỡng dân gian, tổ tiên "ăn" bằng lòng thành, không ăn bằng vật chất. Những người mẹ, người bà thắp nhang ngày Rằm tháng 10 đâu chỉ để "báo cáo" chuyện lễ lạt. Họ thắp để nối lại sợi dây vô hình với những người đã rời xa. Điều người đã khuất cần, rất có thể, chỉ là sự bình an của con cháu, là việc ta bớt làm khổ chính mình và nhau. Mâm cơm chỉ là chiếc cầu. Người đi – kẻ ở – gặp nhau ở lòng thành.

Nếu hỏi ngẫu nhiên một người lớn tuổi: "Rằm tháng 10 thắp nhang là để làm gì?", nhiều người sẽ trả lời rất đơn giản: "Để nhớ người đã mất". Nhớ ở đây không phải là gào khóc, thảm thiết, mà là một kiểu nhớ rất Việt: Nấu cho người ta một bữa cơm, đặt lên bàn thờ, mời về "ăn" cùng con cháu. Người đi xa đã không còn ăn uống như người sống, nhưng trong lòng người ở lại, bữa cơm ấy là cách duy nhất để cảm thấy khoảng cách bớt xa đi một chút. Ngồi trước mâm cơm Rằm tháng 10, nhiều gia đình có thói quen khấn rất lâu, kể rất nhiều chuyện, như thể người đã khuất vẫn đang ngồi đó lắng nghe.

Trong các sách phong tục, tổ tiên không bao giờ bị mô tả như những vị thần chỉ giỏi "bắt lỗi", "trừng phạt". Họ là những người từng sống như ta bây giờ: Cũng lo miếng ăn, cũng bận con cái, cũng gồng gánh gia đình. Chỉ khác là họ đã đi trước, ta đi sau. Khi ta thắp nhang, đặt bát cơm mới, ly nước, chén rượu, đó là lúc mối quan hệ ấy được nhắc lại: Chúng ta không cô đơn, vì phía sau lưng mình còn có cả một dòng người đang đứng đó.

Điều người đã khuất cần ở ta, nếu nói thẳng ra, chắc hẳn không phải là bao nhiêu bộ vàng mã, bao nhiêu cân hoa quả. Nếu họ còn sống, thứ họ mong nhất thường rất giản dị: Con cháu bình an, gia đình không xào xáo, mỗi người bớt làm khổ chính mình. Thế nên, trong khoảnh khắc cúi đầu trước bàn thờ, có lẽ lời khấn chân thành nhất không phải là "xin thêm", mà là "con sẽ cố gắng sống tử tế hơn với những người còn lại". Một năm qua, ta đã bao lần cãi vã vô nghĩa, bao lần để lòng mình chật kín những bực dọc, bao lần vì cái tôi mà làm tổn thương một người rất thương mình. Tất cả những điều ấy, người đã mất làm sao "ăn" nổi nếu ta cứ đặt lên bàn thờ?

Rằm tháng 10 là lúc nhiều người bất giác nhớ về những cái tên đã không còn trong danh sách cỗ Tết. Bà nội năm nào cũng chan canh, nay không còn. Bố từng ngồi đầu mâm, nay chiếc ghế trống hẳn. Người bạn thân một thuở, đã đi rất xa. Những nén nhang thắp lên là cách ta thừa nhận nỗi đau mất mát, nhưng cũng là cách ta tự dặn mình: Từ đây trở đi, mỗi ngày vẫn phải cố gắng sống tốt hơn, bởi người ở bên kia chắc chắn không muốn nhìn thấy ta chìm trong buồn bã mãi.

Thắp nhang Rằm tháng 10, nếu chỉ coi đó là "nghi thức bắt buộc", ta sẽ dễ rơi vào cảm giác máy móc, làm cho xong. Nhưng nếu coi đó là dịp trò chuyện với người đã khuất, mọi thứ trở nên khác hẳn. Bạn có thể kể với họ về những điều đã qua: Một ca phẫu thuật, một lần đổi việc, một cuộc cãi vã trong nhà, một thành tích nhỏ của con cái. Bạn có thể thừa nhận: "Năm nay con yếu đuối, có lúc con làm sai, con biết người sẽ không trách con đâu". Nghe có vẻ lạ, nhưng rất nhiều người đã thấy nhẹ hẳn khi được "nói chuyện" như vậy.

Những người đã mất, nếu còn nhìn thấy ta từ đâu đó, chắc hẳn cũng hiểu rằng cuộc đời này không dễ dàng. Họ đi qua những khó khăn của thời họ, ta đi qua những thử thách của thời ta. Giữa hai bên chỉ còn lại mong ước chung: Con cháu bình an, tự thương lấy mình hơn, biết chăm sóc nhau nhiều hơn. Thế nên, ngoài mâm cơm tươm tất, có lẽ thứ lễ vật quý giá nhất là một năm sống với ít hối tiếc nhất có thể.

Rằm tháng 10 năm nay, khi đứng trước bàn thờ, hãy thử khấn ít điều hơn, xin ít thứ hơn, thay vào đó là nói nhiều hơn về những gì mình biết ơn và những gì mình hứa sẽ thay đổi. Có thể là bớt la con, bớt chấp nhặt với chồng, bớt tự làm khổ mình bởi những tiêu chuẩn bất khả thi, bớt sống vì mắt người ngoài. Đó là những lời hứa mà nếu thực hiện được, người đã khuất chắc chắn sẽ mỉm cười.

Bởi suy cho cùng, điều họ cần đâu phải là một thế giới đầy vàng mã mà ta tưởng tượng. Điều họ cần là nhìn thấy con cháu, nhìn thấy những người mình từng yêu, có thể sống một cuộc đời đàng hoàng, tử tế, dù vất vả nhưng không bỏ rơi chính mình. Nén nhang Rằm tháng 10, thắp lên cho họ, nhưng cũng là thắp lên cho ta để nhớ rằng: Mình còn sống, nên hãy sống cho ra sống.