Theo Bloomberg, bảo vệ 7,7 tỷ người trước COVID-19 là một nhiệm vụ rất lớn. Có trên 250 loại vaccine đang được nghiên cứu, phát triển để giải quyết thách thức lớn này. Trong đó, đã có 82 loại được thử nghiệm trên người.

Thế hệ vaccine COVID-19 mới gồm những loại như vaccine dạng xịt mũi hay chứa vật liệu gien của SARS-CoV-2. Các loại vaccine này sản xuất nhanh hơn, dễ vận chuyển hơn, khắc phục được những khó khăn của các vaccine ra mắt thị trường trước đó.

Vaccine chỉ cần một mũi tiêm

Vaccine ngừa COVID-19 của Pfizer. Ảnh: AFP/TTXVN

Phần lớn vaccine COVID-19 hiện nay đều cần tiêm hai mũi, nên những loại vaccine chỉ cần một mũi tiêm sẽ làm đơn giản hóa quy trình tiêm chủng.

Cách tiếp cận này được gọi là công nghệ vector virus. Công nghệ này sử dụng một virus không liên quan và là loại được thay đổi để không gây nhiễm bệnh. Loại virus này sẽ “chỉ đường” cho cho protein gai của SARS-CoV-2 vào tế bào khỏe mạnh. Sau dó, các tế bào này sản sinh ra một lượng lớn protein gai, kích hoạt phản ứng miễn dịch. Trong số các vaccine dạng này đang được thử nghiệm ở người, phần lớn chỉ cần một mũi tiêm.

Với một mũi tiêm, quá trình tiêm chủng sẽ nhanh hơn và mạnh hơn nhưng sau đó có thể cần thêm mũi tăng cường.

Vaccine một mũi dễ cập nhật hơn khi có biến thể mới xuất hiện vì có thể sử dụng cùng vector virus để đưa chuỗi gien khác nhau vào tế bào. Hơn nữa, loại vaccine này có thể được trữ trong tủ lạnh tới hai năm.

Dù vậy, điểm trừ của vaccine kiểu này là con người có thể đã miễn dịch với vector (thường là virus adeno gây cảm lạnh thông thường). Quá trình sản sinh protein gai cũng có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch gây ra tác dụng phụ mạnh hơn.

Các vaccine đang sử dụng công nghệ vector virus gồm vaccine Ebola. Những công ty nghiên cứu vaccine loại này gồm: CanSino Biologics Inc, Johnson & Johnson, Viện Nghiên cứu Gamaleya của Nga

Vaccine kích hoạt phản ứng

Nhân viên y tế tiêm vaccine ngừa COVID-19 cho người dân tại Tripoli, Liban, ngày 23/3/2021. Ảnh: THX/TTXVN

Loại vaccine phổ biến nhất đang được thử nghiệm ở người là loại vaccine tiểu thể (subunit), sử dụng mảnh virus để tạo phản ứng miễn dịch. Vaccine này thường dùng protein gai của SARS-CoV-2, kết hợp với tá dược để làm phản ứng mạnh hơn.

Điểm mạnh của công nghệ này là mũi tiêm ổn định, không có rủi ro nhiễm bệnh vì không dùng virus sống, dễ sản xuất hơn, giá rẻ hơn.

Điểm trừ là mất thời gian tìm đúng đoạn protein, hệ miễn dịch có thể không coi mảnh protein là mối đe dọa và phản ứng yếu ớt, có thể cần mũi tiêm tăng cường, quá trình sản xuất tá dược chậm chạp do nhu cầu tăng.

Công nghệ này cũng được dùng trong vaccine viêm gan B, ho gà và phế cầu khuẩn.

Bẫy virus

Nhân viên y tế tiêm vaccine ngừa COVID-19 cho người dân tại Bremen, Tây Bắc Đức, ngày 26/2/2021. Ảnh: AFP/TTXVN

Những vaccine dùng công nghệ này gồm một “bẫy” virus corona, tức là một vỏ protein có hình dạng gần giống virus SARS-CoV-2 nhưng không chứa vật liệu gien của virus này. Phân tử giống SARS-CoV-2 vẫn có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch chống virus thật.

Điểm mạnh là có thể kích hoạt hệ thống miễn dịch mạnh mà không gây rủi ro nhiễm bệnh, an toàn cho người có hệ miễn dịch yếu, có tiềm năng đối phó với các đột biến.

Điểm yếu là là khó có thể sản xuất phân tử “mồi” ổn định mà chất lượng cao với số lượng lớn, chi phí sản xuất cao, nguồn gốc và thành phần bên ngoài SARS-CoV-2 phức tạp nên khó bắt chước.

Khối hình thành ADN

Vaccine ngừa COVID-19 của AstraZeneca/Oxford tại một bệnh viện ở tỉnh Caceres, Tây Ban Nha, ngày 12/3/2021. Ảnh: THX/TTXVN

Giống như vaccine mRNA đột phá của Pfizer, BioNTech và Moderna, vaccine ADN đưa một mẩu mã gien vào tế bào người. Tế bào trở thành nhà máy sản xuất protein gai SARS-CoV-2 để kích hoạt phản ứng miễn dịch. 

Dù vậy, vaccine ADN phải có thêm một bước nữa. Loại vaccine này phải biến vật liệu gien thành mRNA chứa chỉ dẫn để tạo các protein.

Nếu vaccine được đưa ra thị trường, đây sẽ là loại vaccine COVID-19 đầu tiên dùng công nghệ này. 

Điểm mạnh là có thể huy động hệ miễn dịch tiêu diệt tế bào nhiễm virus và tạo kháng thể ngăn chặn virus tấn công, có thể rẻ hơn vaccine dựa trên protein và ổn định hơn vaccine mRNA, tốt cho người có hệ miễn dịch bị tổn hại.

Điểm trừ là phản ứng miễn dịch có thể yếu hơn và vaccine kém hiệu quả hơn.

Vaccine xịt mũi

Ảnh: Japan Times

Tiêm vaccine không phải lúc nào cũng cần mũi tiêm mà có thể chỉ cần xịt vào mũi – nơi virus thường xâm nhập đầu tiên.

Một số loại vaccine COVID-19, trong đó có loại dùng vector virus và phân tử giống virus, có thể được sử dụng dưới dạng xịt mũi.

Điểm mạnh của vaccine xịt mũi là bảo vệ tốt hơn trước virus, không phải tiêm, dễ bảo quản hơn.Điểm trừ là có thể gây phản ứng phụ nặng hơn, chỉ sử dụng ở một số nhóm tuổi.

Hỗn hợp virus SARS-CoV-2

Tiêm vaccine ngừa COVID-19 cho người dân tại Vácsava, Ba Lan ngày 20/3/2021. Ảnh: THX/TTXVN

SARS-CoV-2 đang biến đổi và có lo ngại các vaccine hiện nay không tạo đủ miễn dịch để chống biến thể. Tuy nhiên, một số loại vaccine đang nhằm vào một vài biến thể cùng lúc. Cũng có mũi tiêm kết hợp để chống cả COVID-19 và cúm mùa.

Mặc dù mới ở giai đoạn đầu nghiên cứu nhưng các loại vaccine này có thể là câu trả lời cho các virus biến đổi liên tục.

Điểm mạnh là bảo vệ con người trước nhiều biến thể, không phải tiêm vaccine liên tục, giảm gánh nặng cho bệnh nhân và hệ thống y tế.

Điểm trừ là công nghệ còn mới, chưa biết mũi tiêm nhiều tác dụng có thành công trong chống các biến thể của virus SARS-CoV-2 hay không, khó biết phần nào trong vaccine gây tác dụng phụ.