Từ cử nhân luật đến ngọn cờ cách mạng

Cố Luật sư Nguyễn Hữu Thọ sinh ngày 10 tháng 7 năm 1910 tại làng Long Phú, huyện Bến Lức, tỉnh Long An. Thân phụ là Cụ Nguyễn Hữu Tuân và thân mẫu là Cụ Nguyễn Thị Phòng. Cụ Phòng có nhiều cống hiến trong việc đào kênh dẫn thủy nhập điền, giúp đỡ bà con nghèo, được bà con lập miếu thờ cúng để tỏ lòng biết ơn.  

Năm 11 tuổi, Nguyễn Hữu Thọ được gia đình gửi sang Pháp du học và luôn đạt thành tích xuất sắc. Đến năm 1932, ông tốt nghiệp cử nhân Luật với thành tích cao. Tháng 5 năm 1933, ông trở về Việt Nam, mở văn phòng Luật sư ở Mỹ Tho, Vĩnh Long, Cần Thơ. Với tài năng, sự chính trực và luôn ra sức bảo vệ lẽ phải, bảo vệ người yếu thế, dù mới tuổi 30, ông đã có uy danh khắp Nam Kỳ.

Năm 1940, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ lập gia đình với bà Dương Thị Chung, một nữ sinh Trường “Áo tím” Sài Gòn. Ông bà có ba người con: Nguyễn Phương Trân, Nguyễn Hữu Châu và Nguyễn Thị Thủy.

Luật sư Nguyễn Hữu Thọ (áo trắng) là nhà cách mạng lỗi lạc.

Từ khi còn là sinh viên ở Pháp, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã nghe đến Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và quyết tâm giành độc lập cho dân tộc. Tư tưởng này luôn thôi thúc ông: "Phải ráng học giỏi; Khi về nước, làm gì có ích cho nước, có lợi cho dân". Khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Luật sư đã tham gia kháng chiến, dùng nghề nghiệp của mình để bênh vực, bảo vệ đồng bào và những người kháng chiến.

Cuối năm 1946, Luật sư được Ủy ban hành chính kháng chiến ở Nam Bộ mời vào chiến khu. Dù ông muốn ở lại, Đảng đã yêu cầu ông hoạt động ở Sài Gòn để mang lại hiệu quả cao hơn. Năm 1947, ông tích cực tham gia phong trào yêu nước, cùng nhóm trí thức thành lập Hội Văn hóa Sài Gòn - Chợ Lớn và giữ vai trò Chủ tịch. Bước ngoặt lớn trong cuộc đời ông là ngày 06 tháng 10 năm 1949, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được bí mật kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Đây là bước chuyển biến quan trọng trên con đường hoạt động của một nhà trí thức, từ ý thức đấu tranh đến nhận thức sâu sắc về hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, về học thuyết Mác - Lênin.

Sự kiên cường của ông thể hiện rõ nét qua các phong trào đấu tranh. Ngày 09 tháng 01 năm 1950, Luật sư đã dẫn đầu nhóm trí thức Sài Gòn đấu tranh lên án hành động thực dân giết hại học sinh Trần Văn Ơn, sau đó chính ông làm trưởng ban tổ chức lễ truy điệu. Đến ngày 19 tháng 03 năm 1950, tại Trường Tôn Thọ Tường (nay là Trường THPT Tenlơmen), Luật sư đã tham gia lãnh đạo một cuộc tuần hành với hàng chục vạn người xuống đường chống lại sự kiện hai tàu chiến Hạm đội 7 Mỹ cập cảng Sài Gòn, buộc chúng phải rút lui.

Luật sư Nguyễn Hữu Thọ ở chiến khu.

Địch đã giam cầm Luật sư Nguyễn Hữu Thọ trong gần 4.000 ngày. Ngay trong đêm 19 tháng 03 năm 1950, kẻ thù bắt giam và lưu đày ông lên miền núi xa xôi Lai Châu, rồi Sơn Tây. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ "chấn động địa cầu" năm 1954, Pháp và Mỹ ra sức phá hoại Hiệp định Giơ-ne-vơ, chống bầu cử để thống nhất nước nhà.

Luật sư tiếp tục đấu tranh với Phong trào bảo vệ hòa bình từ Sài Gòn lan ra khắp miền Nam. Tổng thống bù nhìn Ngô Đình Diệm đã ra lệnh bắt và lưu đày ông ra Hải Phòng, rồi miền núi Phú Yên, với âm mưu để ông chết dần chết mòn. Từ năm 1947, Luật sư liên tục có những hoạt động hiên ngang, táo bạo chống lại chính quyền Pháp ngay tại Sài Gòn.

Ông vận động ký vào bản tuyên ngôn của giới trí thức yêu cầu Pháp thương lượng với Chính phủ Hồ Chí Minh chấm dứt chiến tranh, phản đối việc bắt giam trí thức, tổ chức cứu trợ nạn nhân hỏa hoạn và phát tán truyền đơn chống Pháp, Mỹ. Vì vậy, địch buộc phải giam cầm ông ở hầu hết các nhà tù Sài Gòn: bót Catina, Khám Lớn, nhà giam Gia Định, khám Chí Hòa.

Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là nhà cách mạng lỗi lạc.

Trong bối cảnh Mỹ - Diệm công khai giết hại hàng vạn người kháng chiến, năm 1959, Trung ương Đảng và Bác Hồ kịp thời ra Nghị quyết 15 (Khóa II) tiến hành đấu tranh vũ trang, tập hợp sức mạnh đại đoàn kết dân tộc. Cuộc Đồng Khởi Bến Tre ngày 17 tháng 01 năm 1960 nổ ra dữ dội, dẫn đến việc ra đời của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam vào ngày 20 tháng 12 năm 1960.

Khi người được chọn để đứng đầu Mặt trận vẫn còn bị địch giam giữ, với sự chỉ đạo quyết liệt của Trung ương và Bác Hồ, ngày 30 tháng 10 năm 1961, lực lượng vũ trang Khu 5, Phú Yên đã lần thứ ba giải thoát thành công Luật sư Nguyễn Hữu Thọ khỏi ngục tù của Mỹ - Diệm, chấm dứt 4.000 ngày Luật sư bị cầm tù.

Tháng 01 năm 1961, Trung ương Đảng quyết định thành lập Trung ương Cục miền Nam, trực tiếp lãnh đạo kháng chiến. Tháng 02 năm 1962, tại căn cứ Bắc Tây Ninh, Đại hội Mặt trận lần thứ nhất đã chính thức bầu Luật sư Nguyễn Hữu Thọ làm Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Từ đó, Chủ tịch Mặt trận Nguyễn Hữu Thọ đã tham gia lãnh đạo Cách mạng miền Nam đến thắng lợi cuối cùng ngày 30 tháng 04 năm 1975.

Huyền thoại cách mạng

Cố Luật sư – Quyền Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ là hiện thân của một Luật sư chính nghĩa, một nhà trí thức tài năng, uyên bác, rất tâm huyết, một nhà yêu nước nhiệt thành vĩ đại, đã cống hiến cả cuộc đời cho nhân dân và đất nước. Với nghề nghiệp của mình, Luật sư đã đấu tranh để bảo vệ chính nghĩa, công lý, đồng bào, bảo vệ những người yêu nước và cách mạng. Cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh từng đánh giá: “Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là một nhà trí thức yêu nước vĩ đại, đã cống hiến cả cuộc đời để phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân”.

Ông là ngọn cờ của khối đại đoàn kết, có uy tín cao trong quy tụ sâu rộng các tầng lớp nhân dân, đồng thời chú trọng xây dựng và phát triển lực lượng. Kế thừa tư tưởng "đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết - thành công, thành công, đại thành công" của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã từng bước hiện thực hóa tư tưởng này vào thực tiễn cách mạng miền Nam.

Đồng chí Uông Chu Lưu, nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội, trong một hội thảo về Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, đã đánh giá: “Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ, đã góp phần làm nên những chiến thắng vang dội của quân và dân miền Nam Việt Nam”. Điều này khẳng định tầm nhìn chiến lược của ông trong việc phối hợp chặt chẽ giữa đấu tranh chính trị và vũ trang, xây dựng cả lực lượng chính trị và vũ trang để đi đến thắng lợi cuối cùng.

Ông Nguyễn Hữu Châu - Con trai luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Ảnh: Cẩm Viên.

Luật sư Nguyễn Hữu Thọ luôn một lòng tin tưởng và đi theo tư tưởng, con đường cách mạng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và nhân dân ta lựa chọn. Ông là một đảng viên cộng sản ưu tú, kiên định, có ý chí chiến đấu kiên cường. Ông từng bộc bạch: “Điều may mắn cũng là niềm hạnh phúc lớn nhất đối với tôi là đi theo con đường của Chủ tịch Hồ Chí Minh, được Người dẫn dắt từ khi lớp thanh niên trí thức chúng tôi còn bàng hoàng trước ngã ba đường trong đêm nô lệ”.

Điều này cho thấy Bác Hồ không chỉ chỉ ra con đường cách mạng mà còn truyền cảm hứng lớn lao cho các thế hệ thanh niên, trong đó có Luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Một bức thư đặc biệt của Bác Hồ gửi Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng Việt Nam Nguyễn Hữu Thọ vào năm 1967, dù ngắn gọn, nhưng đã gửi gắm rất nhiều vấn đề của cách mạng miền Nam. Bác Hồ khẳng định những chiến thắng to lớn, khen ngợi đồng bào và chiến sĩ miền Nam, và ân cần thăm hỏi các gia đình liệt sĩ, anh em thương bệnh binh qua lời Luật sư Nguyễn Hữu Thọ. Điều này thể hiện sự tin tưởng tuyệt đối của Bác vào vai trò lãnh đạo và khả năng kết nối của ông với nhân dân miền Nam.

Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là nhà cách mạng chân chính, nhà lãnh đạo tài năng của Đảng, Nhà nước, Quốc hội và Mặt trận. Ông đã được Đảng giao nhiều trọng trách lớn.

Từ 1961 - 1965: Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam.

Từ 06/6/1969: Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam (tương đương Chủ tịch nước).

Tháng 7 năm 1976: Phó Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.

Những năm 1980: Quyền Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.

Từ 1981 - 1988: Chủ tịch Quốc hội Khóa 6 và Khóa 7.

Từ 1988 - 1993: Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Tháng 8 năm 1994: Được suy tôn là Chủ tịch danh dự Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Trên mỗi cương vị công tác, Luật sư đã có nhiều đóng góp lớn lao cho sự nghiệp cách mạng, cho hệ thống chính trị, cho quá trình phát triển và đổi mới đất nước. Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, khẳng định: “Trên mỗi cương vị, Luật sư luôn thể hiện là một nhà lãnh đạo có tầm nhìn sâu rộng về tư duy chính trị, linh hoạt sáng tạo trong đường lối, phương pháp lãnh đạo phong phú sâu sắc, cụ thể về nội dung công tác. Cả về đường lối, cả về phương pháp, cả về nội dung thì Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ đều có nhiều đóng góp rất lớn”.

Ông luôn nêu cao tinh thần làm việc dân chủ, tận tụy, trách nhiệm, sâu sát, hiệu quả. Sau khi thống nhất đất nước, cùng với Đảng và Chính phủ, Luật sư đã lãnh đạo nhân dân cả nước tái thiết và xây dựng đất nước, hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục, tìm phương hướng phát triển kinh tế xã hội, chăm lo đời sống nhân dân. Với vai trò của mình, Luật sư đã tham gia quan trọng trong việc soạn thảo Hiến pháp năm 1980, các luật và những văn bản pháp luật. Đặc biệt, ông có công lao to lớn trong việc chỉ đạo và trực tiếp tham gia xây dựng Hiến pháp năm 1992, đồng thời có nhiều ý kiến đề xuất với Đảng, Nhà nước về chủ trương đổi mới đất nước, đổi mới hoạt động của bộ máy Nhà nước, Quốc hội và Mặt trận.

Ông Nguyễn Hữu Châu chia sẻ về những di vật của cha ông. Ảnh: Cẩm Viên.

Vị chủ tịch nhân ái vì nước vì dân

Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là một nhân cách lớn, có cuộc sống cao đẹp, liêm chính, tâm trong sáng, luôn tận trung với nước, hết lòng vì nước vì dân, được nhân dân yêu mến kính trọng. Điều này xuyên suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của Luật sư, thể hiện qua sự gắn bó máu thịt với nhân dân, được nhân dân tin yêu và quý trọng.

Đặc biệt, Luật sư luôn quan tâm, chăm lo giáo dục và hỗ trợ cho thanh thiếu niên. Ông là niềm tự hào, là tấm gương đạo đức cách mạng sáng ngời đầy nhiệt huyết, là tấm gương cho thế hệ trẻ noi theo. Luật sư luôn quan tâm động viên, khích lệ người trẻ phấn đấu sao cho mỗi người đều có “trí” và “dũng”.

Ông đã có những hỗ trợ thiết thực cho hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, từng nhận vai trò làm Chủ tịch danh dự của Quỹ Học bổng Hiếu học của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam. Nhờ uy tín của Luật sư, Quỹ học bổng đã nhận được sự quan tâm và đóng góp của nhiều người, chăm lo khuyến học cho hàng nghìn thanh thiếu niên.

Nhà lưu niệm của cố Luật sư Nguyễn Hữu Thọ thường xuyên được các thế hệ trẻ viếng thăm.

Đảng, Nhà nước và nhân dân đã đánh giá cao những cống hiến lớn lao cho đất nước, cho nhân dân của Cố Luật sư – Quyền Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ. Với đóng góp to lớn trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Luật sư đã được tặng thưởng nhiều Huân, Huy chương cao quý cả trong và ngoài nước. Trong đó có Huân chương Sao vàng – phần thưởng cao quý nhất của Nhà nước Việt Nam.

Khi nhận huân chương này, ông đã khiêm nhường nói rằng “phần thưởng cao quý này là của nhân dân, chứ không phải của cá nhân tôi”. Ông cũng được Nhà nước Liên Xô của gia đình, đồng bào, chiến sĩ, cán bộ đảng viên cả nước, cũng như bạn bè quốc tế. Tại lễ quốc tang của Luật sư, đồng chí Võ Văn Kiệt, Ủy viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ, đã thay mặt Đảng và Nhà nước nêu bật những cống hiến của ông: “Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là một trí thức yêu nước, một nhà hoạt động chính trị xã hội mà tiếng tăm vươn khỏi ranh giới quốc gia, là một Luật sư tài năng, một ngọn cờ tập hợp quần chúng đầy uy tín, một người Việt Nam trung kiên, một nhân cách khả kính”.

Nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (thứ 5 từ trái sang) dự Lễ Giỗ lần thứ 29 Cố Luật sư - Quyền Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ.

Trong Kết luận số 88 ngày 18 tháng 02 năm 2014 của Bộ Chính trị, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được ghi nhận là một trong 19 lãnh đạo chủ chốt của Đảng Cộng sản Việt Nam và của cách mạng Việt Nam. Điều này khẳng định sự cống hiến, công lao của ông đã được Đảng và Nhà nước ghi nhận ở vị trí cao nhất.

Để tưởng nhớ và tri ân Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, nhiều tỉnh, thành có nhà lưu niệm, đường phố, trường học mang tên ông như: Khu tưởng niệm lớn, khang trang và Trường THPT mang tên Luật sư Nguyễn Hữu Thọ tại quê hương Bến Lức, Long An; đường Nguyễn Hữu Thọ thuộc quận Hoàng Mai tại Thủ đô Hà Nội; và đường Nguyễn Hữu Thọ nối từ Quận 4 qua Quận 7 và huyện Nhà Bè tại Thành phố Hồ Chí Minh, là cung đường huyết mạch kết nối khu Nam Sài Gòn với các quận trung tâm thành phố.

Nhiều trường học và Quỹ học bổng Nguyễn Hữu Thọ cũng được thành lập, tiếp tục lan tỏa tấm gương và tinh thần của ông. Đây là sự ghi nhận sâu sắc của Đảng, Nhà nước và đồng bào, chiến sĩ, nhân dân cả nước đối với công lao và cống hiến vĩ đại của Cố Luật sư – Quyền Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ.

Ngày 29/12 vừa qua tại Nhà Lưu niệm Cố Luật sư – Quyền Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ (167 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Phường Xuân Hòa, Thành phố Hồ Chí Minh), không khí trang nghiêm, xúc động bao trùm Lễ Giỗ lần thứ 29 (1996 – 2025) của một trong những nhà lãnh đạo lỗi lạc của cách mạng Việt Nam.

Buổi lễ đã quy tụ nhiều gương mặt lãnh đạo cấp cao, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Thành ủy, HĐND, UBND, UB MTTQ Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, Quận 3 (cũ) và phường Xuân Hòa, trong đó có sự hiện diện của Nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, Ủy viên Ban Thường vụ - Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Phạm Thành Kiên, cùng các đồng chí cán bộ, đảng viên và thân quyến. Đây không chỉ là dịp để tưởng nhớ, mà còn là cơ hội để cùng nhìn lại cuộc đời và những cống hiến vĩ đại của Luật sư Nguyễn Hữu Thọ cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước.