Theo ghi nhận của nhà nghiên cứu Nathalie Coutinet, Trung tâm Kinh tế đại học Paris–Nord trên đài phát thanh France Culture, hiện tại trên thế giới đã có khoảng 100 loại vaccine đang được nghiên cứu. Trong số này có khoảng từ 70-75 loại có vẻ có công hiệu. Nhiều cuộc thử nghiệm lâm sàng cũng đã được tiến hành tại Mỹ và Trung Quốc.

Vaccine: Vũ khí gây ảnh hưởng hiệu quả?

Mặc dù còn phải mất từ 1-2 năm nữa mới có thể sản xuất đại trà vaccine chống SARS-CoV-2, nhưng theo như ước tính của giới chuyên môn, một số lãnh đạo quốc gia đã nhận thấy những thách thức địa chính trị quan trọng trong cuộc đua tìm thuốc điều trị và vaccine. Cuộc đua này hiện do hai siêu cường mạnh nhất hành tinh là Mỹ và Trung Quốc dẫn đầu, và theo sau là Liên minh châu Âu (EU).

Cuộc cạnh tranh đã trở nên căng thẳng khi vào ngày 13/5, Cơ quan điều tra liên bang Mỹ (FBI) cáo buộc Trung Quốc âm mưu đánh cắp các dữ liệu nghiên cứu vaccine và thuốc điều trị COVID-19. Với Trung Quốc, cuộc chiến chống đại dịch còn là cách để quảng bá mô hình quản lý của Bắc Kinh, biến cuộc đua chế tạo và sản xuất vaccine chống COVID-19 thành một thách thức ưu tiên, một vũ khí gây ảnh hưởng hiệu quả.

Cuộc chạy đua vaccine đang trở thành một công cụ địa chính trị để thể hiện sức mạnh. Ảnh minh họa.

Nhà nghiên cứu kinh tế học Carine Milcent thuộc Trung tâm Nghiên cứu Quốc gia Pháp (CNRS) nhận xét trên đài France Culture: “Cuộc chạy đua vaccine đang trở thành một công cụ địa chính trị để thể hiện sức mạnh. Mỹ cũng như Trung Quốc tìm cách trở thành nước đầu tiên được hưởng hay chí ít là sở hữu vaccine, bởi vì hiện nay chúng được xem như là một vũ khí, một vũ khí dịch tễ, một loại vũ khí bất đắc dĩ. Do vậy, vaccine là một nguồn gây ảnh hưởng không gì sánh bằng”.

Tuy nhiên, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), EU và một số cường quốc khác như Mỹ và Trung Quốc không có cùng cách nhìn về khái niệm “tài sản y tế” chung này. Nhà nghiên cứu Carine Milcent giải thích tiếp: “Điều này khá phức tạp. Y tế cũng có thể được ví như là một tài sản cá nhân, như một đôi giày thể thao chẳng hạn, hay y tế cũng là một tài sản xã hội chung, thuộc tất cả mọi người.

Khái niệm ‘tất cả’, theo nhãn quan của Trung Quốc còn có thể mang một ý nghĩa khác: ‘Tất cả’ ở cấp độ của Trung Quốc hay ‘tất cả’ ở những nước liên minh với Trung Quốc và đi theo lập trường của Trung Quốc. Như vậy, đó sẽ không còn là một loại vaccine có sẵn dành cho ‘tất cả’ một cách vô điều kiện nữa, mà đó là việc một nước có vị thế thống trị và đang sử dụng các khả năng của mình để chiếm giữ một loại vaccine như là một năng lực gây ảnh hưởng đối với những nước khác. Rõ ràng là chúng ta đang đối mặt với một lập trường khác biệt, mỗi nước xem việc sản xuất vaccine như là một loại vũ khí như bao thứ vũ khí khác!”.

Tuy nhiên, Antoine Bondaz, thuộc Quỹ Nghiên cứu Chiến lược (FRS) nhấn mạnh trên báo La Croix rằng nghiên cứu tìm vaccine còn là một cuộc chạy đua công nghệ khoa học toàn diện. Chuyên gia này cho biết: “Trở thành nước đầu tiên phát triển thành công một vaccine nhờ vào các nhà khoa học của mình còn là một thách thức quan trọng cho Mỹ và Trung Quốc. Ngày nay, nếu có một lĩnh vực nào mà Trung Quốc có thể qua mặt được Mỹ, đó chính là các ngành khoa học mũi nhọn và công nghệ. Thậm chí, đây đã là một thách thức quan trọng hàng đầu của Bắc Kinh từ nhiều năm qua”.

Vẫn theo Antoine Bondaz, nếu cường quốc hàng đầu châu Á này phát triển được một loại vaccine, Trung Quốc sẽ có được một uy tín đáng kể trên trường quốc tế. Trong những năm 1950, Liên Xô từng đứng sau Mỹ về công nghệ không gian. Nhưng khi đưa người đầu tiên lên không gian, Liên Xô đã thành công trong việc gieo rắc mối ngờ vực trong tâm trí công luận và các nhà hoạch định chính sách của Mỹ, đồng thời gieo rắc dần ý nghĩ là Liên Xô đã “qua mặt” Mỹ. Điều này rất có thể xảy ra tương tự với vaccine và Trung Quốc hiện nay”.

Hãng Sanofi của Pháp đã bị đồng USD của Mỹ “đánh gục”. Ảnh minh họa.

EU - Chú lùn giữa hai người khổng lồ?

Trong cuộc đua công nghệ tân tiến này, nước Mỹ của Donald Trump cũng bị nghi ngờ muốn áp dụng chủ trương “Nước Mỹ trước tiên” cho vaccine chống COVID-19. Nếu như CureVac của Đức tránh được sức cám dỗ 1 tỷ USD của chủ nhân Nhà Trắng – người muốn chiếm hữu bản quyền chế tạo vaccine ngừa COVID-19, thì hãng Sanofi của Pháp đã bị đồng USD của Mỹ “đánh gục”.

Ông Paul Hudson, trong cuộc phỏng vấn với hãng tin Bloomberg ngày 13/5, Tổng Giám đốc người Anh của hãng dược phẩm Sanofi, đứng hàng thứ 4 trong nhóm 40 doanh nghiệp hàng đầu của Pháp (CAC40) có niêm yết trên sàn chứng khoán, đã tuyên bố: “Người dân Mỹ sẽ được ưu tiên đặt hàng trước, bởi vì họ đã mạo hiểm tài trợ cho những nghiên cứu này trước những nước khác ngay từ tháng 2/2020”.

Phát biểu này của ông Hudson đã bị chính phủ Pháp phản đối gay gắt, cho rằng y tế là “tài sản chung”, đồng thời nhắc lại nguyên tắc “quyền được tiếp cận vaccine công bằng cho tất cả và nằm ngoài quy luật thị trường”.

Về điểm này, nhà kinh tế học El Mouhoub Mouhoud, trường đại học Paris – Dauphine, giải thích rằng: “Đúng là trong lĩnh vực này, phương thức cạnh tranh có tính chất quyết định giữa các hãng dược chính là cuộc đua công nghệ và đưa vào thị trường các dòng sản phẩm mới, bất kể là thuốc men hay vaccine. Đương nhiên, chi phí cho nghiên cứu và phát triển là rất tốn kém”.

Chuyên gia kinh tế này nhìn nhận là Mỹ cũng có trong tay một công cụ hỗ trợ đắc lực: Cơ quan Barda (Cơ quan dành cho Nghiên cứu và Phát triển y sinh cấp tiến), được thành lập năm 2006 để hỗ trợ các hãng dược, các phòng nghiên cứu tư nhân trong công cuộc chống dịch bệnh. Chính Barda thông báo đầu tư một tỷ USD trong chương trình hợp tác công - tư để tìm vaccine ngừa COVID-19.

Thế nên, theo nhà kinh tế học El Mouhoub Mouhoud, cuộc tranh cãi Sanofi còn làm lộ rõ những yếu kém của EU, một “chú lùn” trong cuộc đua giữa hai người khổng lồ, bất chấp nguồn quyên góp được trị giá đến 7,4 tỷ euro.

Nhà kinh tế El Mouhoub Mouhoud cho biết: “Cơ chế tài trợ của Mỹ nhanh hơn và dồi dào hơn rất nhiều. Đây chính là lợi thế của Mỹ trên phương diện tài trợ cho các chương trình Nghiên cứu và Phát triển (R&D) có rủi ro.

Còn tại châu Âu, chúng ta nhìn thấy có một sự chia rẽ giữa các nước. Có một câu hỏi đang được đặt ra: Châu Âu đã làm được những gì để có được một nền tảng tài chính vững chắc và thoát ra khỏi tình trạng thiếu thống nhất, điều phối công nghiệp thực sự tại châu Âu.

Đây là một khuyết điểm của khu vực, bởi vì châu Âu có những chính sách mang tính cạnh tranh, gây cản trở và nghiêm cấm một số cách thức hoạt động, trong khi mà sự thống nhất, điều phối về Nghiên cứu và Phát triển ở cấp độ châu Âu lại còn quá hạn chế. Chính từ quan điểm này mà Sanofi có một chiến lược để đổ lỗi về phía EU”.