Các chuyên gia cho biết, việc sử dụng khinh khí cầu làm thiết bị do thám đã có một lịch sử lâu đời và nó vẫn tiếp tục mang lại một số lợi thế trong hoạt động gián điệp.

Trong khi Trung Quốc khẳng định quả khinh khí cầu bay vào không phận Hoa Kỳ vào tuần trước là một quả bóng bay thời tiết bị mất kiểm soát thì các quan chức ở Washington, DC, cho biết đây là một thiết bị do thám được Bắc Kinh triển khai để giám sát các khu vực nhạy cảm.

Vụ việc được biết đến với tên gọi là "khí cầu gián điệp" và vai trò của công nghệ có vẻ lỗi thời trong hoạt động gián điệp hiện đại.

Hôm thứ Bảy, một máy bay chiến đấu của Mỹ đã bắn rơi thiết bị này ngoài khơi bờ biển Nam Carolina, các quan chức cho biết nỗ lực thu hồi các mảnh vỡ sẽ tiết lộ thêm chi tiết về khả năng của của thiết bị này.

Bắc Kinh lên án động thái này là "một phản ứng thái quá và vi phạm nghiêm trọng thông lệ quốc tế", làm trầm trọng thêm vòng xoáy chính trị, điều đã khiến Ngoại trưởng Antony Blinken phải hoãn chuyến thăm Trung Quốc theo kế hoạch.

Tại sao các chính phủ sử dụng khinh khí cầu cho hoạt động giám sát?

Iain Boyd, Giáo sư Khoa học Kỹ thuật Hàng không vũ trụ tại Đại học Colorado Boulder, cho biết trong thời đại của vệ tinh, các khinh khí cầu giám sát – thường là những khí cầu tiên tiến được trang bị thiết bị thu hình ảnh chất lượng cao – cung cấp khả năng giám sát ở phạm vi gần.

Những quả khinh khí cầu đôi khi có thể được trang bị một "thiết bị dẫn đường" để điều khiển đường đi của chúng.

Boyd giải thích: Mặc dù các vệ tinh vẫn là "phương pháp do thám ưa thích từ trên cao", nhưng những khinh khí cầu bay thấp hơn, lơ lửng ở độ cao tương đương với các máy bay thương mại, thường có thể chụp ảnh rõ hơn các vệ tinh có quỹ đạo thấp nhất. Điều đó chủ yếu là do tốc độ của các vệ tinh, thường nó phải hoàn thành một quỹ đạo 90 phút quanh Trái đất.

Theo Boyd, một loại vệ tinh khác có thể quay đồng bộ với Trái đất, cho phép nó chụp ảnh liên tục về một địa điểm, nhưng những vệ tinh như vậy có độ cao cao hơn và do đó thường tạo ra những hình ảnh mờ hơn.

Theo David DeRoches, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Cận Đông Nam Á tại Đại học Quốc phòng ở Washington, khinh khí cầu giám sát cũng có thể có khả năng "thu thập tín hiệu điện tử" và chặn liên lạc.

Ông nói với Al Jazeera rằng khinh khí cầu Trung Quốc bị Mỹ bắn hạ cũng có thể được sử dụng để "thu thập thông tin về loại tín hiệu [Mỹ] đang sử dụng để theo dõi nó, để có thể xác định và phân loại radar…".

Mỹ nói gì về khinh khí cầu?

Các quan chức Mỹ cho biết khinh khí cầu Trung Quốc có kích thước bằng ba chiếc xe buýt chở học sinh và đi vào vùng không phận của Mỹ ở phía Bắc quần đảo Aleutian (Alaska) vào ngày 28 tháng 1, di chuyển qua không phận Canada vào ngày 30 tháng 1, trước khi quay trở lại Bắc Idaho vào ngày hôm sau.

Các quan chức không cung cấp nhiều thông tin chi tiết về công nghệ trên khinh khí cầu, mặc dù họ kiên quyết khẳng định đó là "khí cầu giám sát". Các quan chức cho biết khinh khí cầu được đánh giá là có động cơ và cánh quạt, cho phép nó có thể điều khiển được.

"Chúng tôi tin rằng họ đang tìm cách giám sát các địa điểm quân sự nhạy cảm", một quan chức quốc phòng cấp cao nói với các phóng viên hôm thứ Bảy.

Các quan chức cũng khẳng định rằng khinh khí cầu không gây ra bất kỳ mối đe dọa nào đối với giao thông hàng không dân sự hoặc con người hoặc tài sản trên mặt đất và chính quyền Hoa Kỳ đã xác định sơ bộ rằng nó không làm tăng đáng kể "năng lực tình báo" của Bắc Kinh.

Khinh khí cầu bị rơi ngoài khơi bờ biển Nam Carolina bởi một tên lửa không đối không AIM-9X Sidewinder do một máy bay chiến đấu F-22 bắn, để lại nhiều mảnh vụn kéo dài ít nhất 11,2 km, theo Lầu Năm Góc.

Hải quân Hoa Kỳ đang dẫn đầu các nỗ lực thu hồi các mảnh vỡ để phân tích thêm.

Lịch sử của khinh khí cầu giám sát

Các quan chức Hoa Kỳ cũng tiết lộ khinh khí cầu nước ngoài đi vào không phận Hoa Kỳ là tương đối phổ biến trong những năm gần đây và nói thêm rằng "các khinh khí cầu giám sát của chính phủ Trung Quốc đã đi qua lục địa Hoa Kỳ ít nhất ba lần" dưới thời chính quyền của cựu Tổng thống Donald Trump, người nhậm chức vào tháng 1 năm 2017 và kết thúc nhiệm kỳ vào tháng 1 năm 2021.

Các quan chức Hoa Kỳ cho biết một khinh khí cầu thứ hai được quan sát thấy ở Nam Mỹ vào tuần trước cũng là khinh khí cầu giám sát của Trung Quốc.

Việc sử dụng khinh khí cầu làm thiết bị giám sát được lần đầu tiên được ghi nhận vào những năm 1800.

Pháp đã sử dụng khinh khí cầu có người lái để giám sát trong cuộc chiến tranh Pháp-Áo năm 1859. Khinh khí cầu có người lái cũng từng được sử dụng trong Nội chiến Hoa Kỳ, kéo dài từ năm 1861 đến năm 1865.

Khinh khí cầu giám sát trở nên phổ biến hơn trong Thế chiến I và II.

Quân đội Nhật Bản đã sử dụng khinh khí cầu để thả bom cháy vào lãnh thổ Hoa Kỳ. Không có mục tiêu quân sự nào bị hư hại, nhưng một số thường dân đã thiệt mạng khi một trong những quả thiết bị bay này rơi xuống một khu rừng ở Oregon.

Ngay sau Thế chiến II, quân đội Hoa Kỳ bắt đầu nghiên cứu việc sử dụng khinh khí cầu do thám tầm cao, dẫn đến một loạt nhiệm vụ quy mô lớn có tên Dự án Genetrix.

Theo tài liệu của chính phủ, chương trình này cho biết các khinh khí cầu chụp ảnh đã được bay qua lãnh thổ khối Xô Viết vào những năm 1950.

(Al Jazeera)