Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội Trần Thị Nhị Hà. Ảnh: HNY

Tại phiên thảo luận tổ của Quốc hội vừa qua về dự án Luật Dân số, đại biểu Trần Thị Nhị Hà, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát, đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản thêm hai tháng cho phụ nữ và năm ngày cho nam giới khi sinh con thứ hai ở địa bàn có mức sinh thấp. Bà cho rằng đây là giải pháp thiết thực nhằm khuyến khích sinh con, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng dân số trong dài hạn.

Phát biểu tại phiên thảo luận, bà Trần Thị Nhị Hà bày tỏ đồng tình sâu sắc với bài viết “Tương lai cho thế hệ vươn mình” của Tổng Bí thư Tô Lâm, trong đó nhấn mạnh chính sách dân số là trọng tâm ưu tiên hàng đầu trong chiến lược quốc gia. Từ tinh thần đó, bà nhấn mạnh rằng Luật Dân số mới không chỉ là đạo luật chuyên ngành, mà là công cụ chiến lược để Việt Nam chủ động ứng phó với thách thức già hóa dân số và tận dụng giai đoạn “dân số vàng” trước khi bước vào thời kỳ già hóa nhanh.

Theo bà Hà, dự thảo hiện mới tập trung vào hai giai đoạn trong nâng cao chất lượng dân số trước hôn nhân và trước, sơ sinh trong khi giai đoạn trẻ em và thanh thiếu niên lại chưa được quy định rõ. “Đây là khoảng trống chính sách lớn. Muốn nâng cao chất lượng dân số, chúng ta không chỉ chăm lo sức khỏe sinh sản, mà còn phải đầu tư cho dinh dưỡng học đường, giáo dục thể chất và y tế học đường”, bà nói.

Từ đó, bà đề xuất bổ sung quy định về chính sách dân số đối với trẻ em và thanh niên, tập trung vào ba nhóm: dinh dưỡng, giáo dục thể chất và chăm sóc y tế.

Phân tích nhóm quy định về thích ứng với già hóa dân số trong dự thảo, bà Hà nhận định các điều khoản hiện mới dừng ở mức chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, thiếu các chính sách phát huy vai trò của họ như một nguồn nhân lực có kinh nghiệm.

Bà dẫn ví dụ từ Nhật Bản quốc gia có tỷ lệ dân số già cao nhưng vẫn duy trì năng suất lao động nhờ ban hành Luật đảm bảo việc làm cho người cao tuổi từ năm 1971. Luật này yêu cầu doanh nghiệp tạo cơ hội làm việc thêm 5 năm sau tuổi nghỉ hưu bắt buộc, giúp người lớn tuổi tiếp tục đóng góp cho xã hội.

Từ kinh nghiệm đó, bà đề nghị bổ sung một điều mới về chính sách việc làm cho người cao tuổi, cho phép kéo dài thời gian làm việc nếu người lao động có nguyện vọng, đồng thời đưa ra lộ trình cụ thể để các cơ quan, doanh nghiệp chuẩn bị. “Đây là hướng đi cần thiết để Việt Nam không bị động khi dân số già hóa nhanh”, bà nhấn mạnh.

Chuyển sang nhóm quy định về duy trì mức sinh thay thế, đại biểu Trần Thị Nhị Hà cho rằng các chính sách hiện hành vẫn mang tính hình thức, chưa đủ mạnh để khuyến khích sinh con ở các địa phương có mức sinh thấp.

Theo bà, chi phí nuôi con và áp lực công việc khiến nhiều cặp vợ chồng, đặc biệt là ở đô thị lớn, ngại sinh con thứ hai. “Muốn khuyến khích sinh con, cần giải pháp giúp cha mẹ có thêm thời gian và nguồn lực để chăm sóc con nhỏ”.

Từ đó, bà đề nghị tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai ở địa bàn có mức sinh thấp phụ nữ được nghỉ thêm hai tháng, trong đó một tháng có thể linh hoạt sử dụng trong năm đầu sau sinh nam giới được nghỉ thêm 10 ngày, gồm 5 ngày linh hoạt.

Theo bà Hà, chính sách này không chỉ hỗ trợ thực tế cho cha mẹ trong giai đoạn nuôi con nhỏ, mà còn góp phần xây dựng hình ảnh xã hội công bằng hơn, khi vai trò chăm sóc con cái được chia sẻ giữa hai giới.

Đề cập vấn đề sàng lọc và chẩn đoán trước sinh, bà Hà bày tỏ lo ngại trước tình trạng một số bác sĩ tiết lộ giới tính thai nhi cho cha mẹ hành vi bị cấm nhưng vẫn tồn tại dưới nhiều hình thức. “Khi biết giới tính không như mong muốn, nhiều người đã lựa chọn phá thai. Đây là hành vi nguy hiểm, vi phạm đạo đức nghề y và góp phần làm trầm trọng thêm mất cân bằng giới tính khi sinh”.

Theo bà, hành vi này khó phát hiện do thường được thực hiện bằng ký hiệu hoặc ám hiệu. Vì vậy, bà đề xuất thay biện pháp đình chỉ hành nghề tạm thời bằng hình thức thu hồi chứng chỉ hành nghề y, không cấp lại trong ít nhất 5 năm đối với người vi phạm. “Phải có chế tài đủ mạnh thì mới ngăn được tình trạng này” bà nhấn mạnh.

Kết thúc phần phát biểu, đại biểu Trần Thị Nhị Hà khẳng định: “Luật Dân số phải được xem là đạo luật của tương lai nơi đặt nền móng cho phát triển bền vững về con người, chứ không chỉ là công cụ quản lý dân số”. Chính sách dân số cần được nhìn nhận toàn diện, bao gồm sức khỏe sinh sản, dinh dưỡng, giáo dục, bình đẳng giới và an sinh tuổi già. Chỉ khi các yếu tố này được gắn kết hài hòa, Việt Nam mới có thể vừa duy trì mức sinh hợp lý, vừa tận dụng được nguồn lực con người trong bối cảnh già hóa nhanh.

Đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản thêm hai tháng cho phụ nữ và năm ngày cho nam giới là một phần trong hướng tiếp cận đó vừa mang ý nghĩa nhân văn, vừa phản ánh tầm nhìn chiến lược trong chính sách dân số, đặt con người ở vị trí trung tâm của phát triển.