Đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong thống kê khoa học và công nghệ

Đây là một bước rà soát quan trọng nhằm chuẩn hóa hoạt động thống kê chuyên ngành, bảo đảm dữ liệu được thu thập và khai thác theo chuẩn quốc gia và tiệm cận thông lệ quốc tế. Trong dự thảo lần này, việc tăng cường ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ số được xác định là hướng đi trung tâm.

Dự thảo Thông tư đưa ra khung quy định gồm hệ thống chỉ tiêu thống kê ngành khoa học và công nghệ, chế độ báo cáo thống kê thuộc phạm vi quản lý của Bộ Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) và các cuộc điều tra thống kê phục vụ công tác quản lý nhà nước mà không nằm trong chương trình điều tra thống kê quốc gia. Ba nội dung này tạo thành cấu trúc thống nhất để theo dõi toàn diện các yếu tố cấu thành hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo dự thảo, mọi hoạt động thống kê của ngành phải tuân thủ Luật Thống kê và Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nguyên tắc cơ bản là dữ liệu phải trung thực, khách quan, có khả năng phản ánh chính xác thực tiễn hoạt động của ngành. Số liệu thu thập và công bố cần bảo đảm tính đầy đủ, kịp thời, minh bạch, đồng thời đáp ứng yêu cầu so sánh và liên thông với hệ thống thống kê quốc gia. Việc sử dụng chung danh mục, biểu mẫu, tiêu chuẩn kỹ thuật và quy trình nghiệp vụ là điều kiện cần để duy trì sự thống nhất trong toàn hệ thống.

Một điểm nổi bật của dự thảo là yêu cầu đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong toàn bộ vòng đời của dữ liệu thống kê: từ thu thập, xử lý, phân tích đến lưu trữ và chia sẻ. Theo đó, các quy trình truyền thống dựa nhiều vào báo cáo thủ công sẽ được chuyển dần sang mô hình tự động hóa. Các nguồn dữ liệu sẵn có như báo cáo điện tử, cơ sở dữ liệu quốc gia và dữ liệu hành chính được ưu tiên khai thác nhằm tiết kiệm chi phí, hạn chế trùng lặp và giảm khối lượng báo cáo của các đơn vị. Việc ứng dụng AI giúp phát hiện nhanh các sai lệch, hỗ trợ phân tích xu hướng và cung cấp dự báo chính xác hơn về sự biến động trong các lĩnh vực nghiên cứu, công nghệ số, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo hay sở hữu trí tuệ.

Trong bối cảnh dữ liệu ngày càng trở thành yếu tố quyết định chất lượng quản lý, dự thảo cũng dành nhiều nội dung để làm rõ nghĩa vụ bảo mật và sử dụng dữ liệu thống kê. Các cơ quan thống kê có trách nhiệm áp dụng các biện pháp an toàn thông tin trong suốt quá trình quản lý, đảm bảo dữ liệu chỉ được khai thác đúng mục đích và phạm vi được phép. Tổ chức và cá nhân cung cấp dữ liệu phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác của số liệu đã báo cáo, trong khi cơ quan thu thập dữ liệu phải tránh gây cản trở đến hoạt động thường xuyên của đơn vị cung cấp thông tin. Việc điều tra thống kê chỉ được triển khai theo phương án được phê duyệt, không lặp lại yêu cầu báo cáo trong cùng một khoảng thời gian.

Trọng tâm của dự thảo là hệ thống chỉ tiêu thống kê ngành khoa học và công nghệ. Hệ thống này được xây dựng với mục tiêu phản ánh toàn diện tình hình hoạt động, nguồn lực và hiệu quả của các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ KH&CN. Nội dung chỉ tiêu trải rộng từ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo cho đến tiêu chuẩn đo lường chất lượng, an toàn bức xạ hạt nhân, công nghiệp công nghệ số, chuyển đổi số, sở hữu trí tuệ, nguồn lực tài chính và nhân lực cho khoa học và công nghệ. Các chỉ tiêu được thiết kế để bảo đảm tính tương thích với Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia, đồng thời cập nhật phản ánh sự thay đổi nhanh của các lĩnh vực công nghệ mới.

Toàn bộ danh mục và nội dung chỉ tiêu được quy định tại Phụ lục kèm theo dự thảo Thông tư. Theo quy định, hệ thống chỉ tiêu sẽ được rà soát và cập nhật định kỳ ít nhất 5 năm một lần để phù hợp với yêu cầu quản lý và thực tiễn phát triển. Trong trường hợp có biến động lớn về chính sách hoặc khi Việt Nam tiếp thu các chuẩn thống kê quốc tế mới, việc điều chỉnh có thể được thực hiện ngay nhằm bảo đảm tính kịp thời.

Dự thảo cũng xác định rõ vai trò của hoạt động thống kê trong hoạch định chính sách. Dữ liệu thống kê không chỉ phục vụ nhu cầu theo dõi, đánh giá từng giai đoạn mà còn là căn cứ để xây dựng chiến lược dài hạn về phát triển khoa học và công nghệ. Khi hệ thống chỉ tiêu hoạt động hiệu quả và được hỗ trợ bởi công nghệ số, Bộ KH&CN có thể hình thành bức tranh toàn cảnh về năng lực khoa học – công nghệ của quốc gia, từ đó đưa ra các quyết định chính xác hơn liên quan đến quản lý, đầu tư hay hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.

Trong bối cảnh thế giới đẩy mạnh chuyển đổi số, việc Việt Nam xây dựng hệ thống thống kê chuyên ngành dựa trên dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo được đánh giá là phù hợp với xu thế chung. Điều này không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào các báo cáo thủ công vốn dễ sai lệch, mà còn mở ra khả năng phân tích sâu hơn về các dòng dữ liệu mới, từ dữ liệu nghiên cứu, dữ liệu sáng chế đến dữ liệu về tác động kinh tế xã hội của đổi mới sáng tạo.

Hiện Bộ KH&CN đang đăng tải toàn bộ dự thảo Thông tư trên Cổng thông tin điện tử để lấy ý kiến góp ý trước khi hoàn thiện. Các ý kiến từ cơ quan quản lý, viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp và chuyên gia độc lập được kỳ vọng sẽ giúp Bộ hoàn chỉnh quy định theo hướng khả thi, minh bạch và đáp ứng tốt yêu cầu quản lý dữ liệu trong thời đại số.

Khi Thông tư được ban hành và triển khai, hệ thống thống kê ngành khoa học và công nghệ sẽ trở thành công cụ quan trọng để phản ánh đúng thực tiễn phát triển của ngành. Với nền tảng công nghệ số và AI, hoạt động thống kê có thể tiến tới mức độ tự động hóa cao, tạo cơ sở dữ liệu đáng tin cậy, phục vụ hiệu quả cho hoạch định chính sách và giám sát quá trình đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế.