Tại Công viên quốc gia Petrified Forest, bang Arizona (Mỹ), các nhà cổ sinh vật học mới đây vừa khai quật hóa thạch của một loài thằn lằn bay cổ đại nhất từng được phát hiện ở Bắc Mỹ, có niên đại lên tới 209 triệu năm.

Đây là giai đoạn cuối của kỷ Tam điệp, thời kỳ chuyển giao giữa các loài bò sát cổ và sự trỗi dậy của khủng long. Việc phát hiện hóa thạch quý giá này đã hé lộ một hệ sinh thái nhiệt đới độc đáo từng phát triển tại rìa phía Nam của siêu lục địa Pangaea được bảo tồn nhờ lớp đá tro núi lửa.

Tái hiện loài bò sát bay cùng cảnh quan hóa thạch tại Công viên quốc gia Petrified Forest ở Arizona.

Loài thằn lằn bày pterosaur này được đặt tên là Eotephradactylus mcintireae, với “Eotephradactylus” mang nghĩa là “nữ thần bình minh với đôi cánh tro bụi”, liên tưởng đến điều kiện địa chất đặc biệt nơi hóa thạch được phát hiện. Tên “mcintireae” nhằm tôn vinh bà Suzanne McIntire, chuyên gia khai quật thuộc Viện Smithsonian, người trực tiếp tìm thấy mẫu vật đầu tiên.

Eotephradactylus sở hữu sải cánh khoảng 1 mét, hộp sọ dài 10 cm, với răng nhọn phía trước giúp đớp cá khi bay là là mặt nước, và răng sắc như dao ở phía sau dùng để xé mồi. Các phần hóa thạch thu được gồm xương hàm có răng, răng rời và xương chi dài đặc trưng của pterosaur, nhóm động vật có xương sống đầu tiên biết bay.

"Mặc dù khủng long xuất hiện ở những lớp đá cùng thời tại Arizona và New Mexico, nhưng chúng lại hoàn toàn vắng mặt trong hệ sinh thái mà chúng tôi đang nghiên cứu. Điều này cho thấy khủng long thời kỳ đầu có những môi trường sống ưa thích khác nhau", tiến sĩ Ben Kligman - trưởng nhóm nghiên cứu tại Viện Bảo tàng Lịch sử tự nhiên quốc gia Smithsonian – nhận định.

Sự vắng mặt này hoàn toàn là điều ngạc nhiên cho giới khoa học. Thay vào đó, nơi đây từng là lãnh địa của nhiều loài động vật khác như ếch nguyên thủy, rùa sống trên cạn, và các loài thằn lằn xa họ hàng với loài tuatara ở New Zealand ngày nay.

Ngoài Eotephradactylus, các nhà nghiên cứu còn phát hiện ít nhất 16 loài động vật có xương sống, trong đó có 7 loài hoàn toàn mới đối với khoa học. Nổi bật trong số này là một loài rùa trên cạn, cá mập nước ngọt, cá xương và một loài lưỡng cư khổng lồ săn cá.

Đặc biệt, những “chúa tể” săn mồi của vùng đất này không phải khủng long, mà là các loài bò sát có họ với cá sấu như phytosaur (sống bán thủy, mũi nằm trên đỉnh đầu) và rauisuchian (săn mồi trên cạn, dài tới 6 mét), thậm chí to lớn hơn cả khủng long ăn thịt cùng thời.

Kỷ Tam điệp nằm giữa hai giai đoạn đại tuyệt chủng khốc liệt, một vào 252 triệu năm trước, và một vào 201 triệu năm trước. Theo các nhà khoa học, 2 sự kiện này đều liên quan đến hoạt động núi lửa dữ dội và biến đổi khí hậu toàn cầu. Nhiều loài sinh vật cổ không qua khỏi, nhưng một số như ếch, rùa và thằn lằn bay như Eotephradactylus đã thích nghi và tồn tại, để lại hậu duệ cho đến ngày nay.

Có giả thuyết cho rằng những loài pterosaur này đã tiếp tục bay lượn trên bầu trời cho đến khi bị xóa sổ cùng khủng long trong sự kiện va chạm thiên thạch khổng lồ cách đây 66 triệu năm.

Khám phá mới này không chỉ làm sáng tỏ về sự đa dạng sinh học thời kỳ tiền khủng long mà còn giúp giới khoa học hiểu sâu hơn về sự thích nghi và tiến hóa trong những giai đoạn biến động nhất của lịch sử Trái đất.