Nhân “Những ngày văn học châu Âu xuyên (thế) giới” 2024, độc giả Việt Nam đã được chia sẻ tâm sự của một nhà văn Pháp chuyển giới và một nghệ sĩ queer nữ.

Trên thế giới, những cuộc dịch chuyển, từ nơi này sang chốn nọ, từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, từ giới tính này sang giới kia, chưa bao giờ là những chuyến đi suôn sẻ mà không để lại những dằn vặt, khổ sở và ám ảnh. Nhưng cũng chính những cuộc dịch chuyển đó lại là cơ hội để chúng ta bắt đầu những hành trình gặp gỡ, truy tìm, và kể về bản dạng của chính mình.

Autofiction (tự truyện hư cấu), được viết bởi những nhà văn và nghệ sĩ, từng thực hiện những hành trình dịch chuyển ấy, nhờ thế đã trở thành một nguồn tư liệu quan trọng để độc giả có thể tìm hiểu về những trải nghiệm ít khi được kể ra của các bản dạng giới đa dạng. 

Bìa cuốn sách nói về hành trình chuyển giới của Jayrôme C. Robinet.

Tại buổi trò chuyện “Chuyển dịch giữa những vùng trời: Những tự sự văn chương” được tổ chức tại Viện Goethe Hà Nội ở tối 15.5, trong khuôn khổ “Những ngày văn học châu Âu xuyên (thế) giới” 2024, độc giả Việt Nam đã lần đầu được giới thiệu tác phẩm thuộc thể loại autofiction, “Con đường từ một phụ nữ da trắng thành một người đàn ông trẻ có nguồn gốc nhập cư của tôi”, của nhà văn Jayrôme C. Robinet, đồng thời cũng được lắng nghe câu chuyện của nghệ sĩ Nguyễn Bằng Giang - người trải qua vài lần thay đổi bản dạng giới khi tương tác với các thiết chế và các khu vực thân quen. 

Jayrôme C. Robinet sinh năm 1977 và lớn lên ở vùng Roubaix, nhưng rồi, lúc 33 tuổi, cô gái Pháp này đã quyết định chuyển giới, sang định cư và phát triển sự nghiệp văn nghệ ở Đức với tư cách nhà văn, dịch giả và nghệ sĩ diễn đọc. Anh đã tốt nghiệp ngành dịch thuật (Đại học Mons - Pháp) và ngành văn học, nghệ thuật (Đại học Granada - Tây Ban Nha), có bằng thạc sĩ nghệ thuật ngành Viết Tiểu sử và Sáng tạo của Đại học Alice Salomon (Đức). Dưới tên cũ - Céline Robinet - tác giả từng xuất bản hai tiểu thuyết. Tới năm 2015, tác phẩm đầu tay viết bằng tiếng Đức của anh được xuất bản và được trình diễn lần đầu tại Nhà hát Maxim Gorki. Việc viết sách không phải bằng ngôn ngữ mẹ đẻ đã giúp anh dễ bộc bạch những điều riêng tư mà không cảm thấy tổn thương.

Gần đây, Robinet đã xuất bản cuốn tự truyện "Mein Weg von einer weißen Frau zu einem jungen Mann mit Migrationshintergrund" (Con đường từ một phụ nữ da trắng thành một người đàn ông trẻ có nguồn gốc nhập cư của tôi), do NXB Hanser Berlin ấn hành. Ngoài viết sách, Jayrôme C. Robinet còn đi diễn thuyết, dịch thuật, giảng dạy để kiếm sống. Hiện nay, anh đang làm luận án tiến sĩ về văn học truyền miệng tại Đại học Nghệ thuật Berlin và đã được Mithu Sanyal mời tham gia Giải thưởng Ingeborg-Bachmann năm 2023.

Trong thời gian ở Việt Nam dự “Những ngày văn học châu Âu xuyên (thế) giới” 2024 (từ ngày 4 - 19.5 tại Hà Nội), Jayrôme C. Robinet đã tham gia một số workshop và giới thiệu tự truyện “Con đường từ một phụ nữ da trắng thành một người đàn ông trẻ có nguồn gốc nhập cư của tôi” - kể về ký ức tuổi thơ cùng các trải nghiệm vượt qua những định kiến xã hội và khám phá bản thân.

Nguyễn Bằng Giang - một người luôn hăng say với hoạt động xã hội và thực hành nghệ thuật.

Nguyễn Bằng Giang sinh năm 1997, là một nghệ sĩ queer nữ và thuộc phổ tự kỷ. Từ 2015, Giang khởi điểm là một LGBTQ activist, sau đó là những hoạt động xã hội gắn kết với phong trào về Giới, nữ quyền, lao động và các lĩnh vực khác. Giang là một người viết (thơ), đồng thời là người sáng lập dự án đèn-dầu - một ý tưởng về kết nối và tạo ra các khung lý thuyết trong khu vực vận động xã hội bình đẳng.

Trong lĩnh vực hoạt động xã hội, công việc của Giang thường là khởi xướng các dự án với các cách tiếp cận mới, đi từ cá nhân trong xã hội, nhằm xem xét về cuộc sống của các nhóm cộng đồng đã diễn ra và tài liệu hóa nó. Đồng thời, Giang quan sát và tự phản chiếu về quá trình làm việc của chính mình, của các cộng sự và bạn hữu của mình trong khu vực đó để tìm hiểu về các triết lý làm việc đảm bảo sự toàn vẹn nhân phẩm. Giang quan tâm tới câu chuyện của cá nhân, cách cá nhân di chuyển, tương tác với các thiết chế như thế nào, để tìm ra các vấn đề của các hệ thống xã hội.

Giang đã khởi xướng chuỗi dự án về SOGIE Talk (2015 - 2016), Bạo lực học đường với LGBTQ+ (2017), Mắt không màu (2018 - 2020) và là người đồng sáng lập dự án về quyền lao động công sở như Tan ca thôi (2021 - 2023). Bên cạnh hoạt động xã hội, Giang cũng viết và thực hành nghệ thuật, để qua đó, thể hiện rõ suy nghĩ và cách nghĩ của con người cá nhân mình khi nằm bên trong hệ thống.

Với sự điều phối của Quyên Nguyễn (sinh năm 1984 - tiến sĩ văn học Anh, nhà nghiên cứu và phê bình độc lập, là dịch giả từ tiếng Anh sang tiếng Việt với các tác phẩm dịch đã xuất bản, gồm: "Mình nói chuyện gì khi mình nói chuyện tình" của Raymond Carver (đồng dịch giả), "Chuộc tội" của Ian McEwan, "Middlesex" của Jeffrey Eugenides, đồng thời là người đồng sáng lập trang web văn chương Zzz Review phi lợi nhuận ở Việt Nam), buổi trò chuyện đã tạo không gian cho các chia sẻ về những kinh nghiệm của người chuyển giới và cách trình hiện người chuyển giới trong văn chương cũng như nghệ thuật.