Những ý thơ đầu tiên của nhạc sỹ Lê Văn Lộc

Ca khúc "Bụi phấn" được nhạc sỹ Vũ Hoàng công bố lần đầu tiên vào ngày 20/11/1982 - đúng ngày Nhà giáo Việt Nam - đến nay đã được 37 năm tại  sân Trường Cao đẳng Sư phạm TP.HCM với sự hòa ca của hơn 2.000 tiếng hát sinh viên thời ấy. 

Trong nhiều năm, ca khúc vẫn được giới thiệu với phần sáng tác nhạc của nhạc sỹ Vũ Hoàng và lời thơ của Lê Văn Lộc, nhưng thực tế lại không phải vậy.

Ca khúc "Bụi phấn" được nhạc sỹ Vũ Hoàng công bố lần đầu tiên vào ngày 20/11/1982

Theo lời kể của nhạc sỹ Lê Văn Lộc, năm 1982, ông tham gia lớp hướng dẫn cho các nhạc sĩ trẻ sáng tác thực tế của Thành đoàn – Nhà văn hóa Thanh niên phối hợp với CLB Sáng tác trẻ tổ chức, ông là lớp trưởng, người hướng dẫn là nhạc sỹ Trương Quang Lục, mà chính là hình mẫu để Lê Văn Lộc viết nên những ý thơ đầu tiên cho tác phẩm "Bụi Phấn".

Nhạc sỹ Lê Văn Lộc kể lại: "Lúc ấy, trong những giờ dạy, nhạc sĩ Trương Quang Lục vẫn thường đưa ra những ví dụ về thủ pháp phát triển viết lên bảng và sau đó khi mọi người chép xong thì ông sẽ ngồi xuống diễn tấu minh họa ngay trên đàn piano. Trong một lần, khi ông ngồi xuống ghế để đàn piano thì tôi thấy trên đầu ông dính đầy bụi phấn. Tôi thấy hình ảnh đó quá đẹp, thế là tôi sáng tác liền.

Nhạc sỹ Trương Quang Lục là nguyên mẫu người thầy trong ca khúc "Bụi phấn"

 Viết xong, tôi giơ tay lên, thầy mới hỏi: “Thắc mắc gì à?”, tôi bảo: “Dạ thưa không, tại hồi nãy thầy viết bảng bụi phấn dính trên đầu em thấy đẹp quá. Em đã sáng tác được một bài hát và em xin hát tặng thầy”. Nhạc sĩ Trương Quang Lục mới hỏi lại: “Giọng gì?”, “Dạ giọng Đô”. Ông hỏi tiếp: “Nhịp gì?”, “Dạ nhịp 3/4”. Sau cùng ông nói: “Tôi đệm em hát”. Thế là thầy trò tôi người đàn kẻ hát. Hát xong cả lớp vỗ tay rần rần. Sau đó nhạc sĩ Trương Quang Lục mới nói: “Đây là một bài nhạc chưa hoàn chỉnh, nếu được hoàn chỉnh sẽ là một bài nhạc rất tốt vì cảm xúc chân thật quá”.

Khi đó, ca khúc chỉ mới ở dạng "sơ khai" với 6 câu thơ đơn giản: "Khi thầy viết bảng/ Bụi phấn rơi rơi/Có hạt bụi nào rơi trên bục giảng/Có hạt bụi nào rơi trên tóc thầy”. Nhạc sỹ thú nhận mới chỉ sáng tác được tới đó, không thêm được nữa.

Cuộc gặp gỡ nghệ thuật với nhạc sỹ Vũ Hoàng

Nhạc sỹ Vũ Hoàng khi đó đang là giảng viên giảng dạy các bộ môn ký xướng âm, nhạc lý, lịch sử âm nhạc thế giới tại Trường Cao đẳng Sư phạm TP.HCM, Khoa Âm nhạc và mỹ thuật. Lúc bấy giờ mọi người đều đã biết ông là một người sáng tác với những bài hát khá nổi tiếng như Ngày mai tôi sẽ lên đường, Hương tràm…

Năm 1982, nhà trường đề nghị Vũ Hoàng viết một bài hát về thầy cô giáo, với yêu cầu cũng giản dị: bài hát đơn giản, dễ nhớ và làm sao để in vừa trong một trang sách nhỏ để tất cả sinh viên đều dễ dàng học thuộc.

“Tôi trăn trở lắm, bản thân mình là một thầy giáo thì rất háo hức nhưng chẳng biết dựa vào đâu để viết. Tôi không có tứ nào để lẩy cả…”, Vũ Hoàng bộc bạch.

Nhạc sỹ Vũ Hoàng

Thế rồi một lần tình cờ đi trên phố Vũ Hoàng gặp lại người bạn thanh niên xung phong Lê Văn Lộc. Hai người vui quá lôi nhau vào một quán cà phê vỉa hè tâm sự. Vũ Hoàng hỏi bạn: “Ông có cảm nhận như thế nào về thầy cô giáo tụi tôi không?”. Tưởng hỏi vậy thôi, bất ngờ Lê Văn Lộc kể: “Tôi vừa đi dự một buổi chia tay với một ông thầy ở chỗ tôi làm việc (Ý chỉ nhạc sỹ Trương Quang Lục). Ông thầy này có một cái đặc biệt là ông viết gì trên bảng thì bụi phấn cũng rơi làm trắng mái tóc. Nên tôi thấy đẹp quá và làm liền mấy câu thơ". 

6 câu thơ này gần như hóa giải tất cả những trăn trở của Vũ Hoàng trước đó: “Vậy ông cho tôi xin 6 câu này nhé, để tôi nghiên cứu viết thêm thành một bài hát”. Lê Văn Lộc đồng ý ngay.

Nhạc sỹ Lê Văn Lộc

6 câu thơ nhỏ nhắn của Lê Văn Lộc đã gây xúc động mạnh cho nhạc sỹ Vũ Hoàng. Ông lập tức về nhà nghiên cứu và chỉnh sửa, hoàn thiện ca khúc. Sau nhiều lần suy nghĩ, ông triển khai đoạn B thành: “Em yêu phút giây này/ Thầy em tóc như bạc thêm/ Bạc thêm vì bụi phấn, cho em bài học hay”. Rồi kết lửng ở đó để nối tiếp bằng: “Mai sau lớn lên người/Làm sao có thế nào quên/Ngày xưa thầy dạy dỗ/Khi em tuổi còn thơ…”.

Ca khúc đến đó là hoàn thiện. Mãi cho đến sau này, nhạc sỹ Vũ Hoàng vẫn phải công nhận rằng, bài hát đơn giản đó gây cho ông những cảm xúc mạnh nhất trong sự nghiệp sáng tác của mình, và là một trong những ca khúc ông thích nhất, gắn liền với số phận của chính ông.

Sáng tác xong, Vũ Hoàng lại gặp phải một vấn đề khó khác là tựa đề của bài hát. Lúc ấy Vũ Hoàng có hát cho bạn bè nghe và nhiều người cũng bảo anh rằng cái tựa "Bụi phấn" cảm giác hơi buồn, mang tính bụi bặm, hạ hình tượng người thầy giống như bụi phấn, dễ làm người ta hiểu lầm. Nghe thế Vũ Hoàng rất hoang mang. Bài hát này mà không mang tên "Bụi phấn" thì biết đặt tên gì?

Cuối cùng, sau khi đắn đo, suy nghĩ anh quyết vẫn để tên "Bụi phấn" cho bài hát bài bởi đó là hình ảnh đầu tiên gợi cảm xúc để viết nên ca khúc, cũng là hình tượng gắn với các thầy cô và bục giảng. 

Tác phẩm bất hủ về người thầy qua gần 40 năm

Ngày 20/11/1982, bài hát Bụi phấn lần đầu tiên chính thức ra mắt tại sân Trường Cao đẳng Sư phạm TP.HCM với tiếng hát của hơn 2.000 sinh viên. Sau này, nhạc sĩ Vũ Hoàng nhắc lại, ông không bao giờ quên giây phút xúc động ấy, “nó làm tôi thấy thêm yêu nghề thầy giáo, bài hát làm lòng tôi thắt lại và tôi nghĩ nhiều người cũng cảm giác như thế. Nghề dạy học là nghề đưa đò qua sông. Đưa từng thế hệ này đến thế hệ khác, có cháu còn nhớ, có những người cũng chẳng nhớ chẳng quên, chính vì thế khi viết bài này tôi có mơ ước làm chiếc cầu nối để đưa họ trở về trường, nhớ công ơn thầy cô đã từng dạy dỗ mình”.

Không quá cầu kỳ trong cả lời ca lẫn ý nhạc, "Bụi phấn" thực sự như một bài ca nhỏ nhắn nhưng chứa đựng bao tâm tư tình cảm của những người học trò dành cho thầy cô của mình, những người chắp cánh ước mơ cho bao thế hệ học trò bay cao bay xa.

Hình ảnh những hạt bụi trắng lấm tấm trên mái tóc người thầy dù đơn sơ, bình dị và dễ dàng bắt gặp ở bất kỳ lớp học nào, nhưng qua cảm nhận của tác giả, những hạt bụi ấy trở thành một hình ảnh mang tính ước lệ và đầy cảm xúc. 

Thời gian trôi đi, cuộc sống ngày càng thay đổi, xã hội ngày càng hiện đại hơn, những chiếc bảng đen được thay thế bằng bảng chống lóa, phấn được thay bằng phấn không bụi và đôi khi còn là những chiếc bút điện tử với máy chiếu, nhưng có lẽ hình ảnh "bụi phấn" đã không chỉ còn là những hạt nhỏ li ti rơi xuống bục giảng hay vương lại trên tóc mỗi lần người thầy viết bài, mà đã trở thành một biểu tượng in sâu trong tâm trí bao thế hệ học trò.

Mỗi năm cứ đến dịp 20/11, "Bụi phấn" lại thêm một lần khẳng định giá trị thiêng liêng  trường tồn cùng thời gian. Những giai điệu mượt mà, da diết ấy vẫn luôn đem tới một cảm giác bình yên, thân thương như một dòng suối trong lành của quá khứ tuôn chảy tới thực tại, đem theo bao kỷ niệm của “tuổi còn thơ”.

Năm 2000, ca khúc Bụi phấn được chọn vào danh sách 50 bài hát thiếu nhi hay nhất thế kỷ 20 do báo Thiếu niên tiền phong, Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Ban Khoa giáo VTV, Ban Âm nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam tổ chức. Và trong cuốn sách nhạc in ra sau đó họ cũng ghi là “Nhạc & lời: Vũ Hoàng – Lê Văn Lộc”.