Các nhà khoa học Brazil mới đây đã phát hiện một loài cóc mới có kích thước chỉ tương đương đầu bút chì, sinh sống trong lớp lá rụng ẩm ướt và rợp bóng của khu rừng Đại Tây Dương.

Loài cóc mới thuộc nhóm “cóc bí ngô” vốn nổi tiếng với kích thước siêu nhỏ và màu sắc sặc sỡ. Việc phát hiện Brachycephalus lulai đã nâng tổng số loài trong chi Brachycephalus lên 43 loài, trong đó có tới 35 loài chỉ mới được mô tả kể từ năm 2000. Dù có kích thước khiêm tốn, các nhà nghiên cứu cho rằng loài cóc này mang thông điệp quan trọng đối với công tác bảo tồn thiên nhiên.

Trong bài công bố trên tạp chí khoa học PLOS One, nhóm nghiên cứu đến từ Đại học Estadual Paulista (UNESP) và Viện Nghiên cứu Môi trường Mater Natura (Brazil) nhấn mạnh: “Thông qua việc đặt tên loài, chúng tôi mong muốn khuyến khích mở rộng các sáng kiến bảo tồn, không chỉ đối với vùng rừng Đại Tây Dương mà còn dành cho các loài ếch nhỏ, có tính đặc hữu cao của Brazil”.

Loài cóc tí hon này hoạt động vào ban ngày và sở hữu tiếng kêu giao phối tuy nhỏ nhưng vang rõ, thường được nghe thấy trước khi quan sát được cá thể. Để xác định loài mới, các nhà khoa học đã thu thập 32 mẫu vật tại khu vực Serra do Quiriri, một vùng cảnh quan đặc trưng với đồng cỏ trên cao và rừng sương mù ở miền nam Brazil.

Quá trình nhận dạng dựa trên ba nhóm bằng chứng chính gồm phân tích gene, đặc điểm hình thái và nghiên cứu âm thanh tiếng kêu. Các đặc điểm nổi bật của loài bao gồm mõm tròn, không có ngón chân thứ năm và tiếng kêu giao phối gồm hai nốt riêng biệt, mỗi nốt có từ một đến bốn xung. Cơ thể chúng chủ yếu có màu cam sáng, xen lẫn các đốm xanh lá hoặc nâu nhỏ. Ngoài ra, loài này thể hiện sự khác biệt giới tính rõ rệt, khi con cái có kích thước lớn hơn con đực.

Kết quả chụp cắt lớp vi tính độ phân giải cao cũng cho phép các nhà nghiên cứu phân tích chi tiết cấu trúc xương. Theo đó, con đực dài từ 8,9 đến 11,3 mm, trong khi con cái lớn hơn, đạt 11,7 đến 13,4 mm.

Về mặt tiến hóa, Brachycephalus lulai có quan hệ họ hàng gần với B. auroguttatus và B. quiririensis, cả 3 loài cùng phân bố tại Serra do Quiriri. Sự tập trung của các loài có quan hệ gần trong một khu vực hẹp được xem là manh mối quan trọng để hiểu rõ hơn quá trình tiến hóa và hình thành loài trong khu vực này.

Các nhà khoa học cho rằng trong các giai đoạn khô hạn của kỷ Đệ Tứ, rừng bị thu hẹp xuống những vùng thấp hơn. Khi khí hậu trở nên ẩm ướt, các khu rừng sương mù tái xuất hiện ở những khu vực biệt lập, đóng vai trò như “khu trú ẩn vi mô”, cô lập các quần thể ếch và thúc đẩy quá trình hình thành loài mới do cách ly địa lý.

Nhóm nghiên cứu nhận định quá trình này vẫn đang tiếp diễn, khi một số loài Brachycephalus gần đây được ghi nhận xâm chiếm các khu rừng sương mù mới hình thành ở độ cao lớn. 

Dù phạm vi phân bố của Brachycephalus lulai khá hạn chế, chỉ khoảng 8 km², loài này được đề xuất xếp vào nhóm “Ít quan tâm nhất” trong sách đỏ của IUCN. Tuy vậy, các nhà khoa học cảnh báo việc bảo vệ sinh cảnh là hết sức cần thiết.

Theo đó, họ ủng hộ đề xuất thành lập khu bảo tồn động vật hoang dã Serra do Quiriri, một giải pháp được đánh giá là khả thi nhằm bảo vệ đa dạng sinh học địa phương mà không cần nhà nước phải mua lại đất tư nhân.