Ảnh minh họa

Đây là điểm mới trong Nghị định 282/2025/NĐ-CP và được xem như một bước tiến mạnh mẽ trong bảo vệ người yếu thế.

Trong nhiều năm, những vụ bạo lực gia đình thường bị trói buộc trong quan niệm “việc nhà người ta”. Sự e dè của nạn nhân, cộng thêm tâm lý ngại can thiệp của hàng xóm, họ hàng khiến tình trạng này âm ỉ kéo dài. Việc lần đầu tiên luật hóa trách nhiệm báo tin đánh dấu sự thay đổi căn bản trong cách Nhà nước tiếp cận vấn đề.

Nghị định 282/2025/NĐ-CP quy định rõ: mọi cá nhân, tổ chức biết về hành vi bạo lực gia đình nhưng không thông báo cho cơ quan có thẩm quyền; không tham gia ngăn chặn trong khả năng; bao che, dung túng hoặc thậm chí cản trở việc tiếp nhận và xử lý tin báo đều có thể bị xử phạt. Trường hợp nghiêm trọng nhất cản trở hoặc không xử lý đúng quy định sẽ bị phạt lên tới 10 triệu đồng.

Điểm đáng chú ý là nghị định không chỉ muốn tăng mức răn đe, mà còn muốn thay đổi ý thức cộng đồng. Khi sự im lặng bị coi là hành vi vi phạm, pháp luật buộc mỗi cá nhân phải nhìn lại trách nhiệm của mình. Bạo lực gia đình không thể được giải quyết nếu xã hội đứng ngoài cuộc.

Có thể hình dung bạo lực gia đình như một chuỗi hành vi kéo dài. Người gây bạo lực là mắt xích đầu tiên, nhưng sự thờ ơ xung quanh lại khiến chuỗi ấy không bị đứt. Những người hàng xóm nghe tiếng kêu cứu nhưng lảng tránh; những cán bộ cơ sở biết thông tin nhưng không xử lý triệt để; những người thân chứng kiến nhưng chọn cách “khuyên giải trong nhà” tất cả đều góp phần làm nạn nhân mất đi cơ hội được bảo vệ kịp thời. Nghị định mới chính là lời nhắc nhở: đứng ngoài cũng là tiếp tay.

Bên cạnh việc xử lý hành vi im lặng, Nghị định 282/2025/NĐ-CP còn mở rộng phạm vi các hành vi bạo lực gia đình, trong đó đặc biệt chú ý tới bạo lực tình dục một dạng bạo lực lâu nay bị che giấu dưới vỏ bọc “chuyện riêng của vợ chồng”.

Theo quy định mới, người cưỡng ép vợ hoặc chồng quan hệ tình dục trái ý muốn, nếu chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự, sẽ bị xử phạt từ 20–30 triệu đồng. Đây là lần đầu hành vi này được đưa vào khung xử phạt hành chính trong lĩnh vực phòng, chống bạo lực gia đình.

Không chỉ vậy, những hành vi ép buộc thành viên gia đình xem, nghe, đọc nội dung khiêu dâm trái ý muốn hoặc ép trình diễn hành vi khiêu dâm cũng bị phạt từ 10–20 triệu đồng. Những hành vi tưởng như “không để lại dấu vết” nay được xác định là bạo lực tình dục, nhằm bảo vệ quyền tự chủ cơ thể của mỗi người trong mái nhà của chính họ.

Quy định này mang ý nghĩa lớn, bởi lâu nay nhiều trường hợp nạn nhân chủ yếu là phụ nữ không dám lên tiếng hoặc không biết rằng mình có quyền từ chối. Khi pháp luật thừa nhận rõ ràng rằng hôn nhân không đồng nghĩa với sự chấp thuận vô điều kiện, việc bảo vệ nạn nhân sẽ trở nên đầy đủ và thực chất hơn.

Ngoài vấn đề bạo lực và cưỡng ép, Nghị định 282/2025/NĐ-CP cũng đề cập đến một dạng bạo lực khác: bỏ mặc người thân yếu thế trong gia đình. Những hành vi như không chăm sóc cha mẹ già, không nuôi dưỡng người cao tuổi hoặc người không thể tự chăm sóc dù có điều kiện làm được đều có thể bị xử phạt từ 10–20 triệu đồng.

“Bỏ mặc” trong quy định này không được hiểu đơn giản là bỏ rơi hoàn toàn, mà còn bao gồm sự thờ ơ kéo dài, không thực hiện trách nhiệm chăm sóc tối thiểu, dẫn đến tổn hại về sức khỏe hoặc tinh thần của người già. Việc xác định rõ ràng hành vi này giúp chuyển vấn đề từ lời kêu gọi đạo đức sang nghĩa vụ pháp lý cụ thể.

Từ lâu, việc chăm sóc cha mẹ già thường được mặc định đặt lên vai phụ nữ trong gia đình. Quy định mới góp phần phân chia trách nhiệm rõ ràng hơn và nhấn mạnh rằng nghĩa vụ phụng dưỡng thuộc về tất cả con cái, không phải sự hi sinh của riêng một người.

Điều quan trọng nhất khi xem xét nghị định này không chỉ là các mức phạt, mà là thông điệp mà nó gửi đi. Khi sự im lặng bị chế tài, khi bạo lực tình dục được gọi đúng tên, khi việc bỏ mặc cha mẹ già không còn là “chuyện nội bộ”, pháp luật đã mở cánh cửa bước vào những góc tối thầm lặng của đời sống gia đình.

Những ranh giới trước đây từng ngăn cộng đồng can thiệp vì ngại, vì sợ phiền phức, vì quan niệm truyền thống đã được gỡ bỏ. Thay vào đó là yêu cầu rõ ràng: mỗi người đều có trách nhiệm bảo vệ người yếu thế.

Từ ngày 15/12, Nghị định 282/2025/NĐ-CP không chỉ yêu cầu chấm dứt bạo lực, mà còn yêu cầu xã hội phải lên tiếng. Trong bối cảnh nhiều vụ bạo lực gây hậu quả nghiêm trọng xuất phát từ sự buông lỏng can thiệp, quy định này được kỳ vọng sẽ cải thiện hệ thống phản ứng sớm, giúp nạn nhân được bảo vệ trước khi bi kịch xảy ra.

Bạo lực gia đình là vấn đề không của riêng ai. Việc luật hóa trách nhiệm báo tin, nhận diện đầy đủ các dạng bạo lực và xử phạt rõ ràng người dung túng là bước tiến cần thiết, hướng đến một xã hội mà sự an toàn của mỗi người được đặt lên hàng đầu ngay từ bên trong gia đình.