Ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tái cấu trúc thông tin thống kê khoa học và công nghệ. Ảnh minh họa: AI

Trong bối cảnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo ngày càng trở thành động lực then chốt của tăng trưởng, yêu cầu về một hệ thống thông tin thống kê hiện đại, chính xác và có khả năng dự báo đang đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết. Việc Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành Thông tư số 45/2025/TT-BKHCN, quy định hoạt động thống kê ngành khoa học và công nghệ, được xem là bước đi quan trọng nhằm chuẩn hóa dữ liệu, đồng thời tạo nền tảng cho việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn trong quản lý ngành.

Thông tư 45/2025/TT-BKHCN quy định toàn diện từ hệ thống chỉ tiêu thống kê, danh mục các cuộc điều tra thống kê thuộc phạm vi quản lý của Bộ, đến chế độ báo cáo thống kê ngành khoa học và công nghệ. Không chỉ dừng lại ở việc hoàn thiện khung pháp lý, văn bản này còn thể hiện rõ định hướng chuyển đổi phương thức thu thập, xử lý và khai thác dữ liệu, phù hợp với yêu cầu quản trị hiện đại và hội nhập quốc tế.

Một trong những điểm nhấn quan trọng của Thông tư là việc xác lập các nguyên tắc hoạt động thống kê ngành khoa học và công nghệ theo hướng đề cao tính trung thực, khách quan và minh bạch. Thống kê không chỉ là công cụ phản ánh hiện trạng, mà còn là cơ sở để hoạch định chính sách, đánh giá hiệu quả đầu tư và dự báo xu hướng phát triển. Vì vậy, yêu cầu về độ chính xác, đầy đủ và kịp thời của số liệu được đặt ở vị trí trung tâm.

Thông tư quy định thống nhất hệ thống chỉ tiêu, danh mục, phân loại, biểu mẫu, phương pháp và quy trình thống kê theo chuẩn mực của cơ quan có thẩm quyền, đồng thời tham chiếu các phương pháp thống kê quốc tế. Cách tiếp cận này nhằm bảo đảm khả năng so sánh dữ liệu giữa các giai đoạn, giữa các lĩnh vực và giữa Việt Nam với các quốc gia khác, qua đó nâng cao mức độ hội nhập của hệ thống thống kê khoa học và công nghệ.

Việc chuẩn hóa cũng giúp khắc phục tình trạng phân tán dữ liệu, chồng chéo trong thu thập thông tin, vốn là điểm nghẽn lâu nay trong quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ. Khi các chỉ tiêu được xác định rõ ràng và thống nhất, dữ liệu thống kê không chỉ phục vụ báo cáo, mà còn trở thành nguồn tài nguyên quan trọng cho phân tích chính sách và nghiên cứu chiến lược.

Cùng với yêu cầu về chất lượng thông tin, Thông tư 45/2025/TT-BKHCN đặc biệt nhấn mạnh nguyên tắc bảo mật và sử dụng số liệu thống kê đúng mục đích, đúng thẩm quyền. Trong bối cảnh dữ liệu ngày càng được số hóa và chia sẻ trên nhiều nền tảng, nguy cơ rò rỉ hoặc sử dụng sai mục đích thông tin thống kê là thách thức không nhỏ.

Theo quy định, việc quản lý, truy cập và chia sẻ dữ liệu thống kê phải tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật về an toàn, an ninh thông tin. Thông tin thống kê chỉ được khai thác để phục vụ nhu cầu quản lý hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Đặc biệt, đơn vị và cá nhân cung cấp số liệu phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác và đầy đủ của thông tin đã báo cáo.

Cách tiếp cận này cho thấy sự cân bằng giữa hai yêu cầu tưởng chừng đối lập: mở rộng khai thác dữ liệu để phục vụ quản lý và nghiên cứu, đồng thời bảo đảm an toàn, bảo mật trong toàn bộ vòng đời của dữ liệu thống kê.

Điểm mới có ý nghĩa chiến lược của Thông tư là định hướng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn trong toàn bộ quá trình thống kê, từ thu thập, xử lý, phân tích đến lưu trữ, công bố và chia sẻ thông tin. Thay vì phụ thuộc chủ yếu vào điều tra truyền thống, ngành khoa học và công nghệ được khuyến khích khai thác hiệu quả dữ liệu sẵn có trong các hệ thống báo cáo điện tử, cơ sở dữ liệu quốc gia và dữ liệu hành chính.

Việc ứng dụng AI cho phép tự động hóa nhiều khâu xử lý dữ liệu, giảm sai sót thủ công và rút ngắn thời gian tổng hợp thông tin. Quan trọng hơn, các công cụ phân tích dữ liệu thông minh có thể giúp phát hiện xu hướng, mối liên hệ và tín hiệu sớm mà phương pháp thống kê truyền thống khó nhận diện. Đây là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực dự báo, phục vụ kịp thời công tác chỉ đạo, điều hành và hoạch định chính sách.

Thông tư cũng đặt mục tiêu tiết kiệm chi phí xã hội và tránh trùng lặp trong thu thập thông tin, đồng thời không gây cản trở hoạt động của các tổ chức, cá nhân cung cấp dữ liệu. Điều này phản ánh tư duy quản lý lấy hiệu quả và sự thuận tiện của đối tượng cung cấp thông tin làm trung tâm.

Theo Thông tư, hệ thống chỉ tiêu thống kê ngành khoa học và công nghệ là tập hợp các chỉ tiêu phản ánh đầy đủ tình hình, nguồn lực, kết quả và hiệu quả của ngành. Các chỉ tiêu được xây dựng trên cơ sở thống nhất với Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia, đồng thời bao quát những lĩnh vực trọng yếu của hệ sinh thái khoa học và công nghệ.

Cụ thể, hệ thống chỉ tiêu phản ánh các lĩnh vực như nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; ứng dụng công nghệ, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp; sở hữu trí tuệ; tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng; năng lượng nguyên tử và an toàn bức xạ; bưu chính, viễn thông; chuyển đổi số; công nghiệp công nghệ số; tài chính, nhân lực và hợp tác quốc tế. Cách tiếp cận này cho phép nhìn nhận khoa học và công nghệ không chỉ ở khía cạnh nghiên cứu, mà như một hệ sinh thái gắn chặt với phát triển kinh tế – xã hội.

Danh mục và nội dung cụ thể của các chỉ tiêu được quy định tại Phụ lục I ban hành kèm theo Thông tư. Hệ thống này sẽ được rà soát, cập nhật và điều chỉnh khi có thay đổi về yêu cầu quản lý, thực tiễn phát triển hoặc chuẩn mực thống kê quốc tế, bảo đảm tính linh hoạt và phù hợp trong dài hạn.

Thông tư 45/2025/TT-BKHCN, có hiệu lực từ ngày 30/01/2026, không chỉ là một văn bản kỹ thuật về thống kê. Ẩn sau các quy định cụ thể là định hướng xây dựng nền tảng dữ liệu tin cậy cho quản trị khoa học và công nghệ trong kỷ nguyên số. Khi dữ liệu được chuẩn hóa, kết nối và phân tích thông minh, các quyết sách về đầu tư, nhân lực, đổi mới sáng tạo hay chuyển đổi số sẽ có cơ sở khoa học vững chắc hơn.

Việc đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong thống kê ngành khoa học và công nghệ vì thế không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là bước đi chiến lược, góp phần nâng cao năng lực điều hành và sức cạnh tranh của nền khoa học và công nghệ quốc gia trong giai đoạn phát triển mới.