Ứng dụng công nghệ trong nông nghiệp. Ảnh: ITN

Từ nhiều năm nay, khoa học công nghệ được nhắc đến như một động lực quan trọng của nông nghiệp hiện đại. Tuy nhiên, giữa các kết quả nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và thực tiễn sản xuất trên đồng ruộng vẫn tồn tại một khoảng cách không nhỏ. Khoảng cách ấy không chỉ nằm ở công nghệ, mà còn ở thể chế, tổ chức sản xuất và cách thức kết nối giữa nhà khoa học với người nông dân. Những chuyển động chính sách trong năm 2025 đang hướng tới mục tiêu trực diện: đưa khoa học công nghệ thực sự đồng hành cùng nông nghiệp, nông dân và phát triển nông thôn bền vững.

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy, bài toán kết nối giữa kết quả khoa học công nghệ với thực tiễn sản xuất, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, đã được đặt ra từ nhiều năm trước nhưng chưa được giải quyết một cách căn cơ. Không ít đề tài nghiên cứu có giá trị học thuật, song thiếu điều kiện để đi vào sản xuất, hoặc không tìm được “đầu ra” phù hợp với nhu cầu của nông dân và thị trường.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy trả lời câu hỏi của nông dân. Ảnh: DV

Chính thực tế này là một trong những lý do quan trọng để Bộ Khoa học và Công nghệ tham mưu Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, cùng loạt cơ chế, chính sách mang tính đột phá. Nghị quyết 57 đã chỉ rõ một điểm nghẽn then chốt cần ưu tiên tháo gỡ: làm thế nào để khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo được đưa nhanh hơn, trực tiếp hơn vào thực tiễn sản xuất, kinh doanh, nhất là trong nông nghiệp. Nếu không giải quyết được bài toán này, khoa học công nghệ khó có thể trở thành động lực thực chất cho một nền nông nghiệp hiện đại, có sức cạnh tranh.

Thực tế cho thấy, dù khoa học công nghệ được đánh giá đóng góp hơn 30% vào tăng trưởng của ngành nông nghiệp, khoảng cách giữa Việt Nam và các quốc gia phát triển vẫn rất lớn. Dẫn số liệu so sánh, Thứ trưởng Bùi Thế Duy cho biết giá trị sản xuất nông nghiệp bình quân trên một nông dân ở Việt Nam hiện chỉ ở mức dưới 1.000 USD mỗi năm, trong khi tại Hàn Quốc con số này lên tới khoảng 24.000 USD. Khoảng cách đó không chỉ phản ánh sự chênh lệch về năng suất, mà còn là sự khác biệt về trình độ tổ chức sản xuất, khả năng xây dựng thương hiệu và tiếp cận thị trường – những lĩnh vực mà khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo có thể tạo ra khác biệt nếu được áp dụng đúng cách.

Từ nhận diện này, năm 2025 được xác định là thời điểm triển khai Nghị quyết 57 một cách quyết liệt, với trọng tâm là hoàn thiện thể chế để khoa học công nghệ phục vụ trực tiếp nông nghiệp và nông dân. Bộ Khoa học và Công nghệ đã tham mưu ban hành, sửa đổi 10 luật quan trọng, trong đó có Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật Chuyển đổi số; Luật Chuyển giao công nghệ. Song song với đó, Bộ phối hợp cùng Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan hỗ trợ sửa đổi khoảng 30 luật khác, nhằm tháo gỡ các rào cản đang cản trở việc đưa khoa học công nghệ vào sản xuất, đặc biệt ở khu vực nông thôn.

Một điểm thay đổi đáng chú ý là cách thiết kế các cơ chế tài chính theo hướng “đi cùng nông dân”. Các quỹ khoa học và công nghệ của bộ, ngành, địa phương được mở rộng phạm vi chi, không chỉ tập trung cho nghiên cứu mà còn hỗ trợ thử nghiệm, ứng dụng công nghệ trong sản xuất. Cơ chế hỗ trợ lãi suất vay cho doanh nghiệp và hợp tác xã được hình thành, tạo điều kiện để đầu tư đổi mới công nghệ. Đặc biệt, các chính sách cho phép nông dân và hợp tác xã thí điểm sử dụng công nghệ, chuyển đổi số trong một khoảng thời gian nhất định; nếu chứng minh được hiệu quả, sẽ tiếp tục nhân rộng.

Những vướng mắc trong tiếp cận khoa học công nghệ cũng được phản ánh rõ tại Hội nghị Thủ tướng Chính phủ đối thoại với nông dân năm 2025. Theo Thứ trưởng Bùi Thế Duy, nhiều ý kiến từ nông dân và hợp tác xã đã trực tiếp chỉ ra những rào cản cụ thể, từ thiếu vốn, hạ tầng số chưa đồng bộ đến việc thiếu cầu nối với nhà khoa học và doanh nghiệp. Những phản ánh này cho thấy yêu cầu phải thay đổi mạnh mẽ cách tiếp cận trong phát triển khoa học công nghệ, lấy nhu cầu của sản xuất và người nông dân làm trung tâm.

Đáng chú ý, trong Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, đổi mới sáng tạo lần đầu tiên được xác định là một trụ cột song hành cùng khoa học và công nghệ. Cách tiếp cận mới nhấn mạnh việc đưa tri thức, công nghệ và hoạt động chuyển giao trực tiếp đến đồng ruộng, hợp tác xã và doanh nghiệp nông nghiệp. Đồng thời, luật cũng khuyến khích sự tham gia rộng rãi của toàn xã hội, từ nông dân, hợp tác xã đến doanh nghiệp, trong quá trình đổi mới sáng tạo, thay vì coi đây là “sân chơi” riêng của các viện nghiên cứu.

Từ thực tiễn triển khai, Thứ trưởng Bùi Thế Duy chỉ ra hai mô hình đang phát huy hiệu quả. Mô hình thứ nhất là liên kết giữa doanh nghiệp với hợp tác xã kiểu mới và nông dân. Trong mô hình này, doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm kết nối, tiếp nhận công nghệ từ viện nghiên cứu, trường đại học, sau đó trực tiếp chuyển giao giống mới, vật tư và quy trình sản xuất cho nông dân, đồng thời bao tiêu đầu ra. Các mô hình của Lộc Trời, Dabaco hay Mía đường Lam Sơn cho thấy khoa học công nghệ chỉ thực sự phát huy giá trị khi gắn chặt với chuỗi sản xuất và thị trường.

Mô hình thứ hai là các câu lạc bộ đổi mới sáng tạo, nơi nhà khoa học kết nối trực tiếp với nông dân thông qua nền tảng số. Nhờ internet và điện thoại thông minh, nông dân có thể trao đổi với các nhà khoa học sau giờ lao động, cập nhật kiến thức, quy trình sản xuất và mô hình kinh doanh mới. Câu lạc bộ đổi mới sáng tạo ngành rau quả đã được triển khai tại một số địa phương, thu hút sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và hợp tác xã, cho thấy tiềm năng mở rộng trong thời gian tới.

Bên cạnh đó, các cơ chế mới cũng cho phép hỗ trợ trực tiếp sáng kiến kỹ thuật của nông dân và hợp tác xã; hỗ trợ đăng ký nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý; hỗ trợ vốn vay đổi mới công nghệ; triển khai voucher tài chính để nông dân thử nghiệm công nghệ và giải pháp chuyển đổi số. Đáng chú ý, nhiều đề tài khoa học được đặt hàng trực tiếp từ nhu cầu sản xuất, bảo đảm kết quả nghiên cứu có địa chỉ ứng dụng cụ thể, thay vì dừng lại ở báo cáo nghiệm thu.

Liên quan đến hạ tầng số, năm 2025 đánh dấu bước chuyển quan trọng khi các chính sách thí điểm theo Nghị quyết 193 của Quốc hội mở đường cho việc mở rộng phủ sóng viễn thông tại vùng sâu, vùng xa và triển khai thử nghiệm internet vệ tinh tầm thấp. Đây được xem là điều kiện nền tảng để khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tiếp cận gần hơn với người nông dân.

Thời gian tới, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tiếp tục phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường thúc đẩy các mô hình làng nông nghiệp công nghệ cao, mở rộng mạng lưới câu lạc bộ đổi mới sáng tạo. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là đưa công nghệ về nông thôn, mà là giúp nông dân nâng cao giá trị sản xuất, làm chủ thị trường và từng bước xây dựng một nền nông nghiệp phát triển bền vững dựa trên tri thức.