Báu vật từ đỉnh Ngọc Linh

Giữa không gian trưng bày đậm hơi thở thiên nhiên của Showroom trải nghiệm sản phẩm do Công ty Thuận Phúc chính thức khai trương, ông Nguyễn Văn Lượng – “Vua sâm Ngọc Linh” vùng Nam Trà My (Quảng Nam cũ) – đã có những chia sẻ thẳng thắn và đầy trăn trở về hành trình gìn giữ “quốc bảo” giữa sóng gió thị trường, nơi giá trị thật của sâm Ngọc Linh đang đối mặt với không ít thách thức.

Ẩn mình giữa những dãy núi trùng điệp của Nam Trà My, Quảng Nam, nơi mây phủ quanh năm và rừng già nguyên sinh còn giữ gần như nguyên vẹn hơi thở của tự nhiên, sâm Ngọc Linh được xem là báu vật vô giá của núi rừng. Gắn bó trọn đời với loài dược liệu quý hiếm ấy, ông Nguyễn Văn Lượng – người được giới trồng sâm gọi bằng cái tên “Vua sâm Ngọc Linh” – không chỉ là người canh giữ những vườn sâm rộng hàng trăm hecta, mà còn là nhân chứng sống cho hành trình thăng trầm của sâm Việt từ cội nguồn bản địa đến thị trường hiện đại.

Ông Nguyễn Văn Lượng được mệnh danh là Vua sâm Ngọc Linh.

Chia sẻ về giá trị kinh tế, ông Lượng khẳng định sâm Ngọc Linh hiện là loại dược liệu có giá trị cao nhất trong số các cây trồng tại khu vực miền núi Trung Trung Bộ. So với nhiều loại dược liệu truyền thống, sâm Ngọc Linh không chỉ vượt trội về giá trị thương mại mà còn sở hữu hàm lượng dược tính hiếm có.

Điều đặc biệt, theo ông, là loài sâm này chỉ sinh trưởng tốt và đạt chất lượng cao nhất tại vùng núi Ngọc Linh, nhất là khu vực Nam Trà My. “Sâm Ngọc Linh có nguồn gốc tự nhiên ở đây từ hàng nghìn năm trước. Chính điều kiện tự nhiên độc nhất ấy đã tạo nên hàm lượng saponin cao và giá trị dược liệu mà sâm trồng ở nơi khác khó có thể sánh bằng”, ông Lượng nhấn mạnh.

Không chỉ mang tính đặc hữu về nguồn gen, sâm Ngọc Linh còn “kén chọn” môi trường sống. Theo ông Lượng, loài sâm này chỉ phát triển mạnh ở độ cao từ 1.700 đến 2.000 mét so với mực nước biển, quanh dãy núi Ngọc Linh. Khí hậu mát lạnh, độ ẩm cao, thổ nhưỡng giàu mùn và hệ sinh thái rừng nguyên sinh là những yếu tố then chốt không thể sao chép. “Đây là vùng đất mà tự nhiên đã ‘đo ni đóng giày’ cho sâm Ngọc Linh”, ông nói.

Bên cạnh giá trị khoa học và kinh tế, sâm Ngọc Linh còn gắn chặt với đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số Xơ Đăng. Từ xa xưa, người dân tộc Xơ Đăng đã xem sâm là “cây thuốc giấu”, một báu vật của rừng sâu, được truyền lại qua kinh nghiệm dân gian chứ không cần đến tên gọi khoa học hay phân tích dược tính. Những câu chuyện ấy, theo ông Lượng, chính là cội nguồn tạo nên giá trị tinh thần đặc biệt của sâm Ngọc Linh – thứ giá trị không thể đo đếm bằng tiền.

Ông Nguyễn Văn Lượng là người sở hữu rất nhiều sâm có giá trị cao.

Trong đời sống thường ngày, sâm Ngọc Linh được người dân sử dụng như một vị thuốc đa năng. Chỉ cần nhai một lát sâm, cơn đau bụng có thể thuyên giảm nhanh chóng. Khi bị đứt tay, trầy xước trong quá trình lao động, sâm được nhai và đắp trực tiếp lên vết thương giúp cầm máu, thúc đẩy quá trình lành da. Với những chuyến đi rừng dài ngày, một lát sâm đủ để phục hồi sức lực, xua tan mệt mỏi; còn với người cao tuổi, sâm giúp cải thiện ăn ngủ, tăng cường sức đề kháng.

Theo ông Lượng, điều đáng mừng là những kinh nghiệm dân gian ấy ngày nay đã được khoa học hiện đại chứng minh. Nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước xác nhận giá trị dược liệu đặc biệt của sâm Ngọc Linh, mở ra hướng ứng dụng rộng rãi trong y dược và chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, đi cùng cơ hội là không ít trăn trở về việc bảo tồn nguồn gen, chuẩn hóa quy trình trồng trọt và xây dựng thị trường minh bạch.

Với ông Lượng, tương lai của sâm Ngọc Linh không chỉ nằm ở giá trị kinh tế, mà còn ở cách con người ứng xử với báu vật thiên nhiên này. Phát triển bền vững, gắn bảo tồn với sinh kế người dân bản địa và xây dựng thương hiệu sâm Việt dựa trên giá trị thật – đó là con đường để sâm Ngọc Linh không chỉ là niềm tự hào của Nam Trà My, mà còn vươn xa trên bản đồ dược liệu thế giới.

Gìn giữ sâm Ngọc Linh trước nạn hàng giả tràn lan

Thị trường sâm Ngọc Linh – loại dược liệu được ví như “quốc bảo” của Việt Nam – đang đứng trước nghịch lý lớn: giá trị ngày càng được khẳng định, nhưng niềm tin của người tiêu dùng lại bị bào mòn bởi nạn hàng giả, hàng nhái tràn lan. Giữa vòng xoáy đó, ông Nguyễn Văn Lượng, người gắn bó hàng chục năm với cây sâm trên núi Ngọc Linh, không giấu được sự lo ngại khi nói về tương lai của loài dược liệu quý hiếm này.

Theo ông Lượng, việc phân biệt sâm Ngọc Linh thật với các loại sâm khác trên thị trường hiện nay là vô cùng khó khăn. “Ngay cả những người có kinh nghiệm lâu năm cũng có thể nhầm lẫn, huống hồ là người tiêu dùng bình thường”, ông thẳng thắn chia sẻ. Chính sự khan hiếm, giá trị cao và tâm lý sính “hàng quý” đã khiến sâm Ngọc Linh trở thành mục tiêu của các đường dây làm giả, gây nhiễu loạn thị trường và làm tổn hại nghiêm trọng đến uy tín của sản phẩm thật.

Ông Nguyễn Văn Lượng (thứ hai bìa phải) đang giới thiệu cách phân biệt sâm Ngọc Linh đến người tiêu dùng tại TP.HCM.

Từ thực tế đó, ông Lượng đưa ra một lời khuyên tưởng chừng đơn giản nhưng không dễ thực hiện: muốn mua được sâm Ngọc Linh thật, người tiêu dùng cần tìm đến tận nơi trồng sâm, gặp đúng người trồng. “Chỉ khi tận mắt thấy vườn sâm, hiểu được quy trình trồng, chăm sóc và bảo vệ, người mua mới có thể yên tâm về nguồn gốc”, ông nói. Với ông, niềm tin không đến từ quảng cáo, mà đến từ sự minh bạch và hiểu biết.

Để bảo đảm chất lượng và tránh việc tráo đổi, việc giao dịch sâm Ngọc Linh của ông Lượng được thực hiện theo quy trình rất chặt chẽ. Khi đạt được sự tin tưởng, sâm được niêm phong cẩn thận, vận chuyển trực tiếp và trao tận tay khách hàng. Hiện nay, sản phẩm sâm của ông chỉ được phân phối thông qua ba công ty được ủy quyền chính thức, nhằm kiểm soát nghiêm ngặt chất lượng và nguồn gốc, hạn chế tối đa nguy cơ hàng giả len lỏi ra thị trường.

Không dừng lại ở đó, ông Lượng đang cùng các đối tác và nhà khoa học đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào quản lý sâm Ngọc Linh. Các giải pháp như gắn chip, định vị địa lý, truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ hiện đại đang được nghiên cứu và thử nghiệm, với sự hợp tác của các chuyên gia đến từ Nga và Canada. Mục tiêu là mỗi củ sâm khi đến tay người tiêu dùng đều có “hồ sơ” rõ ràng, minh bạch từ lúc gieo hạt đến khi thu hoạch. Theo ông, đây là hướng đi tất yếu nếu muốn bảo vệ giá trị thật của sâm Ngọc Linh trong bối cảnh thị trường ngày càng phức tạp.

Tuy nhiên, thách thức với người trồng sâm không chỉ đến từ thị trường. Biến đổi khí hậu đang tạo ra những áp lực chưa từng có đối với cây sâm Ngọc Linh. Ông Lượng nhớ lại, trước đây khí hậu vùng núi Ngọc Linh mát mẻ, ổn định, ban ngày khoảng 18 độ C, ban đêm có thể xuống 5 độ C – điều kiện lý tưởng cho sâm sinh trưởng. Nay, nhiệt độ tăng cao, ban đêm cũng không còn lạnh sâu như trước. Sự thay đổi này khiến hạt sâm khó nảy mầm, tỷ lệ cây con sống sót giảm rõ rệt.

Ông Nguyễn Văn Lượng đang ứng dụng khoa học công nghê vào quản lý và phát triển sâm Ngọc Linh.

Không chỉ vậy, hệ sinh thái rừng cũng đang biến đổi. Chim, chuột và nhiều loài động vật khác bắt đầu ăn sâm – điều hiếm khi xảy ra trong quá khứ. Cùng với đó là tình trạng sâm tặc ngày càng tinh vi, khiến công tác bảo vệ vườn sâm trở nên vô cùng gian nan. Để bảo vệ khu vườn rộng hàng trăm ha, ông Lượng phải duy trì đội ngũ gần 100 nhân sự, bao gồm công nhân chăm sóc và lực lượng bảo vệ túc trực ngày đêm. Chi phí lớn, áp lực cao, nhưng theo ông, đó là cái giá phải trả để giữ gìn “báu vật” của núi rừng.

Chia sẻ về đặc tính sinh học, ông Lượng cho biết sâm Ngọc Linh có chu kỳ sinh trưởng rất đặc biệt. Sâm được gieo từ hạt, sau ba đến bốn năm mới ra hoa, kết hạt. Hạt sau đó phải được ủ và chờ thêm khoảng một năm mới nảy mầm thành cây con. Mỗi năm, cây sâm chỉ mọc thêm một lá – một đặc điểm hiếm thấy so với nhiều loại sâm khác trên thế giới. Chính sự “chậm chạp” này khiến sâm Ngọc Linh càng trở nên quý giá, nhưng cũng đòi hỏi người trồng phải kiên nhẫn và gắn bó lâu dài.

Ở tầm nhìn xa hơn, ông Lượng không muốn sâm Ngọc Linh chỉ dừng lại ở dạng nguyên liệu thô. Ông kỳ vọng đưa sâm Việt Nam đi theo con đường chế biến sâu, tương tự mô hình của sâm Hàn Quốc, để gia tăng giá trị và mở rộng thị trường. Hiện nay, các kế hoạch xây dựng nhà máy chế biến tại Tây Nguyên và Đà Nẵng đang được xúc tiến, với sự quan tâm và hỗ trợ từ Chính phủ. Mục tiêu không chỉ là nâng tầm sản phẩm, mà còn tạo đầu ra ổn định, cải thiện đời sống cho người dân gắn bó với cây sâm.

Bên cạnh đó, việc sớm được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý cho sâm Ngọc Linh được xem là “tấm khiên” pháp lý quan trọng. Theo ông Lượng, chỉ khi có hành lang pháp lý rõ ràng, kết hợp với công nghệ truy xuất nguồn gốc và hệ thống phân phối uy tín, sâm Ngọc Linh mới có thể từng bước đẩy lùi hàng giả, hàng nhái.

Với ông, giữ gìn và phát triển sâm Ngọc Linh không chỉ là câu chuyện kinh tế, mà còn là trách nhiệm với di sản thiên nhiên và văn hóa của Việt Nam. “Nếu làm đúng, làm tử tế, sâm Ngọc Linh hoàn toàn có thể đứng ngang hàng với những thương hiệu sâm nổi tiếng trên thế giới”, ông tin tưởng. Đó cũng là con đường để “báu vật quốc gia” này được bảo vệ, được trân trọng và tỏa sáng một cách xứng đáng trên thị trường quốc tế.