Nhắc đến hai chữ “gia tộc”, nhiều người lập tức hình dung những căn nhà lớn bề thế, hậu duệ đông đúc, tài sản dồi dào. Nhưng thứ khiến người ta ngưỡng mộ hơn cả chính là việc những gia tộc ấy luôn có nhân tài liên tiếp xuất hiện.Các gia tộc rực rỡ như thế không nhiều và một trong số hiếm hoi ấy chính là gia tộc Freud.

Không ai xa lạ với cái tên Sigmund Freud – ông vua của phân tâm học, người mở ra kỷ nguyên nghiên cứu tiềm thức, đặt nền móng cho tâm lý động lực, tâm lý nhân cách, tâm lý bệnh lý và có ảnh hưởng sâu sắc đến khoa học nhân văn thế kỷ 20. Nhưng ít ai biết, chính Freud đã trở thành điểm khởi đầu cho một dòng chảy thiên tài, để rồi chỉ sau ba thế hệ, gia tộc này đã sản sinh 16 nhân vật xuất sắc, trải rộng từ văn hóa, nghệ thuật, khoa học đến chính trị. Trong số đó, nổi tiếng nhất có lẽ là Lucian Freud, cháu trai của Freud – cây cọ xuất chúng của thế giới hội họa hiện đại.

Sigmund  Freud

Trong hồi ký, Lucian kể ông nội mình luôn hài hước, nhân hậu và đem lại cho trẻ con cảm giác ấm áp khi ở bên. “Tôi rất thích được ngồi với ông. Ông không bao giờ khiến tôi thấy chán”, ông viết.Một gia tộc trải dài ảnh hưởng qua nhiều lĩnh vực, thế hệ nào cũng có người đứng ở vị trí hàng đầu. Vậy điều gì đã tạo nên sức mạnh di truyền đặc biệt ấy? Câu trả lời nằm ở triết lý giáo dục gia đình, điều mà Freud hấp thụ từ cha mẹ mình và tiếp tục truyền lại cho các thế hệ sau.

Một người mẹ “tin con đến mức gần như cố chấp”

Freud sinh ra trong một gia đình Do Thái. Cha ông – Jacob Freud, một thương nhân nhỏ 40 tuổi, đã kết hôn với một cô gái 18 tuổi xinh đẹp và mạnh mẽ Amalia. Chính Amalia là người đặt viên gạch đầu tiên cho “đế chế nhân tài” của gia tộc.Amalia tin tưởng tuyệt đối vào đứa con trai đầu lòng. Bà cho Freud một căn phòng riêng, điều gần như xa xỉ trong gia đình đông con bấy giờ; bà tin cậu sẽ trở thành người vĩ đại; bà luôn nói với giọng điệu chắc nịch như một lời tiên tri.

Sự tin tưởng mãnh liệt ấy khắc vào tâm trí Freud từ nhỏ, tạo cho ông cảm giác mình là “người chiến thắng bẩm sinh”. Freud từng viết trong các công trình tâm lý: “Đứa trẻ lớn lên trong tình yêu và sự tin tưởng vô điều kiện sẽ mang theo cảm giác chiến thắng suốt đời”.Sự tự tin này chính là nguồn lực giúp ông đứng vững trước hàng loạt sự công kích, chế nhạo và bài xích của giới học thuật khi ông đưa ra những quan điểm táo bạo về tiềm thức, bản năng và tính dục. Nói cách khác, mẹ Freud đã trao cho ông “giáp trụ tinh thần” để chống chọi cả đời.

Người cha mang đến sự tôn trọng và quyền được lên tiếng

Trong nhà Freud, còn có một truyền thống đặc biệt: “hội nghị gia đình”.Mỗi khi gia đình thảo luận chuyện quan trọng, cha ông luôn cho từng đứa trẻ phát biểu. Những ý kiến của Freud đặc biệt được coi trọng; thậm chí cái tên “Alexander” của em trai ông cũng do Freud đề xuất trong buổi họp ấy. Từ nhỏ, những đứa trẻ được dạy rằng ý kiến của con cũng quan trọng, rằng con có quyền tranh luận và thuyết phục người khác.

Jacob – cha của Freud – là một người lạc quan và đơn giản, nhưng ông có cách vừa giữ uy nghiêm của người cha, vừa công nhận trí tuệ của con. Freud kể có lần tranh luận với cha trên phố, ông Jacob nói: “Con có thể thông minh hơn cha, nhưng đừng quên ta vẫn là cha con”. Một câu nói vừa hài hước, vừa đầy trìu mến.

Cha cho con sự tôn trọng. Mẹ cho con sự tin tưởng. Hai điều ấy kết hợp lại tạo nên khí chất bền bỉ của Freud, để rồi sau này ông truyền nguyên vẹn triết lý ấy sang các con mình.

 Một bức ảnh chụp Freud và Martha Bernays thời trẻ sau khi đính hôn (chụp năm 1883).

Ba trụ cột giáo dục tạo nên gia tộc Freud

1. Yêu thương và quan tâm – nền tảng của mọi thành công

Freud lớn lên trong môi trường đong đầy yêu thương. Cha mẹ không e dè trong việc bày tỏ tình cảm; gia đình luôn ấm áp, cởi mở.Từ sự yêu thương đó, thế hệ sau của Freud cũng tiếp tục nuôi dạy con cái bằng sự dịu dàng, nâng niu. Điều này tạo ra an toàn tâm lý, thứ mà mọi nghiên cứu hiện đại đều khẳng định là yếu tố quyết định của sự kiên định, sáng tạo và khả năng vượt khó.Ngược lại, nhiều gia đình Á Đông ngày nay hiếm khi biểu lộ tình yêu, khiến trẻ luôn thiếu cảm giác “mình là người quan trọng”.

2. Niềm tin và kỳ vọng – tạo ra khí chất “chiến thắng bẩm sinh”

Gia tộc Freud có một điểm chung: Họ tin con mình sẽ trở nên xuất sắc. Không phải kỳ vọng kiểu ép buộc, mà là kỳ vọng mang tính trao quyền:– Tin con có năng lực– Tin con sẽ thành công– Tin con xứng đáng với những điều lớn laoTrẻ được sống trong ánh mắt tôn trọng và tin tưởng sẽ tự nhiên hình thành lòng tự tin nội sinh, loại tự tin giúp họ dám sáng tạo, dám sai, dám đứng dậy, dám làm lại.

3. Quyền tham gia và tư duy độc lập – chìa khóa của sáng tạo

“Gia đình họp bàn” của Freud chính là bài học về tư duy phản biện mà trẻ Do Thái được rèn từ nhỏ.Lợi ích của nó gồm:– Trẻ học cách suy nghĩ trước khi nói– Trẻ biết cách trình bày quan điểm– Trẻ hiểu rằng ý kiến của mình có giá trị– Trẻ không chỉ nói hay, mà nói có nội dungNhiều đứa trẻ hiện nay nói rất nhiều, nhưng không nói được điều có giá trị, bởi các em chỉ được dạy để lễ phép, để “diễn”, chứ không được dạy để suy nghĩ.Freud từ nhỏ đã quen với tranh luận trong không khí tôn trọng, vì vậy gia tộc này đời đời đều sản sinh ra những người có độc lập tư duy và năng lực sáng tạo vượt trội.

Thiên tài không phải tự nhiên mà có  mà được nuôi dưỡng từ môi trường gia đìnhKhi nhìn lại ba thế hệ Freud, 16 tài năng kiệt xuất không phải là điều ngẫu nhiên. Đó là kết quả của một mô hình giáo dục gia đình vượt thời đại:

✔ Yêu thương rõ ràng

✔ Tin tưởng mạnh mẽ

✔ Tôn trọng tiếng nói của trẻ

Điều đáng quý là bố mẹ Freud đều là những người bình thường: một người cha buôn bán nhỏ, một người mẹ nội trợ. Họ không giàu có, không quyền lực, nhưng lại xây dựng được truyền thống gia đình nuôi dưỡng ra cả một dòng thiên tài.

Người xưa có câu “hiền thê hưng tam đại” – ý nói một người mẹ giỏi có thể làm rạng rỡ ba đời. Nhưng thứ “hưng thịnh” ấy không chỉ đến từ của cải hay thế lực, mà chính là sự thay đổi cách một gia tộc nuôi dạy con cái.Một mô hình giáo dục đúng sẽ vượt qua ba đời.Một niềm tin đúng sẽ tạo ra cả dòng chảy tài năng.