Rau sống, rau nhúng lẩu và rau ăn kèm gỏi từ lâu đã là “món tủ” trên bàn ăn của nhiều gia đình Việt. Thế nhưng, phía sau sự tươi mát, giòn ngọt đó là nguy cơ ký sinh trùng và vi khuẩn mà không phải ai cũng nhìn thấy được. Các chuyên gia bệnh nhiệt đới cảnh báo, rau sống có thể mang trứng giun, ấu trùng sán lá gan, sán lá ruột, amip gây lỵ… bám trên bề mặt hoặc ẩn sâu trong thân, nhất là các loại rau thủy sinh, rau mọc ở ao hồ, ruộng nước. Thói quen chỉ rửa sơ qua hoặc “nhúng cho tái” khi ăn lẩu, gỏi càng khiến nguy cơ nhiễm bệnh tăng cao.

1. Cải xoong (xà lách xoong): Rau “mát gan” nhưng là ổ ký sinh trùng

Cải xoong thường được xem là “rau mát gan”, giải nhiệt, hay được dùng ăn sống, trộn gỏi hoặc nhúng lẩu vì vị giòn, hơi cay nhẹ. Tuy nhiên, đây là loại rau thủy sinh mọc trong môi trường nước, dễ nhiễm bùn đất, phân, trứng giun sán và các loại ấu trùng bám trên thân, lá.

Khảo sát của ngành y tế ghi nhận có nơi cải xoong bị nhiễm ký sinh trùng gần như 100%, trong đó có trứng giun đũa, giun tóc, giun móc và amip. Nguy hiểm hơn, ấu trùng sán lá gan lớn, sán lá ruột có thể bám vào rau, khi ăn sống hoặc chỉ chần qua không đủ nhiệt, ấu trùng vẫn sống và xâm nhập vào gan, đường mật, ruột, gây tổn thương kéo dài.

2. Rau cần nước: Nguy cơ sán lá ruột, sán lá gan lớn

Rau cần nước được ưa chuộng vì giòn ngọt, có thể ăn sống, làm nộm, cuốn bánh tráng, ăn lẩu, xào… Do sống chìm trong nước, rễ và thân rau là nơi lý tưởng để ấu trùng sán bám vào, đặc biệt là sán lá ruột, sán lá gan lớn.

Vòng đời sán cho thấy trứng sán theo phân động vật ra ngoài, phát triển trong môi trường nước rồi xâm nhập ốc, sau đó bám vào các cây thủy sinh như rau cần. Người ăn sống hoặc ăn rau cần nấu chưa chín kỹ rất dễ nuốt phải nang ấu trùng, dẫn đến nhiễm sán, gây tổn thương gan, đường mật, đau bụng, rối loạn tiêu hóa kéo dài.

3. Rau muống ao: Rẻ, phổ biến nhưng không “vô hại”

 Rau muống là món rau “quốc dân”, thường được ăn sống cuốn bánh tráng, ăn kèm bún, phở, lẩu… Rau muống trồng ở ao, mương, kênh rạch hoặc dùng nước tưới ô nhiễm rất dễ nhiễm trứng giun, sán, vi khuẩn đường ruột.

Nghiên cứu cho thấy rau muống nằm trong nhóm có tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng cao, với các loại giun móc, giun đũa chó, amip… bám trên bề mặt lá và thân. Nếu chỉ rửa qua loa hoặc nhúng sơ vào nồi lẩu, trứng giun ấu trùng vẫn có thể sống sót, vào đường ruột gây đau bụng, tiêu chảy, thiếu máu, suy dinh dưỡng, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ.

4. Rau má: “Giải nhiệt” nhưng dễ mang amip và trứng giun

 Rau má thường được xay uống, ăn sống trộn gỏi, làm nộm, vì được quảng bá là mát gan, đẹp da, giải nhiệt. Song, do mọc lan thấp sát mặt đất, ở nơi ẩm ướt, rau má rất dễ dính phân động vật, đất bẩn, nước thải chứa trứng giun sán và amip gây bệnh đường ruột.

Các khảo sát ghi nhận rau má thuộc nhóm rau có tỷ lệ nhiễm bào nang amip và trứng giun khá cao, tương đương hoặc chỉ kém cải xoong. Nếu xay sinh tố hoặc ăn sống mà không rửa kỹ, không ngâm khử trùng, người dùng có nguy cơ mắc lỵ amip, tiêu chảy kéo dài, đau quặn bụng, thậm chí biến chứng áp xe gan.

5. Các loại rau thủy sinh khác: Ngổ, rau rút, rau răm…

 Ngoài bốn loại kể trên, nhiều rau thủy sinh hay được cho vào lẩu, làm gỏi như rau ngổ, rau rút, ngó sen, rau răm ăn kèm hải sản… cũng nằm trong “vùng nguy cơ cao”. Chúng phát triển trong nước ao hồ, mương ruộng, nơi trứng sán, ấu trùng giun dễ phát triển và bám vào thân, lá.

Bác sĩ chuyên khoa ký sinh trùng ghi nhận không ít trường hợp bệnh nhân nhiễm cùng lúc nhiều loại giun sán – từ sán lá gan nhỏ, sán lá phổi, giun lươn đến giun đũa chó, mèo – mà yếu tố nguy cơ duy nhất là thói quen ăn rau sống và rau nhúng lẩu chưa chín. Những ca bệnh này thường đến muộn vì triệu chứng mơ hồ, dễ bị nhầm với bệnh dạ dày, dị ứng hoặc rối loạn tiêu hóa thông thường.

Vì sao ăn lẩu, ăn gỏi vẫn không an toàn?

Nhiều người chủ quan rằng rau đã “nhúng qua nước sôi” hoặc trộn gỏi với nước mắm, chanh, giấm thì ký sinh trùng sẽ chết. Thực tế, giun sán và trứng của chúng chỉ bị tiêu diệt hoàn toàn ở khoảng 100 độ C trong vài phút; việc nhúng nhanh hoặc chần sơ không đủ để diệt hết mầm bệnh.

Các loại axit nhẹ như chanh, giấm, hay gia vị cay, mặn… chỉ làm thay đổi vị giác chứ không có tác dụng diệt trứng giun, ấu trùng sán. Do đó, ăn lẩu kiểu “nhúng tái”, gỏi rau sống, cuốn bánh tráng với rau thủy sinh vẫn là đường lây nhiễm ký sinh trùng rất phổ biến.

Làm gì để ăn rau an toàn hơn?

Không nhất thiết phải “tẩy chay” hoàn toàn rau sống, nhưng cần thay đổi mạnh cách chọn và chế biến để bảo vệ sức khỏe cho cả gia đình.

Một số nguyên tắc quan trọng:

- Hạn chế tối đa ăn sống hoặc ăn tái các loại rau thủy sinh như cải xoong, rau cần nước, rau muống ao, rau má, rau ngổ, rau rút, ngó sen…; ưu tiên nấu chín kỹ trước khi dùng.

- Chọn mua rau ở nguồn tin cậy, tránh rau mọc ven kênh rạch, ruộng ô nhiễm; rửa nhiều lần dưới vòi nước chảy, ngâm thêm với nước muối loãng hoặc dung dịch rửa rau an toàn theo hướng dẫn.

- Tẩy giun định kỳ cho cả gia đình theo khuyến cáo của bác sĩ; nếu có biểu hiện ngứa da, mề đay kéo dài, đau bụng, rối loạn tiêu hóa không rõ nguyên nhân, cần đi khám và xét nghiệm ký sinh trùng sớm.

Rau xanh vẫn là phần quan trọng trong chế độ ăn lành mạnh, nhưng “xanh” không đồng nghĩa với “sạch”. Hiểu đúng về nguy cơ ký sinh trùng, đặc biệt từ các loại rau sống hay ăn lẩu và gỏi, sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.

Tổng hợp