Được khai quật từ một nghĩa trang cổ ở Nhật Bản, hai bức tượng đất sét được biết đến với tên gọi “Những vũ công Haniwa” đã gây ấn tượng cho giới khoa học không chỉ bởi vẻ ngoài đơn giản nhưng đầy ma mị mà còn giúp hé lộ manh mối quý giá về những tục lệ chôn cất tâm linh thời kỳ Kofun, một giai đoạn quan trọng trong lịch sử của người dân xứ Phù tang.

Trong giai đoạn kéo dài từ năm 300 đến 710 sau Công nguyên, người Nhật cổ thường xây dựng những gò đất lớn để chôn cất người đã khuất, đi kèm theo nhiều đồ tùy táng được cho là sẽ phục vụ linh hồn ở thế giới bên kia.

Bao quanh các gò mộ là vô số vật thể bằng đất sét gọi là haniwa. Ban đầu, chúng chỉ là những tượng nung hình trụ đơn giản, sau đó được tạo hình tinh xảo hơn với các chi tiết tượng trưng cho con người, động vật, nhà cửa, áo giáp hay thuyền bè.

Theo Bảo tàng Quốc gia Tokyo, những haniwa này không chỉ được dùng để đánh dấu ranh giới ngôi mộ, một số nhà nghiên cứu tin rằng chúng còn có một vai trò tâm linh khác, đó là trở thành “nơi trú ngụ” cho linh hồn người đã khuất, đóng vai trò kết nối giữa cõi sống và cõi chết.

Cặp tượng "Vũ công Haniwa" được phát hiện vào năm 1930 tại một nghĩa địa cổ ở tỉnh Saitama, phía bắc Tokyo. Chúng nổi bật với dáng vẻ của con người đang chuyển động. Dù tạo hình đơn giản nhưng bức tượng lại gợi nhiều sự suy tưởng.

Mắt và miệng được khoét thành lỗ tròn, sâu hun hút, tạo nên biểu cảm huyền bí như đang mở to kinh ngạc hay đang cất lên tiếng ca. Cánh tay mảnh khảnh uốn cong như đang vung lên trong điệu nhảy, phần thân trên kết thúc bằng một đế hình trụ nhỏ dưới thắt lưng, tất cả tạo nên ấn tượng mạnh mẽ về chuyển động và cảm xúc.

Những đặc điểm này đã khiến nhiều học giả cho rằng 2 bức tượng này là những ca sĩ hoặc vũ công đang thực hiện nghi lễ tiễn đưa người chết. Trong một nghiên cứu năm 2008, nhà khảo cổ học Yoshio Negita gợi ý rằng cặp tượng này có thể là một nam và một nữ.

Dù được gắn liền với biệt danh là “vũ công”, thân phận của cặp tượng vẫn được bàn luận bởi giới khảo cổ. Theo Negita, đây cũng có thể là hình ảnh về người nông dân. Bức tượng nhỏ hơn có phần đất sét nhô ra hai bên đầu, gợi nhớ kiểu tóc truyền thống của nông dân nam.

Một cách lý giải khác, được nhà khảo cổ Yoshimichi Tsukada đưa ra năm 2007, cho rằng hai bức tượng tượng trưng cho những người chăn ngựa đang nắm dây cương, thể hiện khía cạnh lao động thường nhật của xã hội Kofun.

Đến nay, hàng nghìn haniwa đã được khai quật từ các nghĩa địa cổ trên khắp Nhật Bản, minh chứng cho quy mô và tầm quan trọng của nghi lễ tang trong văn hóa thời kỳ này. Tuy nhiên, cặp “vũ công đất nung” vẫn là một trong những phát hiện nổi bật nhất, không chỉ bởi vẻ bí ẩn mà dường như còn bởi chúng mang theo hơi thở của sự sống, một sự hòa quyện giữa nghệ thuật, tín ngưỡng và tâm linh.

Với những người hâm mộ trò chơi điện tử, hình ảnh haniwa lại quen thuộc một cách bất ngờ. Trong tựa game đình đám "Animal Crossing" (Đảo Hoang), các vật phẩm mà người chơi đào được gọi là "gyroids" chính là phiên bản hiện đại, được lấy cảm hứng trực tiếp từ những bức tượng đất sét cổ đại của Nhật Bản.

Đây là minh chứng cho sức sống bền bỉ của những “vũ công Haniwa”, những bức tượng đất sét mang trong mình câu chuyện về văn hóa, nghệ thuật và đức tin của một thời đã qua.