Đây được Trung Quốc xem là một phần trong sáng kiến quốc gia nhằm tăng cường đẩy mạnh lĩnh vực giáo dục khoa học.

Giáo sư Zhang Yan từ Đại học Bắc Kinh, một chuyên gia nghiên cứu bệnh Alzheimer với hai thập kỷ kinh nghiệm, hiện đang kiêm nhiệm vai trò "phó hiệu trưởng khoa học" tại một trường trung học.

Bên cạnh những bài giảng và buổi thí nghiệm, cô Zhang còn mang đến cho học sinh một cái nhìn chân thực về thế giới nghiên cứu khoa học. Cô tin cách dạy này nên được bắt đầu ngay từ sớm trong nền giáo dục, và với tư cách là một nhà khoa học, cô xem đây là trách nhiệm mà bản thân nên góp sức.

Zhang Yan là một trong hàng nghìn nhà nghiên cứu được bổ nhiệm làm “phó hiệu trưởng khoa học”, một vị trí mới được Bộ Giáo dục Trung Quốc triển khai từ 2 năm trước, trong một sáng kiến nhằm đảm bảo mỗi trường tiểu học và trung học đều có ít nhất một nhà khoa học từ các trường đại học, viện nghiên cứu hoặc công ty công nghệ tham gia vào công tác giáo dục.

Một giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng máy tính trong lớp lập trình tại một trường tiểu học ở quận Yuhu.

Chung tay góp sức, từ phòng thí nghiệm đến lớp học

Mặc áo phông và quần jean, nhâm nhi ly trà sữa và chuyển đổi thành thục giữa tiếng Trung và tiếng Anh, giáo sư Zhang giảng dạy học sinh trung học giống như cách cô dạy các nghiên cứu sinh tiến sĩ trong các phòng thí nghiệm của trường đại học.

Với cách tiếp cận thân thiện, giản dị này, Zhang muốn xóa bỏ những định kiến về hình ảnh nhà khoa học khô khan, mọt sách hay lập dị. Đồng thời, cô cũng giúp học sinh của mình hiểu rõ hơn về thế giới nghiên cứu đầy thách thức và đòi hỏi sự kiên trì.

"Thành công trong khoa học chỉ đến từ sự chăm chỉ, giống như việc đạt điểm cao trong kỳ thi tuyển sinh đại học. Các bạn có thể mất nhiều năm mà chỉ có ít đột phá, và đó là thử thách đầu tiên mà các nhà khoa học phải đối mặt, đó là học cách đối phó với sự thất vọng”, cô Zhang nói bằng tiếng Anh với các học sinh.

Chia sẻ với các học sinh đang chăm chú lắng nghe mình, cô cho biết việc tiếp xúc sớm với khoa học sẽ giúp các em định hướng nghề nghiệp trong tương lai. Sử dụng các ví dụ từ việc phát hiện ra penicillin đến việc chỉnh sửa gen chuột trắng trong phòng thí nghiệm, Zhang khuyến khích học sinh phát triển thói quen tư duy phản biện, đặt câu hỏi và theo đuổi mục tiêu.

Với những buổi đưa học sinh đến phòng thí nghiệm, nơi các em sẽ quan sát và thực hiện các thí nghiệm khoa học cơ bản, cô Zhang muốn các em có những “trải nghiệm thực tế về công việc khoa học”.

Để làm cho chương trình tại các lớp học hấp dẫn hơn, bên cạnh các thí nghiệm trong phòng lab, một số chuyên gia nghiên cứu còn tổ chức các chuyến đi thực địa, giới thiệu các mô hình thiết bị khoa học hiện đại như tàu thăm dò mặt trăng, tàu ngầm, kính thiên văn lớn.

Việc nghiên cứu các công nghệ mới nổi như AI và robot hình người cũng đã đi vào các lớp học, trở thành một phần nội dung được các nhà khoa học giảng dạy.

Với nhiệm vụ không chỉ giảng dạy, các phó hiệu trưởng khoa học này còn giúp các trường học lập kế hoạch chương trình giảng dạy khoa học, đào tạo giáo viên và mang các nguồn lực khoa học vào, hình thành một phần bức tranh rộng lớn hơn về giáo dục khoa học của đất nước.

Học sinh tìm hiểu về mô hình tàu vũ trụ tại lớp học trực tiếp thứ tư của chuỗi "Lớp Thiên Cung" tại Bảo tàng Khoa học và Công nghệ Diên An ở Diên An, tỉnh Thiểm Tây, tây bắc Trung Quốc.

Kể từ năm 2023, chính sách "giảm kép" cấp quốc gia được Trung Quốc ban hành vào năm 2021 nhằm giảm bớt gánh nặng về bài tập về nhà và học thêm ngoài giờ để chú trọng hơn vào việc nâng cao giáo dục khoa học và nuôi dưỡng những người trẻ tuổi có tiềm năng trở thành nhà khoa học và khát vọng cống hiến cho nghiên cứu khoa học.

Bên cạnh đó, các trường học cũng tăng cường nuôi dưỡng đội ngũ giáo viên khoa học riêng, với hàng chục nghìn giáo viên mới được bổ sung trên toàn quốc. Các công ty công nghệ lớn như iFlytek và Geely cũng chung tay mở cửa các chương trình tham quan, xưởng sản xuất để học sinh được tiếp cận thực tế.

Trách nhiệm lan tỏa tri thức

Dù không nhận thêm thù lao hay lợi ích cho công việc này, các nhà khoa học như giáo sư Zhang Yan xem đây là trách nhiệm của mình.

Luật Phổ biến Khoa học và Công nghệ sửa đổi của Trung Quốc, có hiệu lực từ năm ngoái, đã đưa ra các biện pháp cụ thể để khuyến khích và ghi nhận những đóng góp của các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này.

Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức, đặc biệt là ở các trường nông thôn còn thiếu trang thiết bị và giáo viên chuyên môn. Một số chuyên gia giáo dục như ông Xiong Bingqi, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Giáo dục Thế kỷ 21, nhấn mạnh rằng mục tiêu của vai trò phó hiệu trưởng khoa học là nuôi dưỡng năng lực tư duy khoa học thực sự.

"Nếu các lớp học khoa học chỉ là những bài tập rập khuôn, AI có thể thay thế chúng," ông Xiong cảnh báo. Ông cho rằng giáo dục khoa học cần chuyển trọng tâm từ việc truyền đạt kiến thức sang việc nuôi dưỡng khả năng tự học và tinh thần đổi mới, giúp học sinh sẵn sàng thích nghi với những thay đổi nhanh chóng của tương lai.