Một nghiên cứu toàn cầu vừa công bố trên tạp chí Nature cho thấy một lượng lớn carbon cổ đại, vốn bị “giam giữ” hàng trăm nghìn đến hàng triệu năm trong đất và đá, đang rò rỉ trở lại khí quyển qua các con sông, đặt ra thách thức mới cho các mô hình dự báo khí hậu.

Dẫn đầu bởi Đại học Bristol (Anh), phối hợp với nhiều viện nghiên cứu quốc tế, nhóm nghiên cứu đã phân tích dữ liệu từ hơn 700 đoạn sông tại 26 quốc gia, đo lường hàm lượng carbon-14 nhằm xác định “độ tuổi” của nguồn phát thải.

Kết quả cho thấy, khoảng 60% lượng CO₂ và methane từ bề mặt sông là carbon cổ đại tồn tại trong đất sâu và đá cổ qua hàng trăm nghìn năm, trong khi phần còn lại là carbon “trẻ” từ thảm thực vật mới phân hủy.

“Kết quả khiến chúng tôi thực sự ngỡ ngàng. Trước đây, chúng tôi nghĩ rằng carbon cổ đại được 'khóa chặt' trong lòng đất qua hàng ngàn năm. Nhưng giờ thì rõ ràng, một lượng lớn carbon cổ đang âm thầm quay trở lại khí quyển, nhiều hơn rất nhiều so với các mô hình tính toán từng dự đoán”, tiến sĩ Josh Dean, tác giả chính, cho biết.

Ảnh chụp trên cao của các con sông ở Đông Bắc Siberia đang được cho là thải ra carbon cổ.

Theo tiến sĩ Gemma Coxon, chuyên gia thủy văn học tại Đại học Bristol, các dòng sông toàn cầu phát thải khoảng 2 gigaton carbon mỗi năm, chỉ bằng 1/5 đến 1/7 lượng phát thải từ hoạt động con người. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là phần lớn trong số đó bắt nguồn từ các kho carbon vốn được coi là “an toàn”. Điều này cho thấy các mô hình khí hậu hiện nay có thể đang đánh giá thấp vai trò của sông ngòi trong chu trình carbon.

“Một nửa lượng phát thải đến từ carbon cổ, đặc biệt là carbon trong tầng đất sâu và từ quá trình phong hóa đá cổ đại”, giáo sư Bob Hilton (Đại học Oxford) bổ sung.

Theo nghiên cứu, thảm thực vật và đất bề mặt đang hấp thụ thêm khoảng 1 gigaton CO₂ mỗi năm để bù đắp phần carbon cổ bị rò rỉ. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu chưa rõ các hoạt động từ con người như khai thác đất, xây đập hay phá rừng có tác động ra sao đối với hiện tượng này.

“Cây cối và đất đang phải làm việc nhiều hơn bao giờ hết để giữ cho hệ thống khí hậu ổn định”, tiến sĩ Dean nhấn mạnh, đồng thời kêu gọi bảo vệ rừng và thảm thực vật tự nhiên bởi đây là những “hàng rào” quan trọng ngăn carbon cổ thoát ra khí quyển.

Nghiên cứu này hiện mới chỉ là bước khởi đầu. Các nhà khoa học dự kiến sẽ mở rộng khảo sát tại nhiều hệ thống sông chưa được nghiên cứu, đồng thời theo dõi biến động của dòng chảy carbon cổ theo thời gian, đặc biệt trong bối cảnh trái đất nóng lên và băng vĩnh cửu tan chảy.