Toàn cầu hóa đã chết?

Đó là một trong những câu hỏi lớn tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, Thụy Sĩ.

Sự bùng nổ về kết nối và thương mại toàn cầu vốn được coi là điều hiển nhiên trong nhiều thập kỷ qua chắc chắn đang chịu áp lực.

Từ đại dịch COVID-19 đến sự cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, Brexit và cuộc chiến ở Ukraina, sự kết hợp của nhiều yếu tố đang thách thức giả định lâu nay rằng doanh nghiệp và đầu tư có thể di chuyển tự do qua biên giới.

Từ chỗ chi phí kinh doanh thúc đẩy các quyết định đầu tư, giờ đây các công ty phải xem xét các yếu tố địa chính trị và an ninh quốc gia, những yếu tố ngày càng thúc đẩy quá trình hoạch định chính sách của các chính phủ.

Tinglong Dai, một chuyên gia về toàn cầu hóa tại Trường Kinh doanh Johns Hopkins Carey, có quan điểm rằng toàn cầu hóa, dù chưa chết, nhưng ít nhất cũng đang đấu tranh để tồn tại.

"Trong những năm tới, chúng ta có thể chứng kiến sự xuất hiện của 'bức màn sắt chuỗi cung ứng', nơi các nước phương Tây duy trì mức độ tự do thương mại, đầu tư và di chuyển của người dân với nhau nhưng xem xét kỹ lưỡng các liên kết với Trung Quốc, Nga,...".

"Điều này có nghĩa là thương mại tự do đối với hàng hóa và dịch vụ thuộc các danh mục chiến lược và nhạy cảm sẽ bị hạn chế nghiêm trọng – ví dụ như chip bán dẫn, pin ô tô và các sản phẩm y tế công cộng – và thậm chí cả chuỗi cung ứng thông thường sẽ phải chịu sự gia tăng của quy định và áp lực của công chúng", chuyên gia này nói thêm.

Sự quan tâm mờ nhạt Diễn đàn Kinh tế Thế giới năm nay, một trong những cuộc họp hàng năm được theo dõi chặt chẽ nhất của các nhà lãnh đạo chủ chốt trong lĩnh vực chính trị và kinh doanh, dường như cho thấy những cơn gió đang đổi chiều.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz là nhà lãnh đạo G7 duy nhất tham dự. Năm 2018, sáu trong số bảy nhà lãnh đạo của các nền kinh tế tiên tiến, bao gồm cả Tổng thống Hoa Kỳ lúc bấy giờ là Donald Trump, đã tham dự cuộc họp.

Các nhà lãnh đạo chủ chốt từ Nam bán cầu như Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, những người lần lượt tham dự vào năm 2017 và 2018, cũng vắng mặt một cách đáng chú ý (cả hai đều phát biểu tại cuộc họp bằng liên kết video).

Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen, người đã tham dự, đã sử dụng cuộc họp để công bố các kế hoạch về luật công nghiệp xanh để cạnh tranh với Đạo luật Giảm lạm phát của Hoa Kỳ, đạo luật đã khiến các chính phủ châu Âu tức giận với các khoản trợ cấp cho xe điện sản xuất tại Bắc Mỹ.

Mặc dù vậy, một thông điệp chính phát ra từ Davos là toàn cầu hóa phải tồn tại và có lẽ, sự sụp đổ của nó đã bị phóng đại.

Trong khi bản thân Trung Quốc đã hướng về chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa bảo hộ lớn hơn, thì ông Tập Cận Bình, trong bài phát biểu trực tuyến trước cuộc họp, đã mô tả toàn cầu hóa là "xu hướng của thời đại" và không thể ngăn cản như dòng sông đổ ra biển.

Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc, người có mặt tại diễn đàn, nhấn mạnh rằng đầu tư nước ngoài vẫn "được chào đón" và "cánh cửa vào Trung Quốc sẽ chỉ mở rộng hơn nữa".

Nhà sử học Niall Ferguson đã đi xa hơn khi mô tả ý tưởng về xu hướng phi toàn cầu hóa lớn là một "ảo ảnh", lưu ý rằng các ứng dụng Trung Quốc như TikTok và văn hóa đại chúng Hàn Quốc tiếp tục trở nên cực kỳ phổ biến trên toàn cầu, ngay cả khi chip và phần cứng ngày càng phát triển mặc dù chịu sự kiểm soát của chủ nghĩa bảo hộ.

Ngay cả khi toàn cầu hóa có thể đã đạt đến đỉnh điểm, thì nó còn lâu mới bị đẩy lùi hoàn toàn.

Mặc dù Apple đang tìm cách đa dạng hóa hoạt động sản xuất bằng cách chuyển một phần ra khỏi Trung Quốc, nhưng họ đang tìm đến Việt Nam và Ấn Độ, thay vì đưa phần lớn hoạt động sản xuất của mình trở lại Mỹ.

Trong trường hợp đó, có thể chính xác hơn khi nói rằng toàn cầu hóa đang phát triển chứ không phải đang thụt lùi – quan điểm được chia sẻ bởi James Mittelman, một chuyên gia về toàn cầu hóa và phát triển tại Đại học Mỹ ở Washington, DC.

Ông Mittelman nói với Al Jazeera: "Bằng chứng chắc chắn cho thấy tác động tổng hợp của đại dịch coronavirus, Brexit, rối loạn chuỗi cung ứng và Chiến tranh Ukraina đã tạo ra những rào cản đối với dòng chảy xuyên biên giới và sự thiếu hiệu quả nhưng không phải là sự rút lui đáng kể khỏi toàn cầu hóa".

"Theo tất cả các dấu hiệu, làn sóng toàn cầu hóa sẽ tiếp tục tiến lên và tiến lên. Đối với tương lai, vấn đề khó hiểu không phải là toàn cầu hóa hay phi toàn cầu hóa, mà là toàn cầu hóa theo hình thức nào? Và làm thế nào để đạt được một trật tự toàn cầu hóa công bằng về mặt đạo đức và khôn ngoan về mặt chính trị?".

(Aljazeera)