Ảnh minh họa: ITN

Hiện tượng dậy thì sớm đang gia tăng đáng kể trong những năm gần đây, không chỉ ở các thành phố lớn mà cả ở vùng nông thôn. Đây là vấn đề khiến nhiều phụ huynh hoang mang, lo lắng. Không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình và sức khỏe sinh sản, dậy thì sớm còn kéo theo nhiều hệ lụy về tâm lý, xã hội. Câu hỏi đặt ra là: cha mẹ nên làm gì để phát hiện sớm, can thiệp đúng cách và giúp trẻ phát triển lành mạnh?

Dậy thì sớm, báo động đỏ cho sự phát triển của trẻ

Theo các thống kê y tế, số lượng trẻ em đến khám vì dậy thì sớm tại các bệnh viện nhi đang tăng gấp nhiều lần so với giai đoạn trước. Đáng lo ngại là độ tuổi bắt đầu dậy thì đang có xu hướng ngày càng nhỏ: có bé gái chỉ mới 6 tuổi đã phát triển ngực, bé trai 7 tuổi bắt đầu có ria mép hoặc thay đổi giọng nói.

Dậy thì sớm không chỉ làm gián đoạn quá trình phát triển chiều cao mà còn khiến trẻ “lớn” về thể chất trong khi trí tuệ, cảm xúc vẫn chưa theo kịp. Điều này gây ra sự lệch pha giữa thể chất và tinh thần, khiến trẻ dễ bị bạn bè trêu chọc, tự ti hoặc rơi vào khủng hoảng tâm lý nếu không được cha mẹ quan tâm đúng cách.

Nguyên nhân nào khiến trẻ dậy thì sớm?

Các chuyên gia cho rằng dậy thì sớm là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp, trong đó nổi bật có:

Chế độ dinh dưỡng mất cân bằng, trẻ ăn nhiều thực phẩm giàu năng lượng, nhiều đạm động vật, thức ăn nhanh hoặc thực phẩm có nguồn gốc không rõ ràng (gà công nghiệp, sữa chứa hormone...) làm tăng lượng estrogen nội sinh trong cơ thể.

Béo phì, mỡ thừa là nơi sản sinh ra estrogen, góp phần thúc đẩy quá trình dậy thì. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em béo phì có nguy cơ dậy thì sớm gấp 2–3 lần trẻ bình thường.

Tiếp xúc với hóa chất gây rối loạn nội tiết, Paraben, phthalate... trong mỹ phẩm, dầu gội, hộp nhựa, nước hoa, đồ chơi nhựa, các loại sơn hay thuốc trừ sâu tồn dư trong rau củ đều có thể ảnh hưởng đến hệ nội tiết của trẻ khi tiếp xúc thường xuyên.

Tác động từ môi trường xã hội và truyền thông, trẻ tiếp cận các chương trình, video, hình ảnh không phù hợp lứa tuổi quá sớm sẽ bị kích thích ham muốn tìm hiểu giới tính trước khi cơ thể sẵn sàng. Tình trạng này phổ biến ở trẻ có thời gian dùng điện thoại hoặc máy tính nhiều mà không được kiểm soát.

Cha mẹ cần làm gì để bảo vệ con?

Theo dõi và nhận biết dấu hiệu sớm, những dấu hiệu dậy thì sớm có thể xuất hiện thầm lặng nên cha mẹ cần đặc biệt lưu ý. Với bé gái, biểu hiện thường là ngực phát triển sớm, có lông nách, lông mu, có kinh nguyệt sớm. Ở bé trai là dương vật to nhanh, mọc ria mép, thay đổi giọng, mụn trứng cá... Nếu nhận thấy những biểu hiện này trước 8 tuổi (với bé gái) hoặc 9 tuổi (với bé trai), cần đưa trẻ đến khám chuyên khoa nội tiết để xác định nguyên nhân và có hướng điều trị nếu cần thiết.

Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh: Hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm có nguồn gốc không rõ ràng, thịt gia cầm nuôi tăng trọng. Tăng cường rau xanh, trái cây tươi, các loại đậu (đặc biệt là đậu nành, nhưng cần dùng đúng liều lượng). Tránh đồ uống có gas, thực phẩm nhiều đường, nhiều dầu mỡ. Đảm bảo trẻ ăn đủ chất nhưng không dư thừa năng lượng, tránh tăng cân không kiểm soát.

Kiểm soát cân nặng thúc đẩy vận động thể chất: Khuyến khích trẻ tham gia thể thao, hoạt động ngoài trời, hạn chế thời gian ngồi nhiều, chơi thiết bị điện tử. Trẻ cần được ngủ đủ 8–10 tiếng mỗi ngày, đặc biệt không nên thức khuya vì hormone tăng trưởng tiết nhiều nhất vào ban đêm khi trẻ ngủ sâu.

Hạn chế hóa chất, chọn sản phẩm an toàn cho trẻ: Sử dụng sản phẩm chăm sóc cá nhân không mùi, không paraben, không chứa phthalate. Không dùng đồ nhựa để đựng đồ nóng, không hâm đồ ăn bằng hộp nhựa trong lò vi sóng. Tránh dùng nước hoa, xịt phòng, mỹ phẩm người lớn cho trẻ em. Lựa chọn đồ chơi có nguồn gốc rõ ràng, an toàn, không có chất độc hại.

Giáo dục giới tính đúng cách và đúng thời điểm: Khi trẻ bắt đầu có dấu hiệu dậy thì, cha mẹ không nên tỏ ra sốc, hoảng sợ hay cấm đoán. Thay vào đó, hãy chủ động trò chuyện với con về những thay đổi cơ thể, cảm xúc và mối quan hệ với người khác giới. Cung cấp thông tin chính xác, ngôn ngữ đơn giản, phù hợp với độ tuổi sẽ giúp con hiểu rằng đây là điều bình thường, không có gì phải xấu hổ hay giấu giếm. Đồng thời, hãy là người bạn đồng hành để con có thể chia sẻ và tìm kiếm lời khuyên khi cần, thay vì đi tìm câu trả lời từ mạng xã hội hoặc bạn bè đồng trang lứa.

Dậy thì sớm là vấn đề đáng quan tâm và không nên xem nhẹ. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, nơi trẻ em tiếp cận thông tin và chịu nhiều tác động từ môi trường sống, cha mẹ càng cần trang bị kiến thức đầy đủ để nhận biết sớm, ngăn chặn kịp thời những nguy cơ tiềm ẩn. Quan trọng nhất, hãy dành thời gian lắng nghe, thấu hiểu và đồng hành cùng con qua từng giai đoạn phát triển để con được lớn lên một cách tự nhiên, khỏe mạnh và hạnh phúc.