Quyết định 13 của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 6/4/2020, về cơ chế khuyến khích phát triển  điện mặt trời  tại Việt Nam hết hiệu lực sau ngày 31/12/2020. EVN cho biết các hợp đồng mua bán điện mặt trời mái nhà sau 31/12/2020 phải dừng chờ quy định mới.

Điều này khiến vài ngày qua, hàng chục dự án tiếp tục chạy đua hoàn thành. 

Điện mặt trời mái nhà bùng nổ, công suất lên gần 9300 MWp

Theo EVN, đến hết ngày 31/12/2020, cả nước có đến 101.029 công trình điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) được đấu nối vào hệ thống điện, với công suất lắp đặt lên tới gần 9.296 MWp. Tổng sản lượng phát điện lên lưới từ ĐMTMN đã đạt hơn 1,15 tỷ kWh.

Trong khi đó, hết ngày 25/12/2020, mới có 83.000 công trình điện mặt trời mái nhà được đấu nối vào hệ thống điện, với tổng công suất lắp đặt gần 4.700 MWp. Tổng sản lượng phát điện lên lưới điện hơn 1,13 tỷ kWh. Có nghĩa là chỉ trong 6 ngày, đã có hơn 18.000 công trình được đấu nối vào hệ thống.

Cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời gần đây đã mang lại sự phát triển bùng nổ đối với năng lượng tái tạo nói chung và điện mặt trời nói riêng. Hiện tổng công suất lắp đặt về điện mặt trời trên cả nước đã đạt tới khoảng 19.400 MWp (trong đó có gần 9.300 MWp là điện mặt trời mái nhà), tương ứng khoảng 16.500 MW, chiếm khoảng 25% tổng công suất lắp đặt nguồn điện của hệ thống điện Quốc gia. 

Từ 24h ngày 31/12/2020, EVN tạm ngừng mua điện mặt trời mái nhà. Ảnh: EVN

Theo số liệu thống kê, toàn bộ sản lượng điện phát từ điện mặt trời cả nước trong năm 2020 là 10,6 tỷ kWh (riêng điện mặt trời mái nhà là 1,16 tỷ kWh), chiếm khoảng 4,3% tổng sản lượng huy động nguồn toàn hệ thống điện quốc gia.

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh, nhận xét: Chỉ chưa tới 1 năm, chương trình phát triển ĐMTMN cả giai đoạn 2019-2025 đã vượt chỉ tiêu 1.000 MWp. Đến hết tháng 12/2020 đã vượt chỉ tiêu 100.000 hệ thống được lắp đặt, với tổng công suất hoà lưới là gần 9.300 MWp.

Với tổng công suất lắp đặt khoảng 19.400 MWp, tương đương 16.500 MWac, ông Sơn cho rằng Việt Nam đã vượt nước Đức về tỷ trọng điện mặt trời trong cơ cấu công suất nguồn (16,5/60 GW so với 51,5/211 GW).

Nhiều thời điểm phải cắt vì thừa điện

EVN cho rằng dù căn cứ số liệu thống kê là tổng công suất điện mặt trời chiếm khoảng 25% công suất lắp đặt nguồn điện toàn hệ thống, nhưng điện mặt trời là phụ thuộc vào thời gian nắng trong ngày. Có nghĩa là nắng mạnh thì phát nhiều điện, và tắt nắng thì không phát điện, đã bộc lộ những khó khăn, bất cập trong vận hành hệ thống điện. 

Dễ nhận thấy là từ tháng 9 trở về cuối năm, thời tiết có xu hướng lạnh dần, nên phụ tải hệ thống điện quốc gia chuyển sang mẫu điển hình của mùa lạnh. EVN phân tích: nếu tổng công suất điện mặt trời cả nước là 16.500 MW, đã tương đương khoảng 40% phụ tải toàn quốc vào lúc thấp điểm buổi trưa.

Từ biểu đồ phụ tải ngày điển hình gần đây, có thể nhận thấy một số đặc điểm của vận hành hệ thống, là: Có thời điểm xảy ra hiện tượng thừa công suất vào giờ thấp điểm trưa, khoảng từ 10h-14h (nhất là vào các ngày nghỉ cuối tuần, nghỉ lễ), do lúc này phụ tải xuống thấp nhưng bức xạ mặt trời lại tốt nhất trong ngày. 

Nhưng vào giờ cao điểm tối (khoảng từ 17h30-18h30) là thời điểm mà nhu cầu tiêu thụ điện cao nhất trong ngày, hệ thống điện cần một lượng công suất phát điện khá lớn, nhưng lúc này khả năng đáp ứng của hàng chục nghìn MW điện mặt trời hầu như không còn. Vì vậy, để đảm bảo cung cấp điện, hệ thống điện luôn cần phải duy trì sẵn sàng một số tổ máy phát điện truyền thống.

Bên cạnh hiện tượng chênh lệch về công suất phụ tải ở các thời điểm trong ngày, thì nhu cầu phụ tải giữa ngày làm việc và ngày nghỉ cũng có sự chênh lệch khá lớn. Trong đó, giá trị chênh lệch giữa công suất đỉnh của ngày nghỉ và ngày thường trong tuần lên tới khoảng 5000 MW, nên vào ngày cuối tuần, Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia phải ngừng dự phòng nhiều tổ máy nhiệt điện than và tuabin khí, trên cơ sở đảm bảo đủ số tổ máy nối lưới tối thiểu theo điều kiện kỹ thuật của hệ thống.

Để đảm bảo an ninh, an toàn trong vận hành hệ thống điện, Trung tâm Điều độ hệ thống điện Quốc gia cảnh báo không thể huy động toàn bộ công suất khả dụng của nguồn điện, trong đó có cả các nguồn năng lượng tái tạo, như điện gió và điện mặt trời vào các giờ phụ tải thấp điểm buổi trưa, các ngày nghỉ cuối tuần hoặc các dịp lễ-tết, và ngay tới đây là dịp Tết Nguyên đán 2021.

Điều này có nghĩa, các dự án điện mặt trời, bao gồm cả điện mặt trời mái nhà, điện gió sẽ không thể phát hết công suất lên lưới điện.