Qua thời gian, hoạt động này không ngừng được củng cố, mở rộng và chuyên sâu hóa, thể hiện rõ vai trò không thể thiếu trong việc hỗ trợ sáng tác, đào tạo, bảo tồn di sản điện ảnh và nâng cao vị thế chuyên môn của Viện.

Trong bối cảnh điện ảnh hiện đại đặt trọng tâm vào yếu tố học thuật, tri thức và công nghệ, việc chú trọng đầu tư hơn nữa cho công tác nghiên cứu là hết sức cần thiết, nhằm phát huy tối đa tiềm năng của Viện, nơi tập trung khối lượng lớn và phong phú các thể loại phim, là cơ sở tư liệu quý giá phục vụ cho giảng dạy, học tập và nghiên cứu điện ảnh.

Diễn viên Điện ảnh Việt Nam là một trong những ấn phẩm do Viện Phim Việt Nam xuất bản giới thiệu tổng quát các thế hệ diễn viên Việt Nam từ bộ phim điện ảnh đầu tiên đến năm 1992.

Trên thế giới, các Viện phim hàng đầu như British Film Institute (Anh), La Cinémathèque Française (Pháp), Viện phim Hàn Quốc (KOFA), Viện phim Nhật Bản hay Viện phim Hoa Kỳ đều xem nghiên cứu như một mảng hoạt động trọng yếu, có mối liên hệ mật thiết với công tác lưu trữ và phát triển ngành công nghiệp điện ảnh. Các đơn vị này thường xuyên xuất bản các ấn phẩm nghiên cứu chuyên sâu, tổ chức hội thảo, tọa đàm, phát triển cơ sở dữ liệu học thuật để phục vụ cộng đồng sáng tạo và học thuật. Trong bối cảnh đó, hoạt động nghiên cứu của Viện phim Việt Nam tuy gặp không ít thách thức về nguồn lực và cơ chế, nhưng vẫn thể hiện tầm nhìn chiến lược và những nỗ lực đáng ghi nhận, từng bước khẳng định vai trò là trung tâm lưu trữ và nghiên cứu điện ảnh quốc gia.

Một trong những minh chứng rõ nét cho vai trò quan trọng của nghiên cứu tại Viện là việc xuất bản đều đặn các ấn phẩm có giá trị tư liệu, học thuật và văn hóa. Những công trình tiêu biểu như Diễn viên điện ảnh Việt Nam, giới thiệu chân dung các nghệ sĩ từ thời kỳ đầu đến năm 1994; Phim hoạt hình Việt Nam ghi lại thành tựu nổi bật của thể loại này; Đạo diễn điện ảnh thế giới (1995) tập hợp các bài viết sâu sắc về các nhà làm phim có ảnh hưởng lớn toàn cầu; và đặc biệt là Nửa thế kỷ điện ảnh Việt Nam (2003), một tổng kết đồ sộ, toàn diện, phản ánh hành trình hình thành và phát triển của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam. Đây đều là những tài liệu quý, được giới nghiên cứu, nhà báo, giảng viên và sinh viên điện ảnh đánh giá cao, sử dụng rộng rãi trong giảng dạy, học tập và truyền thông điện ảnh.

Các ấn phẩm do Viện phim xuất bản

Song song với việc xuất bản, Viện phim Việt Nam cũng chú trọng triển khai thực hiện các đề tài nghiên cứu từ cấp cơ sở đến cấp Bộ. Các công trình này trải dài trên nhiều lĩnh vực: lịch sử điện ảnh, chân dung nghệ sĩ, công nghệ phục chế, bảo quản phim, lý luận phê bình và văn hóa điện ảnh. Trong số đó, nhiều đề tài đã được nghiệm thu với chất lượng tốt, có giá trị định hướng rõ rệt như: Phim truyện điện ảnh Sài Gòn giai đoạn 1954 – 1975, góp phần nhìn nhận lại một thời kỳ quan trọng nhưng còn ít được nghiên cứu; Nghiên cứu ứng dụng công nghệ phục chế, tu sửa hình ảnh động, giúp nâng cao hiệu quả kỹ thuật trong công tác bảo quản phim cũ, một thách thức lớn trong hoạt động lưu trữ hiện nay.

Bà Lê Thị Hà, Viện Trưởng Viện phim Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng nhận xét, góp ý cho chủ nhiệm đề tài khoa học cấp cơ sở "Triết lý Phật giáo trong bộ phim Xuân, hạ, thu, đông, rồi lại xuân… của Kim Ki-Duk"

Bên cạnh các đề tài tập thể, nhiều cán bộ nghiên cứu tại Viện đã chủ động thực hiện các công trình cá nhân, có chất lượng học thuật cao và được ghi nhận bằng các giải thưởng uy tín. Tiêu biểu là cuốn Đạo diễn Đặng Nhật Minh – sự nghiệp và tác phẩm của ThS. Nguyễn Minh Phương, đoạt Cánh Diều bạc năm 2011; Đời sống và Nghệ thuật ,kết quả hợp tác giữa Viện và nhà nghiên cứu Trần Luân Kim, đoạt Cánh Diều vàng năm 2015; Joris Ivens và cuộc chiến tranh nhân dân Việt Nam đoạt Cánh Diều bạc năm 2018. Những công trình này không chỉ có giá trị lưu trữ mà còn đóng vai trò như cầu nối giữa điện ảnh Việt Nam với công chúng, với thế giới học thuật và các nhà làm phim đương đại.

Đặc biệt, hoạt động nghiên cứu tại Viện còn mở rộng sang các lĩnh vực quản lý và ứng dụng công nghệ. Đề tài cấp cơ sở Nghiên cứu, đề xuất giải pháp ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hành chính tại Viện Phim Việt Nam đã xây dựng được hệ thống giải pháp logic, chặt chẽ, có tính khả thi cao trong thực tiễn điều hành một đơn vị hành chính sự nghiệp văn hóa. Nhóm nghiên cứu không chỉ phân tích lý luận quản lý, hành chính mà còn khảo sát thực tế công việc, đưa ra mô hình phần mềm phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số trong lĩnh vực lưu trữ. Đây là hướng đi quan trọng, góp phần hiện đại hóa công tác quản lý của Viện, đảm bảo tính hiệu quả, minh bạch và tối ưu nguồn lực.

Hội đồng khoa học chúc mừng chủ nhiệm đề tài “Triết lý Phật giáo trong bộ phim Xuân, hạ, thu, đông, rồi lại xuân… của Kim Ki-Duk”

Viện cũng chứng tỏ sự nhạy bén khi mở rộng nghiên cứu sang các chủ đề mang tính học thuật cao và tiệm cận với tư duy điện ảnh quốc tế. Đề tài Phim của đạo diễn Việt kiều trong dòng chảy điện ảnh Việt Nam (chủ nhiệm: ThS. Nguyễn Thị Như Quỳnh) thể hiện một cái nhìn mới mẻ, dung hòa giữa trong nước và hải ngoại, đặt điện ảnh Việt trong dòng chảy toàn cầu hóa. Trong khi đó, đề tài Triết lý Phật giáo trong bộ phim Xuân, hạ, thu, đông, rồi lại xuân... của Kim Ki-Duk (chủ nhiệm: TS. Nguyễn Thị Phương Thảo) cho thấy chiều sâu trong cách tiếp cận triết học, tôn giáo qua điện ảnh, với văn phong sáng rõ, lý luận chặt chẽ, phân tích chi tiết, góp phần khẳng định năng lực nghiên cứu chuyên sâu của đội ngũ cán bộ tại Viện.

Song song với hoạt động nghiên cứu, Viện phim Việt Nam còn tổ chức nhiều hội thảo, tọa đàm khoa học có chất lượng chuyên môn cao, thu hút sự tham gia của nhiều nhà nghiên cứu, nghệ sĩ, quản lý, nhà báo và giảng viên. Các hội thảo tiêu biểu như: Điện ảnh và bản sắc văn hóa dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh với điện ảnh Việt Nam, Đánh giá chất lượng phim lưu trữ và các yếu tố ảnh hưởng, Sản xuất, khai thác và lưu trữ bảo quản tư liệu hình ảnh động với công nghệ số, Lưu trữ, bảo quản, số hóa, phục chế phim nhựa trong thời kỳ cách mạng công nghiệp lần thứ tư… đều phản ánh kịp thời các vấn đề cấp thiết của ngành. Ngay cả trong giai đoạn đại dịch COVID-19, Viện vẫn duy trì tổ chức hội thảo trực tuyến, thể hiện sự linh hoạt, bền bỉ và tinh thần học thuật không gián đoạn.

Tuy nhiên, để phát huy hơn nữa vai trò của công tác nghiên cứu trong bối cảnh mới, Viện phim Việt Nam rất cần được quan tâm đầu tư mạnh mẽ hơn cả về cơ chế, nhân lực và tài chính. Việc quy hoạch lại hệ thống đề tài, tăng cường kết nối với các trường đào tạo điện ảnh, mở rộng hợp tác quốc tế và phát triển cơ sở dữ liệu điện ảnh quốc gia sẽ là những hướng đi quan trọng để đưa hoạt động nghiên cứu của Viện lên một tầm cao mới. Viện cần tiếp tục khẳng định mình không chỉ là nơi lưu trữ và bảo quản phim, mà còn là trung tâm nghiên cứu học thuật, đóng vai trò nền tảng cho giảng dạy, đào tạo và sáng tạo điện ảnh ở Việt Nam.

Có thể khẳng định, công tác nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao vị thế chuyên môn của Viện phim Việt Nam, mà còn tạo ra những giá trị bền vững cho sự phát triển của ngành điện ảnh nước nhà. Với bề dày tư liệu quý giá, đội ngũ cán bộ tâm huyết và định hướng chiến lược đúng đắn, Viện phim Việt Nam hoàn toàn có khả năng trở thành một trong những trung tâm nghiên cứu điện ảnh có uy tín trong khu vực, góp phần bảo tồn, phát triển và lan tỏa giá trị của điện ảnh Việt Nam ra thế giới.