Một năm sau ngày cậu bé ra đi ở tuổi 13, vào đúng dịp sinh nhật em, một người thầy cũ từng dạy kèm đã nhắn tin cho gia đình để chúc mừng. Tin nhắn mang theo thiện ý: chúc em “tuổi mới thêm trưởng thành”, “luôn hạnh phúc với cuộc sống mới” và khẳng định em “mãi có vị trí đặc biệt trong tim thầy cô và gia đình”. Người thầy còn công khai nội dung tin nhắn ấy trên mạng xã hội với tâm thế của một người tin rằng mình đang làm một điều tử tế, đầy yêu thương.

Thế nhưng, ngay lập tức, phản ứng dữ dội từ cộng đồng mạng nổ ra. Không ít người bày tỏ sự phẫn nộ, cho rằng lời chúc ấy không mang tính an ủi, trái lại là một sự vô tâm đến tàn nhẫn với nỗi đau của cha mẹ đứa trẻ. Từ một lời nhắn tưởng như đầy nhân ái, câu chuyện nhanh chóng trở thành một cuộc tranh luận lớn về ranh giới giữa lòng tốt và sự tổn thương giữa thiện chí và năng lực thấu cảm.

Tin nhắn gây phẫn nộ

Vô tư thành… vô duyên?

Nhiều ý kiến cho rằng, trong hoàn cảnh mất con chưa đầy một năm, sinh nhật không còn là ngày vui mà trở thành một “mốc ký ức đau đớn” với gia đình. Đó là ngày nhắc họ nhớ rằng con đáng lẽ vẫn đang lớn lên, vẫn đang được thổi nến, vẫn đang cười nói, chứ không phải chỉ tồn tại trong di ảnh và ký ức. Vì thế, việc nhắc đến “tuổi mới”, “trưởng thành”, hay “cuộc sống mới” được xem là chạm đúng vào vết thương chưa kịp khép miệng.

Một số người chỉ ra rằng, với cha mẹ mất con, họ không cần lời chúc, không cần những thông điệp tích cực kiểu sáo rỗng. Điều họ cần nhất đôi khi chỉ là sự im lặng có tôn trọng, hoặc một lời chia sẻ ngắn gọn, giản dị về nỗi nhớ. Bởi với họ, đứa trẻ ấy mãi mãi dừng lại ở tuổi 13, không có tuổi mới, không có hành trình trưởng thành tiếp theo, càng không có “cuộc sống mới” theo nghĩa thông thường.

Câu chuyện càng gây tranh cãi khi trong phần giới thiệu cá nhân, người thầy này ghi mình là cử nhân ngành tâm lý, thạc sĩ Lãnh đạo giáo dục ở nước ngoài, có 4 chứng chỉ nghiệp vụ sư phạm, đang dạy kèm tiếng Anh. Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi về năng lực đồng cảm, yếu tố tối quan trọng trong lĩnh vực tâm lý học. Không ít ý kiến cho rằng, nếu làm nghề liên quan trực tiếp đến con người và tổn thương tinh thần thì kỹ năng thấu hiểu cảm xúc người khác lại càng phải được rèn luyện cẩn trọng hơn bao giờ hết.

 “Toxic kindness” - lòng tốt độc hại

Từ đây, một khái niệm được nhắc đến nhiều: “toxic kindness” - lòng tốt độc hại. Đó là khi một người tin rằng mình đang làm điều tốt, nói lời tích cực, nhưng lại không đặt mình thật sự vào hoàn cảnh người đối diện. 

Lòng tốt khi không đi kèm sự tinh tế có thể trở thành một dạng áp đặt cảm xúc, thậm chí vô tình khoét sâu thêm nỗi đau của người khác. Khi ấy, điều tổn thương không đến từ ác ý, mà đến từ sự thiếu hiểu biết và thiếu lắng nghe.

Ở góc nhìn khác, cũng có ý kiến cho rằng, có thể người thầy thực sự xuất phát từ tình cảm chân thành với học trò cũ. Với nhiều giáo viên, học sinh không chỉ là người được dạy dỗ trong lớp mà còn là một phần ký ức nghề nghiệp, là mối dây tình cảm thật sự. Nỗi tiếc thương của thầy cô không hẳn đứng ngoài nỗi đau của gia đình. Tuy nhiên, thiện ý ấy, khi được thể hiện không đúng cách, không đúng thời điểm vẫn có thể gây ra những tác động tiêu cực khó lường.

Các chuyên gia tâm lý chỉ ra rằng, khi đối diện với mất mát lớn như mất con, gia đình thường trải qua nhiều giai đoạn đau buồn: sốc, chối bỏ, tức giận, trầm cảm, rồi mới dần dần học cách chấp nhận. Trong giai đoạn đầu, đặc biệt là năm đầu tiên, mọi kích thích liên quan đến đứa trẻ đều có thể khiến họ rơi trở lại hố sâu cảm xúc. Một lời nhắc vô tình, một hình ảnh cũ, hay chỉ một cột mốc sinh nhật cũng đủ khiến nỗi đau “sống lại như ngày hôm qua”.

Bởi vậy, cách ứng xử an toàn nhất trong những hoàn cảnh như vậy thường là: hỏi trước khi nói, lắng nghe trước khi chia sẻ. Nếu không chắc điều mình định làm có giúp ích hay không, thì sự im lặng đôi khi lại chính là món quà tử tế nhất. Thăm hỏi bằng một nén nhang, một vòng hoa không lời, một cái cúi đầu lặng lẽ… có thể nhẹ nhàng hơn gấp nhiều lần so với những thông điệp được trau chuốt bằng ngôn từ nhưng thiếu sự đặt mình vào nỗi đau người khác.

Từ vụ việc này, nhiều người cũng bắt đầu nhìn lại một thực tế đáng suy ngẫm: mạng xã hội đang khiến ranh giới riêng tư và nỗi đau cá nhân trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Không ít người có xu hướng công khai cả những điều đáng lẽ chỉ nên ở lại trong sự riêng tư của người trong cuộc. Khi một lời chúc, một câu chuyện buồn, hay một kỷ niệm đau đớn được đưa lên mạng, nó không còn là câu chuyện giữa hai người, mà trở thành đối tượng để hàng ngàn người bình luận, phán xét, thậm chí công kích lẫn nhau.

Ở giữa tất cả những tranh cãi ấy, điều quan trọng nhất vẫn là nỗi đau của cha mẹ đứa trẻ, những người mỗi ngày vẫn phải học cách sống tiếp với một khoảng trống không gì bù đắp được. Sinh nhật của con không còn là ngày để mừng mà là ngày để chịu đựng. Trong rất nhiều trường hợp, họ chỉ mong một điều giản dị: được yên ổn với nỗi nhớ của mình.

Câu chuyện về tin nhắn chúc mừng sinh nhật học trò đã mất vì thế không chỉ là câu chuyện của một lời chúc sai chỗ. Nó gợi mở một bài học lớn hơn về sự cảm thông: rằng không phải mọi lời tốt đẹp đều phù hợp trong mọi hoàn cảnh. Và rằng, trước khi nói lời tử tế, có lẽ con người cần học thêm một điều khó hơn rất nhiều – đó là lắng nghe nỗi đau của người khác bằng cả sự thận trọng và khiêm nhường.